[container] Guðrún Baldvinsdóttir og Guðrún Helga Sigurðardóttir fóru og sáu uppfærslu British National Theatre á Frankenstein frá árinu 2011 í Bíó Paradís. Leikstjóri var Danny Boyle sem er meðal annars þekktur fyrir að leikstýra myndunum Trainspotting og Slumdog Millionare. Benedict Cumberbatch og Johnny Lee Miller fóru með aðalhlutverk. Tvær sýningar eru eftir í Bíó Paradís, 30. október og 2. nóvember. Nöfnurnar spjölluðu um uppfærsluna að sýningu lokinni.
Guðrún Helga: Takk fyrir að koma með mér í bíó í gær.
Guðrún Baldvinsdóttir: Takk fyrir boðið, þetta var mjög skemmtilegt, og áhugavert að sjá svona leiksýningu í bíói. Upplifunin verður allt öðruvísi.
GH: Ég skal viðurkenna að ég hafði ekki trú á að leiksýning í bíósal myndi ganga upp, en þessi gerði það allavega. Verkið er leikgerð af Frankenstein eða hinn nýi Prómeþeus eftir Mary Shelley, sem er ofboðslega stórt, frægt og sígilt verk. Söguna þekkja flestir að nafninu til, en hún hefur líka tekið breytingum í áranna rás og því mjög áhugavert að sjá þessa túlkun og hverjar áherslur hennar eru.
GB: Sýningin var sett upp árið 2011 í British National Theatre og var leikstjóri Danny Boyle. Leikgerðina skrifaði Nick Dear en hann breytti sögunni svolítið þó að þær breytingar séu ekkert í líkingu við ýmsar aðrar aðlaganir sem hafa verið gerðar af bók Mary Shelley. Benedict Cumberbatch og Johnny Lee Miller leika síðan Victor Frankenstein og Skapnaðinn/Creature, sitt á hvað.
GH: Það er áhugavert að fara í svona stjörnuleikhús með þekktum kvikmyndaleikstjóra og kvikmyndastjörnum. En þú komst einmitt aðeins inn á það sem er hvað óvenjulegast við þessa sýningu, að Cumberbatch og Miller skipta um hlutverk milli sýninga.
GB: Þetta var áhættusamt en sniðugt hjá Boyle, enda sást enn betur þessi speglun sem verður í verkinu á milli Frankenstein og Skapnaðarins – Skaparans og þess sem hann Skapar.
GH: Það er töluverð áhersla á hið líkamlega í leiksýningunni og þannig komst til skila að Miller, í hlutverki Viktors, hafði að geyma töluvert af Skapnaðinum, líkamsburður hans vísaði í það. Þannig var undirstrikað að þeir eru af sama meiði og ekki svo ólíkir eins og ætla mætti. En fyrst ég er búin að segja að verkið sé líkamlegt þá verð ég að minnast á „dans“ Cumberbatch í byrjun sem var þó nokkuð magnaður. Hann engdist um í túlkun sinni á því þegar veran vaknar til lífsins og dró athyglina að gróteskum líkama sínum, sem er eitt þema verksins.
GB: Já, upphafsatriðið var áhrifaríkt og dró mann alveg inn í sýninguna. Fókusinn í sýningunni var mikið á hvernig Skapnaðurinn lærir og þróast, frá því að kunna ekki á líkama sinn yfir í að vera viti borinn maður. Sagan byrjar á hans „fæðingu“ hans og undirstrikar þannig þessa þróun. Minna er gert úr vinnu vísindamannsins Frankenstein og forsögunni er komið á framfæri í seinni hluta sýningarinnar.
GH: Enda kom fram í stuttri kynningu um gerð leikritsins í byrjun að Boyle vildi gefa skapnaðinum rödd, sem hann segir hafa verið tekna frá honum í bíómyndinni frá 1931.
GB: Já, manni finnst núna mjög skrýtið að geta sleppt rödd hans, því hún er jú eitt það mikilvægasta í bók Shelley. En ég verð samt að segja, að þó að mér hafi þótt þessi áhersla á veruna sjálfa verið mjög flott, þá fannst mér stundum vanta upp á sögu Frankenstein. Mér fannst persóna hans dregin óljósum dráttum. En það er svo sem kannski ágætt, hann er ekki mest sjarmerandi persóna bókmenntasögunnar verður að segjast.
GH: Það er mikið til í því. Ég tengdi ekki mikið við hans persónu og sagan af fjölskyldu hans og fyrra lífi er varla sögð. Það er augljóst að leikstjórinn og höfundur leikgerðarinnar höfðu mestan áhuga á Skapnaðinum sjálfum.
Frankenstein – hin fullkomna vísindaskáldsaga?
GH: Af hverju er þetta verk svona vinsælt og viðeigandi ennþá í dag? Ég veit að það er til mikið af sígildum verkum sem enn eru í umferð svo að Frankenstein eða hinni nýi Prómeþeus er ekki einstakt dæmi en ég hef samt áhuga á því hvað það er sem gerir verk sígilt.
GB: Frankenstein er vel heppnuð vísindaskáldsaga sem tekst á við hina eilífu hræðslu mannsins við tæknina eða öllu heldur hræðsluna við sína eigin getu. Þessi hræðsla kemur reglulega upp á yfirborðið. Nýlegasta dæmið er líklega erfðatæknin og sú hraða þróun sem hefur orðið á því sviði undanfarin ár. Einnig koma fram spurningar um manninn sem sköpunarverk og hversu langt megi ganga í að breyta sköpunarverki guðs.
GH: Einmitt, þetta er sívinsælt umhugsunarefni og sérstaklega í vísindaskáldskap. Hvenær verður vélmenni/skrímsli/skapnaður mennskt? Skapnaðurinn er sæborg og ögrar þannig öllum gildum mannfólksins.
GB: Og neyðir þannig viðtakendur til að horfast í augu við spurninguna: Hvað gerir mig mennska(n)?
GH: Nákvæmlega, og við virðumst ekki alveg þola þá spurningu, því við getum ekki svarað henni. Þetta þema var gegnumgangandi í sýningunni og margar persónur kljást við þessa óvissu. Tengslin við erfðabreyttar lífverur er áhugaverð.
GB: Umræðan um erfðabreytingar einkennist einmitt oft af hræðslu við hið óþekkta og oft birtist fólki ímynd af klikkaða vísindamanninum sem heldur áfram með rannsóknir sínar án þess að hugsa um þau siðferðislegu vandamál sem að baki búa. Þessi mynd er að sjálfsögðu mýta en spurning hvort að sú mýta eigi uppruna að einhverju leyti í Victor Frankenstein. Victor er hin týpíski snillingur rómantíkurinnar en hann ofmetnast í hlutverki sínu og fer að líta á sjálfan sig sem Guð, enda hefur hann öðlast vald yfir lífi og dauða.
GH: Já, er hann ekki hinn upprunalegi „brjálaði vísindamaður“? Þessi saga spyr svo margra viðeigandi spurninga, t.d. um skilgreiningarþörf okkar og sjálfsmynd, vísindi, þróun og mennsku.
Miðlar mætast á hvíta tjaldinu
GH: Hvernig fannst þér sviðsmyndin? Mér fannst hún svo dásamleg að ég vildi að ég hefði verið viðstödd sýninguna. Þó pældi ég aldrei í því á meðan sýningunni stóð, því ég gleymdi mér í upplifuninni. Það eru kannski bestu meðmælin með sýningunni?
GB: Já sviðsmyndin var frábær, þúsund ljósaperur héngu úr loftinu sem gátu breytt stemningunni á augabragði en minnti mann fyrst og fremst á rafmagnið sem þurfti til þess að skapa Skapnaðinn, og kannski ljós sem tákn fyrir lífið í því framhaldi. Myndatakan gerði það einmitt að verkum að maður gleymdi sér alveg, án þess þó að taka „leikhúsið“ úr upplifuninni. Ég man þegar Englar alheimsins var sýnd á RÚV í fyrra og þá var verið að lýsa vinnunni á bakvið svona upptöku. Allar hreyfingar leikaranna þurfa að vera skráðar niður en jafnframt þurfa kvikmyndatökumennirnir að vera viðbúnir að ýmislegt óvænt gerist.
GH: Það er áhugavert hvernig þessir miðlar mætast. Ljósaperurnar fjölmörgu voru einmitt svo sniðugar, þær vísuðu í sólina, náttúruna, upplýsingu, vísindi og fleira. Það er eitt atriði sem situr svolítið í mér því mér fannst það gefa svo vel til kynna nútímavæðinguna sem var að hefjast á útgáfutíma bókarinnar árið 1818. Þetta var í upphafi sýningarinnar þegar Skapnaðurinn hafði verið yfirgefinn af skapara sínum og þvælist um í algjörri örvæntingu. Þá kom á sviðið járnbrautarlest, þung tónlist var leikin undir og um borð í járnbrautarlestinni var misindisfólk. Þetta atriði minnti á hvað var að gerast við upphaf 19. aldar þar sem iðnvæðingin var í hámarki og mikil upplausn ríkti í hefðbundnum samfélögum.
GB: Járnbrautaratriðið kallaði einmitt fram ónotatilfinningu hjá mér, sem hefur líklega verið ætlunin. Ég áttaði mig ekki á því fyrr en þú nefnir það en svona hefur tæknin einmitt birtst fólki á þessu tíma: Stór, hávær og ógnvænleg.
GH: Einmitt, og trámafræðingar seinni ára hafa vakið athygli á því að samfara því að fólk slasaðist mikið í kjölfar tækninýjunga þá upplifðu margir einnig tæknina sem árás á mannlega getu. Á 19. öld var þetta nýtt vandamál og í dag, 200 árum síðar, erum við ennþá að takast á við þessa hræðslu. Mér fannst því afar skemmtilegt hvernig leiksýningin vakti athygli á þessu.
Kona Frankensteins
GB: Eitt sem við eigum eftir að ræða en það er hlutverk Elizabeth, unnustu Frankenstein, í verkinu. Hvernig fannst þér hennar persónu komið til skila?
GH: Hún var nokkuð góð, saklaus og fórnfús en að sama skapi meðvituð um að staða hennar í samfélaginu réðist alfarið af kyni hennar. Ég man ekki eftir þessari áherslu í bókinni en mér finnst það snilldarvel unnið af aðstandendum sýningarinnar að draga inn í sviðsljósið spurningar um stöðu kvenna á 19. öld.
GB: Já, réttindi hennar eru lítil sem engin. Hún þráir að vita meira en neyðist til þess að sitja á hliðarlínunni. Annað sem var öðruvísi í sýningunni en í bókinni er að rétt áður en Skapnaðurinn drepur Elizabeth þá nauðgar hann henni. Atriðið varð auðvitað þeim mun hræðilegra en ég er ekki viss um að þessi viðbót hafi verið nauðsynleg.
GH: Þessi viðbót gerir atriðið þeim mun óhugnanlegra en mér fannst því ofaukið. Það virðist vera vinsælt í poppmenningu samtímans að hafa nauðgunarsenur. Mögulega er ætlunin að gagnrýna kynferðislegt ofbeldi en mér finnst það sjaldan ganga upp og virkar oftar líkt og „sjokk faktor“.
Það er augljóst af samræðum okkar að við vorum hrifnar af Frankenstein (og ekki einar um það ef marka má gagnrýni breskra viðtakenda). Ætlar þú að fara aftur og sjá Miller leika Skapnaðinn og Cumberbatch leika Viktor Frankenstein?
GB: Ég var stórhrifin af sýningunni og mæli hiklaust með henni. Ég held samt að ég fari ekki aftur. Mér fannst Cumberbatch svo frábær í hlutverki Skapnaðarins svo ég hef ekki beint þörf fyrir að sjá Miller í hlutverkinu líka. En þú?
GH: Ég er sammála og er þrælsátt við að skipta út fölgrænu andliti Boris Karloff út fyrir afskræmdan Cumberbatch sem tákn fyrir Skapnaðinn.
Guðrún Helga Sigurðardóttir, meistaranemi í almennri bókmenntafræði.
Guðrún Baldvinsdóttir, meistaranemi í almennri bókmenntafræði.
[/container]
Leave a Reply