Velgengnissaga Singapúr á tuttugustu öld er nánast ævintýri líkast. Frá því að vera frumstæður útkjálki suður af Malajaskaga á nítjándu öld er Singapúr nú eitt efnaðasta og nútímalegasta samfélag í heimi. Innviðir samfélagsins, vegir, flugvellir og hafnaraðstaða, þykja með þeim bestu í heimi, glæpatíðni er ein sú lægsta í heiminum og heilbrigðis- og menntakerfi þykja til fyrirmyndar. Alþjóðaefnahagsráðið (World Economic Forum) metur Singapúr sem annað samkeppnishæfasta land í heimi á eftir Sviss og á undan Svíþjóð og Finnlandi. Auk innviða er þar meðal annars litið til skilvirkni og spillingarleysi opinberra stofnana og menntunarstigs þjóðarinnar en í öllum þessum þáttum trónir Singapúr efst eða ofarlega á heimslistum.[1]
Ásamt Tævan, S-Kóreu og Hong Kong er Singapúr einn hinna fjögurra „smátígra“ sem þróuðust og nútímavæddust með gríðarlegum hraða á áttunda og níunda áratugum síðustu aldar (þótt fremur væri við hæfi að kenna landið við ljón þar sem nafnið „Singapúr“ merkir „ljónaborg“ ). Í Singapúr var meðalhagvöxtur á árunum 1960-1999 um 8% á ári. Eftir aldamót hefur hagkerfið einkennst af nokkrum sveiflum, jafnt af völdum Asíukrísunnar 1997 sem núverandi heimskreppu, og fyrir árið 2012 er spáð 2,5% hagvexti.[2] Það kann að þykja hóflegur vöxtur en með tilliti til heimskreppunnar og þeirrar staðreyndar að verg landsframleiðsla á mann í Singapúr er með hærra móti eða á svipuðu reki og í Finnlandi og Hollandi er þetta umtalsverður vöxtur. Sé miðað við kaupmátt er landsframleiðsla Singapúr á mann í þriðja sæti í heiminum, nokkru hærri en hjá efnuðum Evrópuþjóðum á borð við Noreg og Sviss.[3] Horfur eru góðar og fátt sem bendir til þess að kreppa muni verulega að á næstunni. En hvernig hefur Singapúrum tekist að ná slíkum árangri?
Þegar Singapúr hlaut sjálfsstjórn frá Bretum í áföngum árin 1955-59 voru efnahagshorfur á dvergvaxinni og auðlindasnauðri eyjunni ekki sérlega bjartar. Allt að þriðjungur landsframleiðslunnar á þeim tíma var fenginn með þjónustugjöldum fyrir hefðbundið hlutverk Singapúr sem vörugeymsla og sölumarkaður fyrir utanaðkomandi framleiðsluvörur og hráefni, en iðnaður var lítill sem enginn. Yfirvöld undir stjórn hins nýja forsætisráðherra Lee Kuan Yew hrintu þá í framkvæmd umfangsmikilli iðnvæðingu í landinu og í kjölfarið spruttu upp verksmiðjur er framleiddu neysluvörur á borð við fatnað, vefnaðarvörur og leikföng, að mestu fyrir sameiginlegan heimamarkað Singapúr og Malajaskaga. Þarna tók að bera á vilja ýmissa ráðamanna til að Singapúr sameinaðist í nýju sambandslýðveldi Malasíu. Ástæður voru margvíslegar og háðar hagsmunum ólíkra hópa. Veigamikil ástæða fyrir Singapúra var sú að þeir töldu sameiningu munu hafa hvetjandi áhrif á hagkerfið þar sem aðgangur yrði að öllum líkindum óheftur að hráefna- og neyslumörkuðum Malajaskaga. En hjónabandið reyndist ekki langlíft. Yfirvöld í Malasíu voru tortryggin gagnvart sterkasta stjórnmálaflokki Singapúr, People‘s Action Party (PAP) með Lee Kuan Yew í farabroddi, auk þess sem grundvallarágreiningur ríkti um stöðu hinna mismunandi þjóðhópa í landinu. Í Malasíu stóð til að setja lög um pólitísk og efnahagsleg forréttindi Malaja í landinu en því var hafnað með öllu í Singapúr þar sem mikill meirihluti íbúa var og er enn af kínverskum uppruna. Allt þetta í bland við almennan ugg malasískra yfirvalda gagnvart hinu kínverska Singapúr leiddi til þess að þau fóru fram á að Singapúr yfirgæfi sambandslýðveldið árið 1965, aðeins tveimur árum eftir sameiningu. Þannig er Singapúr líklega eitt fárra ríkja sem nánast hafa verið „þvinguð“ til sjálfstæðis. Sjálfstæðið var raunar nokkuð efnahagslegt áfall fyrir Singapúr því það hamlaði aðgang að mörkuðum í Malasíu. Samtímis var sambandið við Indónesíu í molum þar sem Indónesía gerði tilkall til svæðanna Sabah og Saravak á norðurhluta Borneóeyjar sem gerð höfðu verið að hluta sambandslýðveldis Malasíu.
Yfirvöld á Singapúr settu þá í gang annað iðnvæðingarstig. Markmiðið var að skapa framleiðsluvörur sem einnig yrðu eftirsóknarverðar í hinum þróaða heimi. Stefnan var sett á að koma á fót „þekkingarefnahag“ sem byggði einkum á menntun og kunnáttu starfsfólks heimafyrir og framleiddi vörur sem ekki krefðust mikils hráefnamassa.[4] Allt þetta kallaði á rausnarlega langtímafjárfestingu í innviðum, menntun og hátækniiðnaði en um leið var reynt að gera Singapúr aðlaðandi fyrir erlenda fjárfesta. Á áttunda og níunda áratugnum varð Singapúr leiðandi framleiðandi á sviði raftækjaiðnaðar. Fjölmörg erlend fyrirtæki fluttu þróunarmiðstöðvar sínar til Singapúr og landið var markaðssett sem alhliða viðskiptamiðstöð í heiminum. Á tíunda áratugnum var sjónum einkum beint að hlutverki Singapúr í hnattvæddum heimi. Alls voru þrettán fríverslunarsamningar undirritaðir og leitast við að styrkja samkeppnishæfni landsins með lágum sköttum og sveigjanlegum launakjörum. Yfirvöld lögðu jafnframt áherslu á að iðnaður yrði fjölhæfur til að draga úr hættunni á afleiðingum heimskreppu. Fyrir vikið er Singapúr nú með sterka stöðu á fjölmörgum ólíkum sviðum. Banka- og fjármálageirinn er á meðal fimm mikilvægustu í heiminum. Þróun og framleiðsla á sviði lyfjatækni er orðin að einni veigamestu undirstöðugreinum efnahagskerfisins . Fjölbreyttur ferðamannaiðnaður blómstrar og leitast hefur verið við að gera borgina aðlaðandi fyrir ferðamenn með ýmiss konar þjónustu og afþreyingu, en einnig halda þangað fjölmargir í viðskiptaerindum, til að sækja spilavíti, heilbrigðisþjónustu eða æðri menntun. Með hagkvæmri staðsetningu sinni, vel sk ipulagðri og tæknivæddri höfn og einum besta flugvelli heims hefur Singapúr viðhaldið og jafnvel eflt mikilvægi sitt sem tengiliður milli austurs og vesturs. Tækni og þróun á sviði olíuhreinsunar hafa gert Singapúr að einum af þremur stærstu olíuviðskiptamiðstöðvum heims. Byggingaiðnaður er í miklum vexti (sem fer ekki framhjá þeim er þar dvelja) og þykir Singapúr hafa þar sérstöðu hvað varðar öryggi, gæði og sjálfbærni.
Singapúr telur innan við 5 milljónir íbúa. Langflestir ríkisborgarar Singapúr eru af kínverskum uppruna eða um 77% en flestir hinna eiga rætur sínar að rekja til Malajaskaga og Indlands. Af öllum íbúum Singapúr eru útlendingar um þriðjungur.Flestir tilheyra hópi sem nefndur er „foreign talent“, þ.e. sérhæft fólk með langa skólagöngu að baki. Það er nokkuð ljóst að Singapúr gæti tæplega komið tveimur háskólum, National University of Singapore (NUS) og Nanyang Technological University (NTU), á lista hinna bestu hundrað í heiminum[5] án hins stóra hluta erlendra sérfræðinga sem þar starfa.[6] Í Singapúr vekja útlendingar ekki ótta heldur er litið svo á að viðvera þeirra stuðli að áframhaldandi velgengni og samkeppnishæfni landsins. Hins vegar hafa yfirvöld verið gagnrýnd fyrir nokkurs konar „úrvalshyggju“ í innflytjendamálum, þ.e. að taka langskólafólki opnum örmum en gera ómenntuðu verkafólki erfitt fyrir.
Og fleira er gagnrýnt við Singapúr. Þótt stjórnkerfið sé formlega lýðræðislegt fjölflokkakerfi hefur PAP verið leiðandi flokkur síðan landið fékk sjálfstjórn árið 1959 og er stjórnkerfinu því stundum lýst sem einræði í raun. Stjórnarandstöðuflokkar fá almennt fáa fulltrúa á þing sem má að nokkru skýra með hinu svæðisbundna fulltrúakerfi (group representative constituencies) þar sem sá flokkur sem hlýtur flest atkvæði fær öll sætin fyrir viðkomandi svæði en einnig vinnur PAP sjálfkrafa stóran hluta atkvæða vegna skorts á mótframbjóðendum. Því hefur verið haldið fram að PAP standi fyrir því að grafið sé undan meðlimum stjórnarandstöðunnar með rógburði og vafasömum handtökum.[7] Nokkrar hömlur eru einnig á tjáningarfrelsi og áskilur ríkið sér rétt til að banna og refsa fyrir hvers kyns staðhæfingar sem kunna að valda ólgu meðal hinna mismunandi trúar- og þjóðhópa samfélagsins. Samkvæmt Freedom House deilir Singapúr 150. sætinu með Angóla og Katar á heimslista yfir fjölmiðlafrelsi einstakra landa.[8] Yfirvöld í Singapúr þykja einkennast af forræðishyggju gagnvart almenningi sem hugsanlega má að nokkru rekja til konfúsíanískrar arfleifðar kínverska meirihlutans. Morð og eiturlyfjasmygl geta leitt til dauðarefsinga og hefur Amnesty International leitt að því líkur að aftökur í Singapur kunni að vera flestar í heiminum miðað við fólksfjölda.[9] En svo mótsagnakennt sem það kann að hljóma telst stjórnkerfi og regluverk Singapúr eftir sem áður vera meðal hinna óspilltustu í heimi.[10]
Mikil reglufesta einkennir borgríkið og sektað er fyrir hin minnstu brot. Borgarbúar hæðast að þessu og vísa til Singapúr sem „fine city“. Tyggigúmmí hefur verið bannað síðan 1992. Ástæðan var einkum sú að af því þótti mikill sóðaskapur og þar sem mikil áhersla er á að halda borginni hreinni þótti kostnaðurinn við að þrífa tyggjóklessur af götum og veggjum óþarflega mikill. Einnig hafði verið nokkuð um að skemmdarvargar tróðu tyggjói í skráargöt á lyftutakka og jafnvel í hurðar neðanjarðarlesta svo þær gátu ekki lokast. Gallarnir við tyggjóið þóttu því yfirgnæfa kostina. Viðurlög við því að hafa tyggjó í fórum sínum er sekt upp á andvirði 50-100 þúsund króna, hin sama og við því að fleygja rusli úti á götu.
Af öllu þessu mætti ætla að um sé að ræða mikið lögregluríki. Yfirborðið bendir raunar til annars. Lögregluþjónar sjást sjaldan á ferli og samfélagið hefur almennt á sér frjálst yfirbragð. Singapúr hefur þó á sér orð fyrir að vera of hreint og of skipulagt, jafnvel dauðhreinsað samfélag þar sem fátt er að finna sér til dundurs annað en að sækja verslunarmiðstöðvar. Þótt þetta orðspor sé ekki alveg gripið úr lausu lofti eru margar litríkar og áhugaverðar hliðar á þessu fjölþjóða samfélagi. Að minnsta kosti ætti fjölskyldufólk ekki að eiga í vandræðum með að hafa ofan af fyrir börnum sínum – svo fremi pyngjan leyfi.
Hvað gætu Íslendingar lært af sögu, reynslu og afrekum þessa litla borgríkis? Þótt aðstæður eyjanna séu talsvert frábrugðnar og stjórnmála- og efnahagsstefna Singapúr á margan hátt óviðeigandi fyrir Ísland má án nokkurs vafa taka sér ýmsa þætti til fyrirmyndar. Singapúrar hafa til dæmis lagt ríka áherslu á að fullvinna útflutningsvörur sínar sem bæði eykur mjög söluverðmæti þeirra og skapar atvinnu heima fyrir. Þeir hafa lagt gríðarlega áherslu á menntun, jafnt í tæknigreinum sem á sviðum hug- og félagsvísinda, í því skyni að byggja upp hátækniiðnað og þjónustugreinar en einnig með það að marki að stuðla almennt að þróuðu og siðmenntuðu samfélagi. Þeir hafa nýtt sér landfræðilega legu sína af mikilli útsjónarsemi. Yfirvöld hafa innleitt fjölmargar leiðir til að laða að erlenda sérfræðinga til landsins sem dvelja á staðnum til lengri eða skemmri tíma. Þegar á heildina er litið færa þessir sérfræðingar samfélaginu stöðugt nýja þekkingu og nýjar hugmyndir, styrkja og viðhalda tengslin við erlendar menntastofnanir og gera landinu kleift að vera í fremstu röð í heiminum á sviði menntamála og vísinda- og tækniþróunar.
Náttúrulegur auðlindaskortur landsins sneri Singapúrum að helstu auðlind allra samfélaga: sjálfu fólkinu. Áherslan hefur því verið á að efla menntun þess og velferð og tryggja því öruggt, hreint og lífvænlegt umhverfi. Á örfáum áratugum hafa þessar ráðstafanir gert Singapúr að sérlega aðlaðandi dvalar- og vinnustað fyrir ólíka hópa, fjárfesta, vísindamenn, fræðafólk, ferðamenn o.fl. Það má því segja að landið hafi verið opnað fyrir „innrás“ sem hafði í för með sér stöðuga viðleitni til að bæta enn aðstæður heimafyrir. Sé rétt haldið á spilunum er líklega heppilegra fyrir smáþjóð að opna sig fyrir innrás en að leggjast sjálf í útrás.
[1] Schwab, Klaus (ritstj.). The Global Competitiveness Report 2011-2012 (Genf: World Economic Forum, 2011), s. 11-15.
[2] Ng, Magdalen. „Singapore GDP growth forecast downgraded to 2.5%“. Straits Times, 16. mars 2012.
[3] International Monetary Fund. World Outlook Economic Database, apríl 2012.
[4] Yew, Leong. „A Brief History of the Hub: Navigating between ´Global´and ´Asian´ in Singapore´s Knowledge Economy Discourse.“ Singapore in Global History, ritstj. Derek Heng og Syed Muhd Khairudin Aljunied (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2011), s. 269 o.áfr.
[5] Samkvæmt QS World University Rankings er NUS í 28. og NTU í 58. sæti. Times Higher Education metur þá hins vegar í 40. og 169. sæti.
[6] Hið sama gildir raunar um háskólana í Hong Kong en á báðum ofangreindum listum eru þar tveir í hópi hinna 100 efstu og aðrir tveir á bilinu 100-200.
[7] Sjá t.d. skýrslu Freedom House. Singapore. Freedom in the World 2011. Sótt 2. maí 2012 af http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2011/singapore.
[8] Freedom House. Freedom of the Press 2012. Global Press Freedom Rankings. Sótt 2. maí 2012 af http://www.freedomhouse.org/report/freedom-press/freedom-press-2012. Á samsvarandi lista Reporters Without Borders er Singapúr í 135. sæti, á eftir Angóla og Túnis. Sjá Press Freedom Index 2011-2012, sótt 2. maí 2012 af http://en.rsf.org/press-freedom-index-2011-2012,1043.html.
[9] Amnesty International. Singapore: The Death Penalty – A Hidden Toll of Executions. 15. janúar 2004, s. 1. Sótt 1. maí 2012 af http://www.amnesty.org/en/library/info/ASA36/001/2004.
[10] Transparency International mat opinbera stjórnsýslu Singapúr sem hina fimmtu óspilltustu í heimi árið 2011 á eftir Nýja Sjálandi, Danmörku, Finnlandi og Svíþjóð en á undan Noregi. Sjá Corruption Perception Index 2011 (Berlín: Transparency International, 2011).
Listasafn Einars Jónssonar gerir upp erfiða sögu
22. October, 2024Óskaland
14. October, 2024Kraftaverkið sem vatt upp á sig
9. October, 2024Deila
Leave a Reply