Dagur íslenska táknmálsins

Í Fræði, Fréttir, Málvísindi, Umfjöllun, Viðburðir höf. Rannveig SverrisdóttirLeave a Comment

Um höfundinn

Rannveig Sverrisdóttir

Rannveig Sverrisdóttir er lektor í táknmálsfræði við við Íslensku- og menningardeild. Sjá nánar

 Þann 11. febrúar síðastliðinn var degi íslenska táknmálsins fagnað í annað sinn. Í kjölfar laga frá árinu 2011 um íslenska tungu og íslenskt táknmál kom mennta- og menningarmálaráðherra á fót Málnefnd um íslenskt táknmál og lagði málnefndin til að íslenska táknmálið fengið sinn eigin dag til samræmis við dag íslenskrar tungu. Stofndagur Félags heyrnarlausra, 11. febrúar varð fyrir valinu.

Í ár, eins og í fyrra þegar deginum var fagnað í fyrsta sinn, stóðu Málnefnd um íslenskt táknmál og Rannsóknarstofa í táknmálsfræðum fyrir málþingi. Yfirskriftin árið 2013 var Málumhverfi heyrnarlausra barna en í ár var yfirskriftin Tveir heimar mætast – ávinningur samfélagsins af táknmáli og döff menningarheimi. Bæði málþingin voru vel sótt. Sú ákvörðun málnefndarinnar að halda dag íslenska táknmálsins hátíðlegan getur flokkast undir þann lið málstýringar sem nefnd hefur verið viðhorfastýring (sjá Reagan 2010) [1] en málnefndin hefur ákveðið að þau málefni er flokkist undir viðhorfastýringu og máltökustýringu séu brýnustu verkefni hennar. Dagur íslenska táknmálsins og sú umræða sem í kringum hann skapast  gerir íslenska táknmálið sýnilegt, í þeim tilgangi að bæta viðhorf til þess, bæði innan táknmálssamfélagsins og utan. Innan félagsmálfræðinnar er því haldið fram að viðhorf til tungumála geti haft áhrif á viðgang þeirra og máltileinkun (Burns o.fl. 2001). [2] Því er mjög mikilvægt, í tilviki minnihlutamála sérstaklega, að huga að viðhorfum.

Íslenskt táknmál er fyrsta mál um 2-300 Íslendinga en töluvert fleiri tala það sem annað mál, annað hvort í vinnu eða heima fyrir. Tengsl menningar og máls eru óumdeild og því eiga þeir sem tala íslenskt táknmál sem fyrsta mál sinn sérstaka menningarheim sem mótast hefur af sögu táknmálsins og málsamfélagsins í áranna rás. Þeir sem búa á Íslandi og tala íslenskt táknmál, eiga þó líka annan  menningarheim, menningarheim íslenskunnar og er rituð íslenska þeirra annað mál.  Mót þessara tveggja heima og ávinningur samfélagsins af táknmáli og menningarheimi þess voru til umræðu á málþinginu í ár. Nokkrir fyrirlestrar voru haldnir um efnið, m.a. annars einn af Dr. Dirksen Bauman, prófessor við Gallaudet háskóla í Washington. Titill á erindi hans var Deaf Gain and Hearing Loss: The Benefits of Sign Language to Humanity og ræddi hann ýmislegt sem hinn heyrandi heimur getur grætt á ólíkri hugsun og skynjun heyrnarlausra. Á málþinginu var líka efni á léttari nótum eins og samsöngur Sigrúnar Hjálmtýsdóttur, sem söng á íslensku og Kolbrúnar Völkudóttur sem söng á íslensku táknmáli en íslenska texta hafði hún sjálf þýtt yfir á íslenskt táknmál. Allir dagskrárliðir áttu það sameiginlegt að fjalla á einn eða annan hátt um mót heimanna tveggja.

Sú ranghugmynd að táknmál sé alþjóðlegt er sterk í hugum manna og virðist erfitt að leiðrétta hana. Staðreyndin er hins vegar sú að táknmál eru mismunandi á milli landa og þjóða og eru fjölbreytt eins og raddmálin. Fyrir rúmum 50 árum síðan færði bandaríski málfræðingurinn William Stokoe sönnur á það að ASL, bandaríska táknmálið, væri fullkomið mál sem liti í grunninn sömu lögmálum og önnur tungumál, þ.e. raddmál (Stokoe 1960).[3] Áður en Stokoe birti sínar rannsóknir var almennt talið að táknmál væru ekki tungumál heldur einungis látbragð. Mörg ár og jafnvel áratugi tók að riðla þeirri hugmynd og sífellt þurfti að færa rök fyrir því að táknmál væru mál. Frá sjónarhóli málvísinda eru öll tungumál jöfn og enginn vafi leikur á því að táknmálsrannsóknir hafa fært málvísindum ný sannindi um virkni og þróun tungumála. Í dag efast því enginn um að táknmál séu mál. Það reynist hins vegar erfitt að breyta hugmyndinni um alþjóðleika táknmála sem segir okkur að hugmyndir manna um mál töluð með röddu og mál töluð með höndum eru ólíkar.

Táknmál heimsins skipta a.m.k. tugum og líklega hundruðum, allt eftir því hvernig við skilgreinum mál. Táknmál í ólíkum löndum eru lík að formgerð en þau eru misskyld. Innan hvers táknmáls má líka sjá breytileika, eins og mállýskur, unglingamál og barnamál. Á sama hátt og menning mótar mál þeirra sem tala raddmál þá mótar menningin táknmál á hverjum stað. Íslenskt táknmál er því sérstakt, ekkert mál er alveg eins og það.


[1] Reagan, Timothy G. 2010. Language Policy and Planning for Sign Languages. Gallaudet Univeristy Press, Washington D.C.

[2] Burns, Sarah, Patrick Matthews og Evelyn Nolan-Conroy. 2001. Language attitudes. Ceil Lucas (ritstj.): The Sociolinguistics of Sign Languages, 181-215. University Press, Cambridge.

[3] Stokoe, William C. 1960. Sign Language Structure: An Outline of the Visual Communication Systems of the American Deaf. Studies in Linguistics Occasional Papers 8. University of Buffalo Press, Buffalo. [Endurútgefið 2005 í Journal of Deaf Studies and Deaf Education 10,1:3–37.]

Deila

Leave a Comment