Birkihríslan og þangið

Það eru skiptar skoðanir um það hvort hausatalningar séu gagnlegar jafnréttisbaráttunni. En handhægar eru þær. Það er nefnilega fljótlegt að telja hausa og reikna út kynjahlutfall í ríkisstjórn eða á síðu í dagblaði. Hausatalningar birta auðvitað yfirborðskennda mynd af stöðu mála, enda er þeim ekki ætlað að vera mjög nákvæmt greiningartæki. En hausatalningar geta gefið vísbendingu um það hvað þarf að skoða nánar.

Á Íslandi búa um það bil jafn margar konur og karlar. Það að karlar fái miklu meira pláss í fjölmiðlum en konur er ekki eðlilegt. Hlutfallið virðist á flestum miðlum vera um 70/30. Kynjahlutfall í hinum ýmsu fjölmiðlum hefur margoft verið gagnrýnt og undantekningarlaust heyrist í umræðunni einhver útgáfa af þessu svari: Ástæðan er einfaldlega sú að karlar gera miklu fréttnæmari hluti en konur.

Þetta eru einu tilvikin þar sem ég sé einhvern gera því skóna að fjölmiðlar endurspegli bara heiminn einsog hann raunverulega er, að þeir séu hlutlaus batterí sem segja fréttir, að fréttnæmi sé fasti en ekki huglægt mat þeirra sem miðla upplýsingunum.

Ástæðan er nefnilega ekki sú að karlar geri miklu merkilegri og fréttnæmari hluti en konur. Ástæðan er sú að þeim sem skrifa fréttirnar finnst það sem karlar gera fréttnæmara og merkilegra en það sem konur gera.

Þann 18. mars 2011 birti Fréttatíminn aðsendu greinina „Kiljan og konurnar“. Í henni kemur fram að samkvæmt þáttafærslum á vef Ríkisútvarpsins var kynjahlutfallið í 78 Kiljuþáttum á tímabilinu nóvember 2007 til apríl 2010 eftirfarandi: Konur 23%, karlar 77%. Egill Helgason brást við gagnrýninni á bloggi sínu. Hann sagðist ekki geta breytt kynjahlutfalli aldanna, benti á að karlar gæfu út fleiri bækur en konur (sem er satt, en hlutfallið er samt ekki svona slæmt) og sagði m.a.: „Ég held að enginn geti haldi [svo] því fram að konur sem skrifa bækur séu sniðgengnar í þættinum – eða bækur eftir konur. […] Ég held ekki að hægt sé að nefna verk eftir konur sem ég hef sniðgengið á einhvern hátt. […]Því miður höfum við ekki haft mikið tóm til að fjalla um barnabækur. “

Margir bentu honum á að með því að sniðganga barnabækur sniðgangi hann einmitt stóran hluta af kvenkynsrithöfundum, en konur eru í miklum meirihluta barnabókahöfunda. Það var einnig bent á að með því að sniðganga barnabækur sniðgengi þátturinn líklega mikilvægasta lesendahópinn: framtíðarlesendur. Mig minnir að hann hafi svarað því á þann veg að börn væru farin að sofa þegar þátturinn færi í loftið.

Agli var líka bent á að mjög líklega væri Kiljan áhrifamikill þátttakandi í kvenfjandsamlegu kerfi. Það er vitað að bækur sem fá umfjöllun í Kiljunni rjúka oft út í kjölfarið. Kiljan fjallar um fleiri bækur eftir karla en konur og hunsar bókmenntagrein þar sem konur eru í meirihluta höfunda. Bækurnar eftir karlana eru því líklegri til að seljast betur því þær fá meiri umfjöllun. Útgefendur sjá því hugsanlega meiri gróðavon í því að gefa út bækur eftir karla. Stelpur sem hafa áhuga á því að skrifa sjá fáar konur í eina bókmenntaþættinum sem sýndur er í íslensku sjónvarpi og skortir því fyrirmyndir, og svo mætti áfram telja.

Ég veit ekki til þess að nokkur hafi uppfært tölfræðina síðan árið 2011, en ég tók nýlega stikkprufu. Þriðjudaginn 29. janúar birti Egill Helgason bloggfærslu þar sem hann fjallaði um það „fjölbreytta efni“ sem yrði í Kiljunni miðvikudagskvöldið eftir. Í bloggfærslunni má finna sextán karlmannsnöfn en ekki eitt einasta kvenmannsnafn. Eina kvenkyns viðfangsefni þáttarins virðist samkvæmt færslunni vera birkihrísla ein í Hallormsstaðaskógi sem Páll Ólafsson orti um í ljóðinu „Hríslan og lækurinn“. Og þrátt fyrir að Egill hafi ekki tíma til að fjalla um barnabækur hefur honum einhvernveginn gefist tóm til að finna einmitt hana, í stærsta skógi landsins, meira en hundrað árum eftir að ljóðið var ort.

Það er einlæg von mín að í næsta þætti verði Egill búinn að finna þangpjötluna sem Jóhann Sigurjónsson orti um í „Heimþrá“ fyrir ríflega hundrað árum. Því birkihríslur og þang eru eins og alþjóð veit miklu betra sjónvarpsefni í bókmenntaþætti en konur sem skrifa barnabækur.

Hildur Knútsdóttir,
meistaranemi í almennri bókmenntafræði