Margt býr í rökkrinu

Yfirnáttúrulegar hryllingsmyndir á borð við Martröðina á Álmstræti (Nightmare on Elm Street, Wes Craven, 1984) má greina frá jarðbundari flokki sömu kvikmyndagreinar, myndum á borð við Svarta köttinn (The Black Cat, Edgar G. Ulmer, 1934) og Bilun (Psycho, Alfred Hitchcock, 1960), þar sem ógnin, hversu hryllileg sem hún annars kann að vera, stafar frá dauðlegum varmennum eða á sér í öllu falli rætur í mannheimum. Báðum hryllingstegundunum er hins vegar gjarnan umhugað um sálfræði og lagskipta vitund mannsins, líkt og draumaáhersla fyrstnefndu myndarinnar hér að ofan ber með sér, en sama gerir Bilunar–titill frægustu myndar Hitchcocks. Þegar sálfræðiáherslan er í forgrunni í yfirnáttúrulegum hryllingsmyndum, líkt og í Martröðinni á Álmstræti, Draugagangi (The Haunting, Robert Wise, 1960), Duld (The Shining, Stanley Kubrick, 1980) og The Sixth Sense (M. Night Shyamalan, 1999) er raunsæislegum táknbúningi söguheimsins stillt andspænis ókennilegum frávikum á máta sem myndar togstreitu og spennu í framvindunni, og, þegar vel tekst til, varpar togstreitan ljósi á innra líf persónanna.

Það er inn í þessa hefð hryllingsmynda sem Rökkri eftir Erling Óttar Thoroddsen er skýrlega stefnt. Myndin greinir frá Gunnari (Björn Stefánsson) sem snemma í myndinni er vakinn um miðja nótt af símhringingu frá fyrrverandi kærasta, Einari (Sigurður Þór Óskarsson) sem staddur er í sumarbústað á Snæfellsnesi. Skilaboðin sem Einar skilur eftir í símanum eru örlítið einkennileg og gefa til kynna að hann sé drukkinn og hugsanlega ekki í góðu jafnvægi, sem reyndar er vitað. Einar er enn í sárum eftir sambandsslitin og hafði nokkru fyrr ýjað að sjálfsvígi. Gunnar rýkur af stað, fyrrum kærasta sínum til aðstoðar, og kemur að opnum mannlausum bústað. Einar finnst þó og í hönd fer atburðarás sem tvinnar saman reimleikum fortíðar (óuppgerð sambandsslit og trámatískar, bældar minningar) og mögulegum reimleikum undir jökli. Myndin er á köflum hálfgert kammerspiel milli Gunnars og Einars og stendur því að sumu leyti eða fellur á frammistöðu þeirra Björns og Sigurðar, en báðir standa þeir sig afskaplega vel í hlutverkum sínum.

Erlingur Óttar Thoroddsen sendi frá sér hryllingsmyndina The Child Eater í fyrra, og er Rökkur því önnur mynd hans í fullri lengd innan þeirrar kvikmyndagreinar. Því er kannski ekki ósanngjarnt að ræða um fyrstu skrefin í átt að sérhæfingu í þessu sambandi. Það er í sjálfu sér stórmerkilegt. Ekki er auðvelt að benda á marga íslenska leikstjóra sem tengjast kvikmyndagreinum (eða sjönrum) með beinum hætti, ef gamanmyndin er undanskilin. Í gegnum tíðina hefur íslenskt kvikmyndagerðarfólk einna helst lagað sig að eilítið óljósum lögmálum evrópsku listamyndarinnar. Óskar Þór Axelsson hélt að vísu inn á hryllingsmyndabrautina fyrr á árinu með aðlögun sinni á skáldsögu Yrsu Sigurðardóttur, Ég man þig, sem jafnframt svipar um sumt til Rökkurs (reimkleikavinkillinn). Réttar væri þó kannski að segja að í Ég man þig sé ákveðinn greinabræðingur á ferðinni þar sem formeinkennum rannsóknarlögreglusögunnar er blandað við yfirnáttúrulegu hryllingsmyndina, sem nýtur í því samhengi jafnframt góðs af stuðningi úr íslensku þjóðsagnahefðinni, eins og bent var á í umfjöllun Katrínar Vinther fyrir Engar stjörnur um myndina hér á Hugrás. Rökkur er hins vegar „hreinræktuð“ hryllingsmynd í þeim skilningi að táknbúningur hennar, helstu stef, myndbygging og frásagnaráherslur eiga öll rætur að rekja í hryllingshefðina. Óhætt er jafnframt að segja að Erlingur sé nákunnugur hefðinni og byggingaþáttum hryllingsmynda, Rökkur ber þess einkar skýr merki, og úr þessum efnivið er unnið á framúrskarandi máta. Myndræn hlið verksins er fagmannleg; vel er unnið með innirýmið og úttökur á Snæfellsnesi eru oft tilþrifamiklar án þess að vera þungar eða blætisgera náttúruna. Ákveðin sjálfsvitund gerir vart við sig þegar einu helsta framvindustefi greinarinnar er beitt, hinni svokölluðu bregðu (nafnorð, þýðing á enska hugtakinu jump scare), með þeim hætti að Einar hoppar inn í rammann og bregður þannig bæði Gunnari og áhorfendum. Annars er þessari heldur ofnotuðu aðferð beitt sparlega í myndinni, og má raunar lýsa efnistökunum í heild sem fíngerðum. Ókennileikinn er byggður upp taktfast og með útsjónarsömu öryggi. Þegar upp er staðið og púslin hafa raðast á sinn stað er það sálfræðileg vídd myndarinnar sem gerir útkomuna jafn sterka og raun ber vitni. Þetta er mynd um eftirköst mistaka og óuppgerðra mála, glötuð tækifæri og trega, og framúrskarandi sem slík.

[fblike]