Björn Þór Vilhjálmsson skrifar um
Union of the North
Ernu Ómarsdóttur, Valdimar Jóhannsson og Matthew Barney
Tilraunakvikmyndin Union of the North (2017) – eftir Ernu Ómarsdóttur, Valdimar Jóhannsson, og Matthew Barney – hefur verið sýnd fjórum sinnum í Borgarleikhúsinu á umliðnum tveimur vikum. Hér er rétt að staldra við og benda á að Union of the North er hluti af stærra verki sem nefnist Fórn, og lýst hefur verið sem „allsherjar sviðslistahátíð“. Borgarleikhúsið er enda allt undir, allir salir, almenn rými og skúmaskot, í stærsta verkefni þess frá upphafi. En þótt óhætt sé að segja að Union of the North sé ekki í mettunardreifingu er jafn óhætt að segja að kvikmyndin hafi notið sín vel á sýningunum fjórum sem að baki eru. Þar var Borgarleikhúsið jafnframt afhjúpað sem eitt besta kvikmyndahús bæjarins.
Af höfundunum þremur sem nefndir eru hér að ofan er sá síðastnefndi, Matthew Barney, auðvitað langþekktastur og þá ekki síst fyrir tilraunakvikmyndaröð sína The Cremaster Cycle (1994–2002), en það segir einnig ýmislegt um ganginn sem er á Íslenska dansflokknum að alþjóðlegar stjörnur eins og Barney séu samstarfsfélagar. En þótt Barney sé þaulreyndur kvikmyndagerðarmaður og vídeólistamaður gildir ekki það sama um Ernu og Valdimar, að því er best ég veit. Byrjendabragur er þó víðsfjarri og raunar er sláandi hversu fumlaus myndin er, hversu liðleg framkvæmdin er og fagurfræðilega metnaðarfull. Líkt og viðbótarrós í hnappagatið er svo sú staðreynd að andrýmið sem finna má leika um þessa stóru samsettu sýningu er nægjanlegt, og sjóndeildarhringur aðstandenda nógsamlega breiður, til þess að spræklandi gamansemi sé hleypt inn í framkvæmdina; að andi léttlyndislegrar nautnar sé leyft að svífa yfir vötnum og lita framvindu og merkingarsköpun. Þessi agaða léttúð og grafalvarlega óskammfeilni skrifast vitanlega á leikstjórana þrjá, þau Ernu, Valdimar og Barney, en einnig Íslenska dansflokkinn sem heild, en meðlimir hans leika allir burðarhlutverk í myndinni, og þau eru ófá, ásamt leikaranum og maraþon áhugamanninum Friðgeiri Einarssyni. Þessir aðilar eiga saman heiðurinn að einni merkustu tilraunakvikmynd sem íslenska þjóðarbíóið hefur eignast um langt skeið.
Sviðslistir og svaðið
Fórn samanstendur af dansverkinu Shrine eftir Ernu Ómarsdóttur og Valdirmar Jóhannesson, stuttmyndinni Dies Irae eftir Gabríelu Friðriksdóttur, Ekkert á morgun (No Tomorrow) eftir Ragnar Kjartansson og Margréti Bjarnadóttur (ballett fyrir átta dansara og átta gítara), stærðar basar/markaðaði í andyri og opnum rýmum hússins, leirlistagjörningi hjá barnum, tilraunamyndinni sem hér er til umfjöllunar, haturs-jóga námskeiði í hliðarsal, einhverjum þeim ágengasta gjörningi, og þeim fyndnasta, sem sést hefur lengi, og öðrum hlutum, of mörgum til að telja upp hér – enda alls óvíst að undirritaður hafi náð að berja þá alla augum þótt flotið hafi verið um listasýninguna í tæpar fimm klukkustundir.
Eins og áður segir er Fórn aðeins sýnt fimm sinnum þetta misserið í Borgarleikhúsinu – og áður hafði verkinu verið frestað um ár, upphaflega átti að setja það upp 2016 en hópurinn taldi sig þurfa meiri æfingartíma – en að Reykjavíkurdvölinni afstaðinni er haldið í heimsreisu og verður ekki betur séð en að stærstu og virtustu listsalir standi verkinu og Íslenska dansflokknum opnir.
Gríðar umfangsmikið verkefni eða hæfilega umfangsmikill vettvangur fyrir mörg smærri? Skynfæraveisla í Borgarleikhúsi, vissulega. Heildstætt verk, er hér um heildstætt verk að ræða? Eða samhangandi röð verka, í öllu falli? Það er svo sem ekki mitt að dæma; hér verður sjónum beint að kvikmyndinni eftir Ernu, Valdimar og Barney nær einvörðungu. Þar að auki eru spurningarnar villandi, heildin þarf ekki að vera meira fullnægjandi en hið óskilgreinda en óheila, hið brotakennda. Eins og segir einhvers staðar, „bestu ferðirnar hefjast oft á feilspori“ og stundum eru þær með öllu ófarnar.
Tengsl milli verka Gabríelu annars vegar og Erlu og Valdimars hins vegar og Union of the North eru aftur á móti fyrirliggjandi, tengingar, vísanir og skírskotanir sem birtast í persónum, hreyfingum, hljóðheiminum og andrúmslofti. Það er helst gítardansverk Ragnars og Margrétar sem stendur eitt og óskipt og óbætt hjá garði; virðist ekki endilega hluti af heildaráhrifamætti eða samhengi kvöldsins.
Amor fati
„Hefðbundinn söguþráður er rakinn upp“, segir Benedikt Hjartarson þegar hann ræðir nokkur helstu einkenni tilraunamynda (69). Sennilega má yfirfæra þessa haganlega orðuðu lýsingu á fleiri greinar og svið nýlistar og framúrstefnu; oft getur verið strembið að finna kennileitin og staksteinana sem áhorfendur eru vanir, að ná hreinlega áttum í listaverkinu. Við erum því kannski að stytta okkur örlítið leið með því að vitna beint í sýningarhaldara þegar efnistökum Fórnarverksins er lýst. Samkvæmt þeim fjallar Fórn sem heild um lífstílshugtakið:
aðferðir sem hvíla ekki aðeins á óhlutbundnum gildum – kristilegum eða múslimskum – heldur eru sett saman úr hversdagslegu athæfi á borð við það hvernig við mötumst, syngjum og elskumst. „Lífsstíllinn“ er því sjálft eðli okkar og þess vegna getur ekkert breytt honum nema djúpstæð reynsla; ef til vill listræn upplifun sem leiðir okkur í allan sannleika um merkingar- og tilgangsleysi siðvenja mannsins og athafna hans.
Greint er á milli gilda og hversdagslegs athæfis, hins háleita heims hugmynda og hugtaka annars vegar og svo ferðalags okkar um tímabundinn efnisheiminn. Meðan meðvitund kann að vera rík um hvernig menningarleg gildi, hefðir og siðareglur móta sjálfsveruna kann það að vera síður augljóst hvernig matarvenjur eða fatahefðir gera slíkt hið sama. Ofan í hið síðarnefnda er reynt að kafa í uppsetningunni.
Svo er bætt við
Hér er á ferðinni gagnrýnin og brosleg upphafning á hvunndagslegum og hátíðlegum athöfnum; leit að hinu óþekkta innra með okkur sjálfum og tilraun til þess að ná sáttum við þá staðreynd að við erum öll undarlegir brjálæðingar!
Þá er yfirskrift sýningarsettsins fengið frá breska róttæklingnum og fagurfræðingnum Edmund Burke: „Maðurinn er ekki fullbúið sköpunarverk“, hugleiðing sem kallast skemmtilega á við vangavelturnar hér að ofan um lífssstíl. Frá Sókratesi til Zaraþústra, og frá Byron til James Dean, þá er það stílfegurðin sem þú ljáir sjálfum þér, lífshlaupinu sem slíku (og dauðanum), sem að endingu ákvarðar merkingu þess, og þín. Fáum auðnast reyndar að umbreyta lífi sínu í list, en þess í stað má e.t.v. reyna að hugga sig með því að neyta og njóta listisemda á borð kvikmyndina Union of the North.
Í krafti sérteikna og sérstakrar skapgerðar
Það má svo sannarlega segja að „undarlega brjálæðinga“ beri fyrir augu í mynd þeirra Ernu, Valdimars og Barney. Framsetningin á persónum, svo framarlega sem hægt er að steypa fígúrunum sem áhorfendur fylgjast með í fyrirframgefin skapgerðarmót og skapalón, sem er eiginlega ekki hægt, miðast ennfremur ekki við einstaklinginn, hina háæruverðugu hugveru sem í krafti sérteikna og sérstakrar skapgerðar (og kraftmikillar miðlunar) reynist ógleymanleg í hugum leikhúsgesta (það eiga allir minningu um leikhúsreynslu af þessu tagi) heldur eitthvað sem er minna vestrænt, síður kapítalískt, og kannski ekki fyllilega nútímalegt. Verk eins og miðaldatrúarallegóríur, eða fornar kviður, nú eða kvikmyndir Sergei Eisenstein.
En guðir ganga með mönnum svo ekki er öll von úti, eða guðir standa öllu heldur vaktina í kleinuhringjabúð í Kringlunni:
„Say it with Donuts“ segir auglýsingaspjaldið sem er í höfuðhæð við gyðjuna Nammu, hið endalausa haf í goðsagnaheimi Súmera, hafið sem ól af sér himinn og jörð, fyrstu guðina og mannkyn allt. En nú eru breyttir tímar, Nammu er föst í verslunarmiðstöð, meira að segja verslunarmiðstöð sem var fyrir löngu yfirgefin af markhópi sínum, úthverfafólkinu sem fékk eigin kringlur, miklu stærri og flottari, sendar í sitt heimahérað, allt svo að hin ósýnilega hönd hafi eitthvað gera og geti kreppt hnefann annað slagið, sem og gefið merki um að neyslunni skuli haldið áfram, alltaf og að eilífu. Sem betur fer „segir“ Nammi „það“ samt ekki „með kleinuhringjum“, hvað sem svo sem þetta „það“ kann að vera; hún segir það með söng. Enda hlutverk þetta túlkað af söngkonunni frábæru Sofiu Jernberg. Það er með söng sem Nammu kveður til sín eða lokkar mannverur sem kunna að heyra og hlusta:
Í raun er ekki hægt að lýsa hljóðheimi myndarinnar með orðum, hann er með því magnaðra sem undirritaður hefur upplifað í „kvikmyndahúsi“ um langt skeið.
Hlýðum hér á sönginn sem Nammu syngur fyrir parið á myndinni hér fyrir ofan:
Take care in this union with the gifts from the north […]
Take care in this union with the gifts from the north,
firm foundation upon which to build fertility in the field
to enrich your lives
Ekki hefðbundin hjúskaparheiti hér á ferðinni, frekar kærleiksóskir sem jafnvel ef ekki betur ættu heima við strendur hins endalausa hafs í Súmeríu en í Kringlu verslunar og iðnaðar.
Endurtekningar og hliðstæður hafa löngum verið mikilvæg verkfæri í tilraunamyndaverkfæraboxinu og svo er einnig hér. Þegar Nammu hefur upp raust sína aftur, um tuttugu mínútum síðar, hefur tilfinningaleg bylgjulengd tjáningarinnar breyst og tekið nýja stefnu; stefnu sem hugsanlega er innblásin af hugarheimi hjúskaparheitanna sem sungin voru á undan.
Sjálf frásögnin, eða myndin, fylgir fordæminu, takturinn og skynheildin í verkinu öllu myrkvast nú og verða gróteskari, blóðugri og frumstæðari.
Blood of my blood
[…]
I give you my body
I give you my spirit
(leysist að lokum upp í hátíðniöskur)
Kapítalísk úrgangsefni
Með sama hætti kveður Nammu til sín lykilparið í myndinni, karl og konu sem í upphafi myndar koma sitt í hvoru lagi aðvífandi í Kringluna en sameinast að lokum í forsögulegri vígslu, sameiningu á frumstæðustu forsendum mögulegum, kennisetningunni að stofninum skuli viðhaldið.
Steggjun og gæsun eru ástæður komu þeirra í hús verslunarinnar, tengingin við hjónavígsluna eru strax ljósar, og kannski má segja að það sem fram fari í myndinni sé að einhverju leyti „steggjun“ og „gæsun“, kynjavinklum er í öllu falli viðhaldið með ýmsu móti, þar á meðal djarfari notkun á skjágjá (e. split screen) en áhorfendur eiga að venjast, enda hefur tækni þessi að mestu dottið úr tísku eftir að hafa notið nokkurrar hylli á áttunda áratug liðinnar aldar.
Eins og sést á myndum 1–5 hér að neðan tekur framvinda gleðskaparins og samverunnar skjótt á sig undarlega mynd, og á þeirri síðustu (5) má sjá grimmúðlegt og grútskítugt eðli mannsins, sjálfan náttúrusvip hans, afhjúpaðan.
Partíið er byrjað á fyrstu myndinni; æfingahjólið og fótabaðið lofa góðu. Á þeirri næstu er verið að ná flughraða. En á mynd 3 er sem væntingabrigði hafi átt sér stað og þau orðið veruleikanum ofviða; frásögnin ferðast inn í aðra vídd.
Fjórðu og fimmtu myndir feta sig svo sífellt nær innstu myrkrum.
Íslenska tilraunamyndin
Kvikmyndahefðin íslenska er varla komin á legg og fjarri því fastmótuð, hún er að taka á sig mynd með hverju nýju verki sem lítur dagsins ljós, og óvíst hvert stefnir þótt útlitið sé bjart. Í ljósi aðstæðna er ekki að undrast að enn brotakenndari sýn mæti okkur þegar farið er að grennslast fyrir um listræna tjáningu af framúrstefnutoga og tilraunamyndir. Ef það sést hins vegar örla fyrir útlínum slíkrar hefðar þá er það Friðrik Þór Friðriksson sem er þar kannski miðlægastur, en þrjár af hans elstu myndum falla undir skilgreininguna tilraunamynda. Er hér átt við Nomina sunt odiosa (1975), Brennunjálssögu (1980) og Hringinn (1985); þær tvær síðarnefndu hugsanlega frægustu – eða alræmdustu – tilraunamyndir íslenskrar kvikmyndasögu.
Um þessar myndir og feril Friðriks sem tilraunamyndagerðarmanns hefur Benedikt Hjartarson fjallað í greininni „Sjón er sögu ríkari. Um tilraunamyndir Friðriks Þórs Friðrikssonar“ sem birtist í Kúreka norðursins, safnriti um kvikmyndagerð Friðriks Þórs sem út kom árið 2005 í ritstjórn Guðna Elíssonar. Þar nefnir Benedikt jafnframt Hopp (1970) eftir Þorstein Jónsson, grettuverk Errós frá sjöunda áratugnum og tvær kvikmyndir Manrico Pavolettoni og Rósku, Ballöðuna um Ólaf Liljurós (1977) og Sóley (1982), sem dæmi um listræna tilraunamennsku í kvikmyndamiðlinum. Þar er hefð íslenskra tilraunamynda samankomin. (Auðvitað mætti nefna fjöldann allan af merkum vídeóverkum, innsetningum og gjörningum til sögunnar en tilraunamynd í þeim skilningi sem hugtakinu er beitt hér þýðir að um kvikmynd þarf að vera að ræða sem farið hefur í dreifingu utan listagallería.) En jafnvel þótt tilraunamyndir leynist víðar í íslenskri kvikmyndasögu en hér er fjallað um má ljóst vera að frumsýning Union of the North er stórviðburður í íslenskri kvikmyndamenningu. Tilraunamyndin stígur hér fram, teinrétt í baki, kokhraust og með sín tilveruréttindi á hreinu.
Kaldastríðsfagurfræði og formræn tvíhyggja
Sjónræn hlið Union of the North er afar forvitnileg og segja má að lögmálið sem stýri myndbyggingu og formlegum aðferðum textans sé tiltekin tegund af tvenndarhyggju. Hér er á ferðinni tvíhyggja sem leggur áherslu á togstreitu og andstæður en forðast engu að síður árekstrana sem sovéska myndfléttan lagði áherslu á, svo dæmi sé nefnt. Líkt og ketill sem er við það að fara að blístra óskaplega, eða skapofsi löngum haminn en greinanlegur í skríðandi vöðvum undir skinni. Guðlegu verurnar, hugarástandið og fagurfræðilegu lögmálin Dýónísus og Appólónus mynduðu jafnvægi í hugarheimi Forn-Grikkja, sagði Nietzsche í sínu fyrsta riti, og örvænting tilvistarlegrar bölsýni þannig yfirunnin. Viðlíka einstigi er þrætt hér, fótatak sem bregst og hláturinn snýst gegn myndinni, óhugnaðurinn verður klígja og samruni norðurljósanna að grillu. Teflt er djarft og teflt er upp á allt. Fagurfræðin er því eilítið eins og kalda stríðið, gæti Nietzsche bent á í þessu samhengi, valdajafnvægi andstæðra valdablokka kemur í veg fyrir að allt springi í loft upp.
Þannig skapar hreyfingarleysi, fjarlægð og breitt sjónarsvið tökuvélarinnar tilfinningu fyrir stjórnun og aga, líkt og vitundin sem í vélinni býr viti nákvæmlega hvað hún gerir. Allar þessar skírskotanir eiga á hættu að rekast harkalega á stjórnleysi sögusviðsins og persónanna, þar sem hömlum er aflétt, hneigðum gefin frjáls taumurinn og hvatalífið losað úr búrinu. En eins og til að styðja við sjálfsmynd tökuvélarinnar, hugmyndanna um kalda sjálfsstjórn og örugga fjarlægð, þá eru leikmunir og sviðsmynd birtingarmyndir hins rökvísa huga, hinnar þaul– og yfirskipulögðu vitundar, ofgnóttar hins vestræna neyslusamfélags þegar öllu er á botninn hvolft.
Valdajafnvægið hverfula mótar form og útlit, staðsetur línur, ljós og skugga og veitir þeim merkingu.
Á myndum 6-8 skapar togstreita tökuvélar og viðfangs þrúgandi dýnamík, óttast er að jafnvægið haldi ekki, að miðjan gefi eftir:
Spennunni er viðhaldið þótt sjónarhornið breytist og tökuvélin færi sig nær. Þannig er ljóst á næstu þremur myndum að jafnvægið er tímabundið, allt mun glatast að lokum, og að stutt sé í ólgandi hvatalífið sem kraumar undirniðri:
Skjágjáin
Skýrasta dæmið um tvíhyggjuna, togstreituna og þá sífelldu innri spennu sem mótar form myndarinnar, viðmót og fagurfræði er svo skjágjáin sem áður hefur verið minnst á, það sem á ensku er kallað „split screen“, en aðferð þessa gefur að líta á flestum mynddæmum hér að ofan.
Á rófi þeirra ákvarðana sem móta listræna útkomu myndarinnar vegur tilraunin með skjágjánna þyngst. Tvískipting eða klofningur myndrammans hefur afgerandi áhrif á skynjun áhorfenda, vitsmunalega úrvinnslu og hughrif. Áhrifin sem skapast má annars vegar kenna við áreiti og lýjandi áhorf; hugrænar viðtökustöðvar áhorfandans virðast í fyrstu ekki tilbúnar til að taka við tveimur frásögnum í einu. Þessi tilfinning yfirgefur áhorfandann aldrei en hann sjóast samt, þjálfast og stælist, og er áður en langt um líður er hann farinn að njóta sjónrænnar ánægju sem er af öðrum toga en hann þekkir. Það er að segja, í staðinn fyrir að fylgja vísbendingum framvinduklippingar Hollywood kvikmynda (nú eða ráða fram úr myndgátum Alans Resnais eða Davids Lynch) þá eru hugtök á borð við hliðstæður og endurtekningar orðin að áþreifanlegum túlkunartækjum; höfundar verksins nota speglun milli myndrammanna markvisst út í gegnum alla myndina og það veltur á áhorfanda að skáskjóta augunum og athyglinni milli flata og forma til að meðtaka merkingarvirkni forma, líkama, leikbúnaðar og hljóðheims.
Er þar jafnframt að finna aðra birtingarmynd togstreitu og spennu, það er að segja, skjágjáin afmarkar ekki aðeins sjónræna myndfleti heldur andstæða og sjálfstæða hljóðheima – eilítið eins og ef tilraunir Roberts Altman á áttunda áratugnum með að leyfa öllum að tala í einu í krafti margra hljóðrása hafi umbreyst úr samtalsforminu í stríðandi fylkingar.
Í þessu atriði hér má heyra hvernig hljóðheimunum lendir saman, hvernig þeir trufla hvor annan en mynda einnig sérstæða heild þegar þeim er leyft að blandast.
Truflandi jafnvægisleysi og skerandi árekstrar hljóðheima eiga sér jafnframt hliðstæður á sjónræna sviðinu, þar sem tilraunamennskan nær stundum stórkostlegum hæðum. Hér er dæmi um hvernig hreyfisúm (e. dolly zoom), tökutækni sem í eðli sínu teflir saman andstæðum (annað hvort er súmað inn á sama tíma og tökuvélin er færð aftur á bak, eða öfugt), er líkt og tekið í sundur af undurlaghentum listtæknum og helmingur þessi lendir í myndfletinum hægra meginn og hinn helmingurinn vinstra meginn. Það er að segja, á sama tíma og súmað er öðru megin er myndavélin að draga sig til baka hinum megin. Undurfurðulegt á að horfa:
Náttúra, níhílismi, neysluhyggja
Ef litið er á Union of the North í samhengi við þematískar áherslur og efnistök má greina nokkur lykilsvið, ekki síst ef höfð eru í huga orð aðstandenda sýningarinnar um mikilvægi lífstílshugtaksins. Hermihvötin er ein sú ríkasta sem maðurinn býr yfir en hin nútímalega hugmyndafræði um sjálfstæði hugverunnar og mikilvægi einstaklingsins er sömuleiðis gríðarlega sterk og vandlega gróin inn í formgerð vestrænna samfélaga og sjálfsmynd þeirra. Þarna á milli er enn eitt skautið sem myndar spennu og togstreitu; hvernig er hægt að aðgreina sig frá fjöldanum og staðfesta þannig sérkenni sín og stöðu sem einstakrar lífveru án þess að glata tengslunum við umhverfið, fortíðina, hefðina og velþóknun fjölskyldu, vina og samborgara? Maður gengur jú inn í fyrirfram gefinn merkingarheim við fæðingu, ekkert af þessu var búið til af okkur. Tungumálið hýsir tilveruna, sagði Heidegger víst og Weber talaði um járnbúr.
Alveg eins og fyrsta hlandskálin á listasafni var mögnuð en ekki sú hundraðasta þá var fyrsta öryggisnælan í gegnum nef eða eyra mögnuð, en ekki sú þúsundasta. Pönk er tíska, alveg eins og rómantísku sjálfsmorðin sem raunir Werthers unga hrundu af stað; alveg eins og lömbersexí og sjálfbærni eru tískuvörur, endurvinnsla og öfgahægristefna, allt eru þetta tískuvörur. Þeim er stillt upp fyrir okkur til að spegla okkur og fjárfesta svo í með okkar innri hvatalífsgjaldeyri sem flæðir um tilfinningaleg hagkerfi okkar, hvurs reglur eru samdar af dauðahvötinni. Maður hlýðir alltaf einhverjum eins og Bob Dylan sagði.
Sérteiknaþráin og hermihvötin, þessar tilfinningaólgur og bólgur hefur kapítalisminn lært að leika á sem væru þær hljóðfæri: Óskað er eftir merkingu, okkur eru gefin vörumerki. Óskað er eftir innihaldsríku lífi, fyrst þarf að koma fitumælingunni niður fyrir fimm prósent, er okkur sagt. Neyslusamfélaginu er sama um öll gildi og viðmið og siðferðiskerfi; þú mátt hata eða elska, horfa írónískt eða af einlægni, ekkert af þessu skiptir máli, feðraveldinu verður kastað á öskuhaug sögunnar, ef hann þráast við, alveg eins og sveitalífinu var kastað áður. Okkar ábyrgð er einföld. Líkt og hákarlar verða lífs síns vegna að halda áfram að synda, og krabbamein að dreifa sér, verður Gamma að kaupa íbúðir, og þannig verður neyslan að halda áfram. Þar stöndum við vaktina, alltaf og endalaust.
Stórfjölskylda fyrri alda þarf minna en kjarnafjölskylda, og tveir einstaklingar kaupa tvö sjónvörp meðan hjón komast af með eitt: stefnt er að fullkominni firringu og einangrun einstaklingsins, þannig hámarkast neyslan.
Við erum næstum hætt að tala saman, símarnir sjá um flest, og í raun bíðum við bara eftir hjáveruleikahjálmunum til að geta lokað okkur alveg af, einsömul með gljándi litum og formum og vörumerkjum. Góðir neytendur eru líkt og Sandra Bullock í Gravity, fljótandi um alein í endalausu svartholi, sólkerfið inni í höfðinu og hjálminum, nóg að anda á Amazon appið og draumar eru hraðsendir með póstdrónum í pappakassa.
Frá því að Marx setti fram kenningu um blætiseðli markaðsvörunnar hafa kenningar sem með einum eða öðrum hætti tjá (að hluta eða í heild) ofangreindar hugleiðingar verið settar fram af hug– og félagsvísindafólki í hundrað og fimmtíu ár. Sú sannfæring reynist nefnilega lífseig að nútíminn og lífsgæðin og þægindin hafi verið of dýru verði keypt, að eitthvað lífsnauðsynlegt hafi týnst mitt í öllum skarkalanum af nútímavæðingarferlunum og borgaruppbyggingunni.
Við erum undir oki siðmenningarinnar sagði Freud; Adorno og Horkheimer vildu meina að kjarnanum í manninum hefði verið fórnað til að beisla náttúruna; að okkar innsta eðli, mannleg náttúra, væri jafn aðkreppt og virkjunarlónið á heiðinni. Mannkynssagan hámarkast ekki í hreinni vitund einsog Hegel hélt heldur í Mikka mús, sögðu þýsku pedagógarnir í Díalektík upplýsingarinnar. Strigaskór í skiptum fyrir innra líf, með öðrum orðum.
Union of the North vindur fram í kirkju nútímamannsins, verslunarsamstæðu, og frásögnin tekur undir klassíska vinstri tortryggni í garð neyslu og peningahyggju og vörumerkjamenningar. Líkt og öskugolgötuhaugarnir sem keyrt er framhjá í The Great Gatsby, auðn sem yfir drottnaði risastórt auglýsingaspjald, er lífið í verslunarmiðstöðinni innantómt:
Helvíti er annað fólk, sagði Sartre; þetta má endurorða í samhengi við myndina og segja að helvíti sé annað fólk að tala um maraþontímann sinn. Í stað mannlegra samskipta birtir myndin boðskipti sem síbylju, þekkingu sem tilgangslausa upptalningu á staðreyndum, upplýsinguna sem hjálpsaman brúnkusmyrjara; yfirvegað andlegt sjálfsmorð.
En hvar eru útgönguleiðarnar spurði Steinar Bragi í örprósasafninu sínu? Afturhvarf til náttúrunnar og frumhjaðarinnar? Ástandið í frumhjörðinni er jafnvel enn óbærilegra en neysludómur samtímans. Við blasir tortíming, eyðing, útdauði, en að hætti Forn-Grikkja, sem vissu allt um tilgangsleysi alheimsins og innistæðuleysi hins mennska (samkvæmt Nietzshce), þá skulum við flagga því besta sem við höfum á meðan enn er augnablik eftir, og það er listin og hæfnin til að kalla fram hið fagra úr ókræsilegum og afskiptalausum efnisheiminum.
Um höfundinn
[fblike]
Deila