Sex eftirlifendur ranka við sér í algjöru óminni á óræðum stað. Eitthvað hefur gerst en enginn veit hvað. Kannski hefur einhver ýtt á rauða takkann og framkallað heimsendi. Ekkert er eftir nema rústir einar og bergmál af dósahlátri, jú, og safndiskur með áletruninni F.R.I.E.N.D.S. Út frá sjónvarpsþáttunum reyna eftirlifendur að staðsetja sig að nýju, endurbyggja siðmenningu, lög, reglu, trúarbrögð og heimspeki og skilja hvað það var sem fór úrskeiðis.
Þetta er uppleggið í nýju sviðsverki úr smiðju Stertabenduhópsins sem kallast Insomnia Café. Stertabenda er hinsegin leikhópur sem byggir aðgerðir og fagurfræði á hinsegin gagnrýni. Verkið er krufning á Friends-þáttaröðinni geysivinsælu um vinina sex; Ross Geller, Monicu Geller, Rachel Green, Phoebe Buffay, Joey Tribbiani og Chandler Bing. Þau eru bestu vinir, búsett í New York í Bandaríkjunum og verja bróðurparti af sínum tíma saman á kaffihúsinu Central Perk. Leikhópurinn hefur einsett sér að rannsaka húmor og virkni grínsins í gegnum Friends, efni sem heilu kynslóðirnar þekkja eins og eigið handabak.
Gréta Kristín Ómarsdóttir leikstjóri, ásamt leikhópnum í heild, ætlar að rannsaka hvernig sjálfsmynd kynslóða verður til í gegnum skemmtanaiðnaðinn í samtímanum. Hópurinn notar Friends-þáttaröðina sem stökkpall inn í rannsóknina.
„Ástæðan fyrir því að Friends varð fyrir valinu er einföld. Þættirnir eru kanóna í poppkúltúr og hluti af uppeldi heilu kynslóðanna. Þeir eru algjört fenómen sem hafa tröllriðið allavega tveimur kynslóðum ungs fólks á okkar tímum. Þættirnir hafa síast inn í meðvitund okkar, dómgreind og litað afstöðu okkar hvort sem við viðurkennum það eða ekki. Við kunnum Friends utan að og vitum hvernig persónurnar bregðast við í öllum aðstæðum. Við þekkjum þær eins og okkar eigin vini og dýrkum þær nánast eins og guði,“ segir Gréta um þættina sem voru í loftinu frá 1994 til 2004.
En hvað er það við þættina sem þér þykir áhugavert að skoða?
„Það sem kveikir í mér er að þetta er einhvers konar spegill á nútímasamfélag sem einkennist af „antí-intellektúalisma“. Við lifum á hátindi síðsannleikans, falskra frétta og afneitunar á vísindalegum staðreyndum. Þessi nýaldarheimspeki snýst um að ef þú trúir einhverju bara nógu mikið þá sé það satt. Þetta grefur undan undirstöðum vísinda og þekkingar. Það er algjör hylling á þessu í þáttunum. Þetta eru tíu ár þar sem sex vinir búa saman og þau þróast ekki neitt. Það verður rúnnun á karakterunum, þeir verða hvorki dýpri né margbrotnari, þeir verða einfaldari, þeir verða meiri steríótýpur, karíkatúrar og innantóm.
Þeir virka eins og þeir séu bara þarna til að þjóna þessum brandara. Allt snýst um að viðhalda „status quo“ og að halda tryggð við þitt hlutverk innan hópsins og ekki fara út fyrir kassann. Ekki sækja þér þekkingu einhvers staðar, ekki efast. Það er ákveðin tilbeiðsla á því hversdagslega. Í þáttunum er ekki hvatning til að gera eitthvað stórfenglegt, að breyta heiminum eða að hefja byltingu,“ segir Gréta sem bendir á að hegðun sexmenninganna í Friends hafi letjandi áhrif á lýðræðislega þátttöku.
„Handritshöfundar þáttanna forðuðust í lengstu lög að skrifa um stjórnmál til þess að höfða til breiðari áhorfendahóps. Það er bara betra að vera fáfróður og glaður með þitt. Það eina sem þú þarf að hugsa um er næsti kaffihúsahittingur með vinahópnum þínum. Síðan er gert stólpagrín að Ross, þeim eina sem sóttist eftir framgangi í vísindum og námi.“
Allir hafi verið meðvitaðir um hversu „leiðinlegur“ Ross væri. Hann var ekki fyrr byrjaður að tjá sig um sín fræði þegar gripið var fram í fyrir honum og alltaf talaði hann fyrir daufum eyrum vina sinna.
„Það sama gildir um Phoebe. Hún er hin hliðin á sama pening. Hún býr yfir visku um mýtólógíu eða hið andlega og er af þeim sökum álitin geðveik. Hennar trámatíska saga verður að brandara. Brandarinn verður, eftir því sem líður á, að einhvers konar guði sem þau lifa öll fyrir. Það gengur allt út á „pönslænið“ og vélin tekur yfir; næsti brandari, næsti brandari, næsti brandari…“
Svo eru þversagnir í þessu öllu saman?
„Já, við tökum ekki afstöðu með neinum vinanna heldur köfum ofan í þversagnirnar innan þáttanna sem verða til í gríninu. Um margt voru þættirnir nefnilega á undan sinni samtíð og jafnvel byltingarkenndir með umfjöllun sinni um trans fólk, staðgöngumæðrun. Þættirnir sýndu meira að segja giftingu tveggja kvenna og var sá þáttur bannaður í mörgum ríkjum í Bandaríkjunum. Síðan er eins og efnistökin taki að súrna og jafnvel úrkynjast en alltaf klædd smekklega í búning gríns, doða og slens.“
Hvaðan kemur nafnið á sviðsverkinu, Insomnia café?
„Friends-þættirnir áttu upprunalega að heita Insomnia Café. Þeir áttu að gerast á þessu kaffihúsi sem síðar verður Central Perk en Insomnia Café er staður þar sem fólk hittist sem getur ekki sofið. Svefnleysi er líka ákveðinn lykill inn í þetta fyrir okkur. Hvers vegna getum við ekki sofið? Við horfum á Friends þegar við getum ekki sofið.“
Gæti það tengst því hversu vinsælir þættirnir urðu? Borgarlífi fylgir óhjákvæmilega einmanaleiki. Reyna áhorfendur að finna vinskap í karakterunum?
„Já, það er ákveðin friðþæging með áhorfinu. Það verður einhvers konar framlenging á sjálfi áhorfandans. Ég hef alveg fundið það sjálf þegar ég hef horft á þættina að ég fer að hugsa með sjálfri mér hvað Monica Geller myndi gera í þessum aðstæðum. Hvað myndu þau ráðleggja mér að gera? Þau verða einhvers konar staðgengill fyrir félagslíf.“
Hver er þinn uppáhalds karakter í Friends?
„Ég tengi mest við Chandler Bing. Mér finnst hann svo tragískur karakter. Það er svo mikil sorg í honum og hann notar kaldhæðni til að breiða yfir hana. Hann burðast um endalaust með einhverja grímu og á mjög erfitt með tilfinningar sínar.“
Síðan er það manífestóið sem á að lita allt ykkar samstarf. Hvað eigið við með sorg sem umfjöllunarefni og aðferð í sviðslist?
„Sorg sem lógík. Það er einhver ólínuleg rökleysa með sorginni. Hún er ofsafengið og stundum drepfyndið ferðalag í myrkri og það er enginn áfangastaður. Aðferð sorgarinnar leyfir okkur að vera samhengislaus því sorg er samhengislaus. Hún tekur okkur úr samhengi við okkur sjálf og umhverfið og fer með okkur á staði sem eru ekki ennþá til. Við erum náttúrulega að skrifa verk um heimsendi.“
Leikhúsmiðillinn sjálfur er hluti af þessari rannsóknarvinnu, ekki satt?
„Jú, leikhúsmiðillinn sjálfur verður kannaður og pælingar honum tengdar verða í forgrunni verksins. Þessa metafóru sem leikhúsmiðillinn er nota ég sem tæki til að sýna fram á að hugmyndafræðikerfin sem við búum við eru bæði manngerð og tilfallandi og þar af leiðandi ekki föst heldur breytanleg. Það er áhugavert að sjá persónur verða til á sviði. Það er ákveðið samkomulag sem er gert við áhorfendur því þeir ganga inn í „samþykkta blekkingu“. Þarna er einhver sannleikur sem er samt ekki veruleiki. Um leið og við sýnum brestina og glufurnar í heildarmyndinni sjáum við hvernig hlutir eru samsettir, á sama hátt og sjálfsmyndir, heimsmyndir eða þjóðarsál.“
Insomnia Café verður sýnt í Þjóðleikhúsinu í byrjun nóvember en Stertabenduhópurinn hefur fengið til liðs við sig danskt leikskáld, Amalie Olsen. Um þessar mundir liggja meðlimir leikhópsins yfir rannsóknarvinnu. Það fellur síðan í skaut Amalie að vinna úr hugmyndunum og setja þær saman í heildstætt verk.
Að Stertabenduhópnum standa þau Gréta Kristín Ómarsdóttir leikstjóri, leikararnir Bjarni Snæbjörnsson og Þorleifur Einarsson, leikkonurnar Tinna Sverrisdóttir og María Heba Þorkelsdóttir og Hljómsveitin Eva en hana skipa þær Vala Höskuldsdóttir og Sigríður Zophaníasardóttir.
Þetta er í annað sinn sem leikhópurinn kemur saman en síðast vann hann að útskriftarsýningu Grétu frá Listaháskóla Íslands á sviðshöfundabraut, Stertabendu, eftir Marius Von Mayerburg. Verkið hlaut frábæra dóma; Gréta hlaut Grímuverðlaun sem Sproti ársins 2017 fyrir Stertabendu og þá var hún valin ein af bestu sýningum ársins 2017 hjá Morgunblaðinu.
Nú er hópurinn kominn saman aftur og leggur upp í annað ævintýri.
Þessi umfjöllun var hluti af verkefnavinnu í námskeiðinu „Loksins, loksins: Vinnustofa í menningarblaðamennsku“ á vorönn 2018.
Um höfundinn
[fblike]
Deila