Átök í álfheimum

Ragnheiður Eyjólfsdóttir
Skuggasaga: Undirheimar
Vaka-Helgafell, 2016

Undirheimar Ragnheiðar Eyjólfsdóttur er síðari bók tvíleiksins Skuggasaga en sú fyrri, Arftakinn, kom út á síðasta ári. Fyrir hana hlaut Ragnheiður Íslensku barnabókaverðlaunin og Bóksalaverðlaunin í flokki táningabóka. Í Arftakanum kynnast lesendur Sögu, 12 ára vansælli og óeftirtektarverðri stúlku sem hefur lifað hversdagslegu og fremur leiðinlegu lífi fram að þessu. Grámóskulegu hversdagslífinu lýkur þegar Saga kemst að því að hún á ættir að rekja til Álfheima og þangað fer hún með fylgju sinni, talandi skuggabaldri að nafni Baldur. Lífið í Álfheimum, og þjálfunarbúðunum þar sem Saga þjálfar sig til að taka við hlutverki sínu sem svokallaður skuggi, er nýstárlegt og spennandi. Lífið er þó ekki eintómur dans á rósum. Sögu og Baldri tekst að ögra þjóðþinginu sem öllu ræður í Álfheimum auk þess sem forn kvæðabálkur spáir fyrir um að dag einn muni „einstaklingur með fylgju koma fram og breyta skipulagi Álfheima“ (8). Allar líkur eru á að þessi einstaklingur sé Saga. Hlutverk Sögu, kvæðabálkurinn forni, örlög móður hennar sem hafði einnig verið álfur og að lokum hræðilegt dauðaslys verða til þess að hún og Baldur leggja á flótta frá Elfaborg. Með í för er svarinn óvinur þeirra, Örvar, og fylgjan hans, hrafninn Blakkur. Um það bil svona er staðan í upphafi Undirheima.

Undirheimar eru hröð og spennandi saga og heimurinn sem Ragnheiður Eyjólfsdóttir hefur skapað er uppfullur af furðuverum og kynjaskepnum sem búa í heimi stútfullum af göldrum, sögum, álögum og örlögum.

Undirheimar eru saga um baráttu góðs og ills en það er ekki alltaf ljóst hvorum hópi álfar og aðrar verur tilheyra. Sumir sigla undir fölsku flaggi, aðrir leyna því hverjir þeir eru eða hvert markmið þeirra er til að vernda aðra og enn aðrir vita ekki hvoru liðinu þeir vilja tilheyra. Stundum er ekki einu sinni á hreinu hverjir teljast til góðu gæjanna og hverjir til þeirra vondu. Saga og vinir hennar reyna eins og þeir geta að lesa rétt úr aðstæðum, orðum og gjörðum annarra til að finna hina réttu leið sem og að bjarga íbúum Álfheima undan kúgun og ofríki. Þetta reynist þó þrautinni þyngri. Saga er ásökuð um svartagaldur, þau eru hundelt af hræðilegum berserki, eftirlýst, réttdræp og neyðast til að leita til Undirheima eftir vernd og aðstoð.

Einhverjir áhugaverðustu kaflar bókarinnar eru þeir sem gerast í Undirheimum. Þar er bústaður þeirra sem ekki geta, einhverra hluta vegna, búið ofanjarðar, forðast yfirvöld og eru jafnvel eftirlýstir. Þarna langt ofan í jörðinni, fjarri sólarljósi, grænu grasi og ferskum mat, býr fjöldi fólks við langvarandi skort á nauðsynjum og einkum fer fábreytilegur maturinn fyrir brjóstið á Sögu. Einn skammtur á dag af gráleitum graut finnst henni ekki nægur matur en íbúar Undirheima kvarta þó ekki og láta engan bilbug á sér finna, þrátt fyrir sögur um ofbeldi, útgöngubann, matarskort og handtökur. Saga er steinhissa af fólkið skuli ekki hafa glatað allri lífsgleði en það segir:

„Við þekkjum ekkert annað. Við heyrum bara frásagnir af ferska loftinu, grasinu og trjánum. Börnin okkar vaxa upp við að heyra söguna af því að einhvern tíma komi Bláeygur og leiði okkur út úr myrkrinu og þá fái þau að sjá Álfheima. Það fyllir okkur öll ómældri gleði að finna loksins fyrir von. Von um að geta boðið börnum okkar betra líf en við höfum mátt þola.“ (137)

Fólkið í Undirheimum bindur vonir við að Saga sé sjálfur Bláeygur. Ekki er því nóg með að Saga, sem er vön því að enginn veiti henni eftirtekt, þurfi að venjast því að allir þekki hana og að henni séu ætluð þau örlög að kollvarpa núverandi stjórnskipulagi heldur er hún fyrsti og eini vonarneisti langkúgaðra íbúa Álfheima. Þetta er stór biti fyrir 12 ára gamla stúlku að kyngja.

Í Álfheimum er sannarlega söguefni í fleiri bækur og ef til vill hefði verið snjallt að geyma einhverjar persónur eða sögur og segja frá þeim síðar.

Saga sjálf er spennandi persóna og vel skrifuð en ekki síður áhugavert er samspil hennar, Baldurs, Örvars og Blakks. Baldur er, eins og áður sagði, fylgja Sögu og þau geta vart án hvors annars verið. Þeim líður vel saman, þau skilja hvort annað auk þess sem Baldur er þeim hæfileikum gæddur að geta talað. Böndin á milli þeirra styrkjast dag frá degi. Þau skynja návist og tilfinningar hvors annars auk þess sem hæfileikar annars þeirra smitast yfir til hins; sem dæmi má nefna að lyktarskyn Sögu tekur miklum framförum eftir að hún kynnist Baldri. Eftir því sem böndin á milli þeirra verða sterkari tekst þeim meira að segja að stunda hugsanaflutning – tala saman án þess að segja orð. Loks tekst þeim að færa meðvitund sína inn í líkama hvors annars og hefur þessi hæfileiki heilmikil áhrif á gang mála í sögunni. Samband Sögu og Baldurs við þá Örvar og Blakk er af allt öðrum toga. Þau þola ekki hvort annað, verður hreinlega illt af að vera í sama rými og finna hjá sér líkamlega þörf til að ýmist ráðast á eða verja sig gegn hinum. Samband þeirra tekur gríðarmiklum breytingum í rás sögunnar og kennir lesendum að ekki er allt sem sýnist og oft reynist nauðsynlegt að láta af eigin fordómum og reyna að sjá hlutina með öðrum augum en sínum eigin.

Undirheimar eru hröð og spennandi saga og heimurinn sem Ragnheiður Eyjólfsdóttir hefur skapað er uppfullur af furðuverum og kynjaskepnum sem búa í heimi stútfullum af göldrum, sögum, álögum og örlögum. Þarna ægir öllu saman svo lesanda finnst stundum nóg um og á í fullu fangi með að henda reiður á öllum persónunum, stöðunum og sögunum sem dansa um á síðum bókarinnar. Þetta er forn heimur sem aðdáendur fantasía munu gleypa í sig en ég hugsa að þeir vilji meira, að þeir vilji aðra bók. Í Álfheimum er sannarlega söguefni í fleiri bækur og ef til vill hefði verið snjallt að geyma einhverjar persónur eða sögur og segja frá þeim síðar. Miðað við sögulok er ljóst að það er sannarlega efni í fleiri sögur af átökum í Álfheimum.

[fblike]