Verður tölu komið á flóttamennina?

Í umræðunni um viðbrögð okkar við flóttamannavandanum hefur mjög verið rætt um hversu mörgum skuli veitt landvist hér. Meðan við erum enn að taka fyrstu skrefin og læra hvernig við veitum flóttafólki bestar viðtökur er eðlilegt að rætt sé um fjölda. Hætt er þó að til lengdar verði það lúxusvandamál sem við getum ekki látið velkjast fyrir okkur. Sannleikurinn er sá að nú er algjörlega ófyrirséð hversu margir flóttamenn og aðrir hælisleitendur muni nema hér land. Nú getum við tekið nokkurt tillit til félagslegra sjónarmiða af ýmsu tagi. Í framtíðinni mun stöðugt meir reyna á mannúðar- og mannréttindasjónarmið. Þá mun koma í ljós hvern mann við Íslendingar höfðum að geyma. Mun gamla íslenska gestrisnin endast okkur til framtíðar eða munu varnarviðbrögðin reynast henni yfirsterkari?

Breytt þjóð

Áfram munu loftslagsbreytingar og veðurfarsöfgar hrekja fólk á flótta frá heimahögum sínum, eða trúum við að Parísarfundurinn muni leiða til skjótra breytinga til hins betra?

Umræðan um fjölda flóttamanna sem hingað fá að koma gengur út frá að um tímabundinn bráðavanda sé að ræða. En er eitthvað sem bendir til þess? Fólk mun enn um langan aldur flytjast búferlum til að leita sér og börnum sínum hagfelldara og betra lífs í efnalegu tilliti. Í því sambandi hlýtur okkar heimshluti einkum að verða fyrir valinu eða hvar eru lífskjör best? Áfram munu loftslagsbreytingar og veðurfarsöfgar hrekja fólk á flótta frá heimahögum sínum, eða trúum við að Parísarfundurinn muni leiða til skjótra breytinga til hins betra? Þá munu stríðsátök, meðal annars með stuðningi okkar ef ekki beinni þátttöku í hópi annarra viljugra og staðfastra þjóða, halda áfram um ófyrirsjáanlega framtíð. Auðvitað munu átakasvæðin flökta lítið eitt til frá einum tíma til annars en hætt er við að þau muni í meginatriðum verða á svipuðum slóðum og þau eru nú. Eða erum við ef til vill hrædd um að þau færist norður á bóginn með nýjum siglingaleiðum? Mergurinn málsins er að fátæka munum við jafnan hafa hjá okkur eins og frelsarinn sagði og okkur ber sammannleg skylda til að bregðast við neyð þeirra.

Flóttamönnum og hælisleitendum mun aðeins eiga eftir að fjölga hér. Þegar til lengdar lætur mun svipgerð þjóðarinnar og stofngerð út frá erfðasamsetningu því mjög breytast og menningarlegur bakgrunnur þjóðarinnar verða fjölbreyttari. Nema við leggjum allt kapp á að standa vörð um hugtakið þjóð í pólitískri, þjóðernislegri 19. og 20. aldar merkingu og verja einsleitni okkar í framhaldi af því. Sumum kann að vera þessi þróun þyrnir í augum en aukin blöndun okkar mun bjóða upp á stöðugt aukna möguleika til fjölbreytts og gefandi mannlífs. Óviss framtíð í þessu efni þarf því ekki að fela í sér ógn.

Sjálfskipuð einangrun?

Svo virðist sem ótti við breytingar á borð við þær sem hér var lýst sé sterkur undirtónn í grein sem Stefán Karlsson stjórnmála- og guðfræðingur ritaði í Fréttablaðið 30. nóvember sl. undir fyrirsögninni „Hryðjuverkastarfsemi íslamista“. Þar er honum tíðrætt um „sjálfskipaða einangrun [múslima] í ákveðnum hverfum evrópskra borga […]“ sem hann telur leiða af ótta þeirra um „trúarlega sjálfsmynd“ sína en jafnframt auka á fordóma og andúð út í umhverfið. Allir vita að hér hefur Stefán nokkuð til síns máls en hann einfaldar málið.

Það er alls ekki ljóst að einangrun múslima í ákveðnum borgarhverfum sé „sjálfskipuð“. Þar vegur einnig þungt að óvönduð innflytjendapólitík margra Evrópuríkja hefur stuðlað að slíkri einangrun nýbúa almennt en ekki aðeins múslima. Þangað mættum við sækja víti til að varast. Þá er hætt við að jafnvel mun alvarlegri kerfislægur vandi komi fram í þróun þessara nýju gettóa álfunnar. Nýbúar standa einfaldlega höllum fæti þegar um menntun, starfsframa, launaþróun og efnalega afkomu er að ræða. Það er því að verulegu leyti félagslegt ranglæti sem liggur til grundvallar þeirri einangrun sem nýbúar, m.a. múslimar, búa við í stórborgum okkar. Að öllu óbreyttu mun einnig fara svo hér hjá okkur þótt svo þurfi alls ekki að verða. Það er þó okkar sem fyrir erum og betur megum að koma í veg fyrir að svo fari, en ekki nýbúanna einna.

Annars lýsir Stefán hér öðrum þræði sammannlegu fyrirbæri sem allir þekkja er búið hafa erlendis. Sjálfur kynntist ég á 8. og 9. áratug liðinnar aldar fólki sem lifði „[…] nánast algerlega aðskilið hverdagslífi annarra í samfélaginu og neitaði að aðlagast“. Þetta voru ekki múslimar (nokkrum slíkum kynntist ég líka) heldur þó nokkur hluti þeirra íslensku námsmanna sem voru mér samtíða í norrænum háskólabæ!

Viðbrögð við nútímanum skipta sköpum

Stefán Karlsson er þó inni á mikilvægu atriði þegar hann nefnir að íslamistar (sem eru vel að merkja aðeins hluti múslima) óttist um „[…] trúarlega sjálfsmynd sína í samfélögum nútímans […]“. Einmitt af þessum ástæðum hafa ýmsir varað við að múslimum verði veitt landvist hér og mælt með að trúsystkini okkar verði látin sitja fyrir. Stefán er þó ekki í þeim hópi. Þegar um aðlögun er að ræða mun trúin sjálf væntanlega ekki skipa meginmáli heldur afstaðan til nútíma vestrænna samfélaga og gildismats þeirra.

Þegar um aðlögun er að ræða mun trúin sjálf væntanlega ekki skipa meginmáli heldur afstaðan til nútíma vestrænna samfélaga og gildismats þeirra.

Segjum að hingað komi hópur kristins fólks á flótta frá sömu eða svipuðum slóðum og múslimar flýja nú. Er trygging fyrir því að það fólk muni umsvifalaust finna sig heima meðal trúsystkina sinna í lúthersku þjóðkirkjunni hér? Á því eru hverfandi líkur. Mörgum þeirra mun reynast torvelt að treysta konum í prestastétt og þiggja af þeim kirkjulega þjónustu. Undantekningarlítið mun hjónabandsskilningur íslensku þjóðkirkjunnar sem rúmar hjónaband samkynhneigðra reynast því hneykslanlegur auk þess sem tíðir hjónaskilnaðir og endurtekin hjónabönd í kjölfarið mundu reynast því torskildir. Í stórum dráttum mundi kristni okkar í þjóðkirkjunni líklega koma þeim fyrir sjónir sem veraldarvætt hugmyndakerfi með óljósar trúarlega rætur í fjarlægri fortíð, rétt eins og flestum múslimum virðist líklega. Þessi „trúsystkini“ okkar mundu því leita sér athvarfs í fámennum fríkirkjusöfnuðum á hinum evangelíska væng kristninnar en þó að öllum líkindum stofna sín eigin trúfélög á grundvelli stjórnaskrárvarins réttar síns. Um það væri að sönnu ekkert nema gott eitt að segja.

Hér skal því hiklaust haldið fram að kristni eða íslam skipti ekki sköpum fyrir aðlögunarhæfni nýbúa að vestrænum samfélögum. Þar skiptir mun meira máli hvernig þeim hverjum og einum tekst að skilja, fóta sig í og virða nútímaveruleika og gildismat í okkar heimshluta. Þar mun umburðarlyndi og félagslegar umbætur reynast stórum heilladrýgri en sú tortryggni sem er svo rík í okkar fari og svo fyrirferðarmikil í flóttamannaumræðunni.

[fblike]