Miðaldadómkirkjur í nýju ljósi

[x_text]
Þorsteinn Gunnarsson
Hóladómkirkjur til forna
Hið íslenska bókmennta-félag, 2015
Miðaldadómkirkjurnar íslensku hafa verið nokkuð í umræðunni síðastliðin ár og þá einkum vegna áforma athafnaskálda um að endurreisa slíka byggingu í Skálholti. Virtust áformin um skeið njóta stuðnings meðal áhrifamanna í þjóðkirkjunni en hún á staðinn sem kunnugt er. Nú hefur líklega fjarað undan þessum hugmyndum og þykir ýmsum að þar kunni menningarslysi að hafa verið afstýrt.

Þessu máli er hreyft hér og nú vegna þess að fyrr á þessu hausti sendi Þorsteinn Gunnarsson arkítekt frá sér rit um hinar fornu dómkirkjur á Hólum sem taldar eru hafa verið áþekkar að stærð, stíl, byggingarlist og byggingartækni út miðaldir á báðum biskupsstólunum. Tvímælalaus fengur er að ritinu en Þorsteinn þekkir manna best núverandi Hóladómkirkju sem var reist á árunum 1757–1763 og kom mjög að endurnýjun hennar 1988–1989 sem gerð var á grundvelli viðamikilla rannsókna. Setur hann þær nú í víðara sögulegt samhengi.

Bók Þorsteins skiptist í fjóra meginhluta. Fyrst er kafli um elstu dómkirkjurnar sem kenndar voru við Jón Ögmundsson (biskup 1106–1121) og Jörund Þorsteinsson (biskup 1267–1313). Þá tekur við umfjöllun um Halldórukirkju sem Halldóra Guðbrandsdóttir (d. 1658) Þorlákssonar (biskup 1571–1627), sem fór með staðarforráð að föður sínum látnum, hóf að reisa 1625 eftir að síðasta miðaldakirkjan fauk. Þar á eftir kemur kafli um rannsóknir á núverandi kirkju á Hólum og loks er fjallað um svokallaða Péturskirkju, síðustu miðaldakirkjuna, sem upphaflega var reist 1394 og var fyrirrennari fyrrnefndrar Halldórukirkju. Hún var kennd við Pétur Nikulásson (biskup 1391–1411) sem var einn hinna erlendu biskupa sem hér voru um skeið á síðmiðöldum en hann var danskur maður. Péturskirkja stóð því í tvær aldir og 30 árum betur. Um hana eru til mun viðameiri heimildir en eldri kirkjurnar. Þá var hún tvímælalaust mikilfenglegasta kirkjan sem verið hefur á staðnum, ekki síst eftir breytingar sem að öllum líkindum hafa verið gerðar á henni síðar. Þá var líklega svokölluðum stúkum bætt við hana og grunnfleti hennar þar með breytt í krossform líkt og algengt er með dómkirkjur.

Athygli vekur að kaflarnir um Halldórukirkju og núverandi dómkirkju rjúfa hið sögulega eða „krónólógíska“ flæði í ritinu. Virðist þetta gert til að gefa kaflanum um Péturskirkju aukið vægi en hann er tvímælalaust það efni bókarinnar sem sætir mestum tíðindum þótt vissulega sé líka mikill fengur að greinargerðinni um núverandi Hólakirkju. Ástæðan fyrir mikilvægi Péturskirkjunnar felst í því að til hennar hafa fyrirmyndir að nýrri „miðaldakirkju“ í Skálholti mjög verið sóttar og m.a. ráðið stærð tilgátuhússins.

[pullquote type=”left”]Í grófum dráttum má segja að mikilvægt sögulegt samhengi hafi verið talið milli þeirra kirkna á biskupsstólunum sem byggingarlistarlega séð hafi staðið undir sæmdarheitinu dómkirkja.[/pullquote]Í grófum dráttum má segja að mikilvægt sögulegt samhengi hafi verið talið milli þeirra kirkna á biskupsstólunum sem byggingarlistarlega séð hafi staðið undir sæmdarheitinu dómkirkja. Þá fyrstu þessara kirkna reisti Jón helgi Ögmundsson og hefur verið talið að hann hafi sótt fyrirmyndir sínar til Lundardómkirkju og yfirfært byggingartækni hennar úr steini í tré.[1] Jörundur og Pétur eru síðan álitnir hafa byggt kirkjur sínar líkar að gerð, stærð og hlutföllum en að því leyti ólíka Jónskirkju að þær hafi ekki haft bogadregin kór né stúkur sem mynduðu krossform. Slíkum stúkum telur Þorsteinn Gunnarsson að hafi svo verið bætt við í tíð Gottskálks Kenekssonar, norsks auðmanns sem var biskup á Hólum 1442–1457. Hefur Hóladómkirkja þá væntanlega náð mestri stærð og reisn. Hörður Ágústsson sem mest hefur lagt af mörkum við rannsóknir á Skálholtsdómkirkjum, og raunar íslenskri byggingarsögu almennt, hefur leitt rök að því að norðlenska dómkirkjan hafi síðan orðið fyrirmynd miðaldadómkirkna í Skálholti frá og með kirkju Klængs Þorsteinssonar (biskup 1152–1176) sem stóð frá 1153–1309, eða í rúma eina og hálfa öld, og gaf tóninn fyrir síðari kirkjur.[2] Í þessari samfelldu dómkirkjusögu landsins má því segja að Jónskirkja fyrir norðan og Klængskirkja fyrir sunnan gegni lykilhlutverkum og samhengið komi meðal annars fram í að kirkjurnar hafi verið nokkurn veginn jafnstórar.

Hér skal ekki farið út í smáatriði í stærð, gerð, útliti og byggingartækni þessara viðhafnarhúsa heldur aðeins staðnæmst við tvö atriði sem Þorsteinn Gunnarsson endurskoðar í riti sínu. Í eldri rannsóknum hefur verið gengð út frá að íslensku miðaldadómkirkjurnar hafi verið tæpir 48 m að lengd. Þorsteinn leiðir hins vegar rök að því að þær hafi verið um 10 m styttri og önnur hlutföll þeirra ráðist af því.[3] Þá gekk Hörður Ágústsson út frá því að þakhæð stúkanna sem mynda þverás krossins í grunnformi kirkjunnar hafi verið jöfn hæð framkirkjunnar sjálfrar. Þorsteinn telur á hinn bóginn að þær hafi verið sýnu lægri.[4] Þetta hefur breytt miklu um ytra útlit kirknanna.

[pullquote type=”left”]Þetta er hér dregið fram miklu fremur til að undirstrika hve þekking okkar á miðaldadóm-kirkjunum er raunar tak-mörkuð enn sem komið er og hve nauðsynlegt er að þoka rannsóknum á þeim áfram líkt og Þorsteinn Gunnarsson hefur nú gert. [/pullquote]Hér skal því ekki haldið fram að Þorsteinn Gunnarsson hafi sagt síðasta orðið um stærð og gerð „íslensku miðaldadómkirkjunnar“. Hann sýnir þó fram á að hún hefur verið meira „fljótandi“ að gerð en hingað til hefur verið haldið, til dæmis hafi hinar raunverulegu kirkjur stundum verði krosskirkjur og stundum ekki. Því skal heldur alls ekki haldið fram að niðurstöður hans hljóti að vera réttari en túlkanir Harðar Ágústssonar. Þetta er hér dregið fram miklu fremur til að undirstrika hve þekking okkar á miðaldadómkirkjunum er raunar takmörkuð enn sem komið er og hve nauðsynlegt er að þoka rannsóknum á þeim áfram líkt og Þorsteinn Gunnarsson hefur nú gert. Fornleifarannsóknir, einkum á Hólum, kunna að bæta miklu við núverandi þekkingu. Á grundvelli svo takmarkaðrar þekkingar virðist hæpið að ráðast í svo stóra framkvæmd að reisa tilgátubyggingu að „miðaldadómkirkju“ í hlutföllunum einn á móti einum sem beitu fyrir ferðamenn. — Verra væri þó ef slík bygging yrði reist á grunni núverandi brotakenndu þekkingar í fræðslu- eða upplýsingarskyni!

[line]

[1] Hörður Ágústsson, Skálholt. Kirkjur, Staðir og kirkjur I, Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands, Hið íslenska bókmenntafélag, 1990, bls. 295–296.

[2] Hörður Ágústsson, Skálholt. Kirkjur, bls. 295.

[3] Þorsteinn Gunnarsson, Hóladómkirkjur til forna, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 2015, bls. 113–123.

[4] Þorsteinn Gunnarsson, Hóladómkirkjur til forna, bls. 117, 140.[/x_text]

Um höfundinn
Hjalti Hugason

Hjalti Hugason

Hjalti Hugason er prófessor í kirkjusögu við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands. Hann hefur stundað rannsóknir á ýmsum sviðum íslenskrar kirkjusögu og kirkjuréttar en auk þess ritað um trú, samfélag og menningu á ýmsum vettvangi. Sjá nánar

[x_text][fblike][/x_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3