Milli lífs og dauða

Einar Kárason
Opið haf
Mál og menning, 2022

Gunnþórunn Guðmundsdóttir, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands, fjallar um Opið haf, nýja bók eftir Einar Kárason.

Þegar ég var smá bjó móðurafi minn í kjallaranum hjá okkur. Skáldskapur var hans líf og yndi en hann var einnig töluvert fyrir svokallaðan „þjóðlegan fróðleik“ og kannski þá fyrst og fremst áhugamaður um hrakningasögur sem hann, nær blindur, lét okkur systkin lesa fyrir sig. Ég þó sýnu minnst enda minnst, en þó situr ýmislegt eftir af þessu, titlar eins og Hrakningar á heiðavegum, og sögur um slys og mannshvörf sem komu svo upp í kollinn á ferðalögum um landið, ekki síst lengst upp í óbyggðum, þar sem allt gat gerst. Þessar sögur ræktuðu þannig með manni tilfinningu fyrir hættum landsins, ólu með manni ótta við að villast í þoku eða við að týnast í vályndum veðrum. Hrakningasögur eru mjög þjóðleg bókmenntagrein, rækilega bundin landinu og hafinu, sem enn nýtur töluverðra vinsælda, eins og Útkalls-bókaflokkur Óttars Sveinssonar er ágætt dæmi um.

Í síðustu verkum sínum hefur Einar Kárason fetað þessar slóðir hrakninga og slysa, í Stormfuglum (2018) og Þung ský (2021), og hann er á sömu slóðum í nýjustu bókinni Opið haf. Allar eru þetta ákaflega vel smíðaðar nóvellur byggðar á þekktum atburðum úr sögunni, sjó- og flugslysum, og Opið haf segir frá fræknu og vel þekktu sundi (og göngu) Guðlaugs Friðþórssonar þegar hann bjargast af báti sem sökk undan Heimaey. Frásagnarformið er nokkuð ólíkt því sem gerist í hefðbundnum slysasögum því hér er vopnum skáldskaparins beitt til að lýsa hugarlífi þeirra sem eru staddir í miðju atburðanna.

Eins ogí Stormfuglum, þá gerist Opið haf mitt í öldurótinu og þetta sjónarhorn gerir það að verkum að þótt við þekkjum vel hvernig fer fyrir aðalsöguhetjunni þá eru spennuþrungnir kaflar sem grípa lesandann, enda veit sá sem sjónarhornið er bundið við ekki hvort hann muni hafa þetta af eða ekki. Þannig eru, einkum í upphafi og undir lokin, dramatískir kaflar og átakanlegir, en það er ekki síst millibilsástandið, kaflarnir þar sem aðalsöguhetjan bara syndir og syndir og er hvorki hólpinn né sokkinn í sæ, sem eru áhrifamiklir. Hann stendur á þröskuldi milli heima, heimurinn eins og hann var er horfinn, báturinn sokkinn, vinir og vinnufélagar drukknaðir, hann veit að hann kemst ekki til baka, en hann hefur ekki náð landi og er því ekki víst hvort hann komist yfir þröskuldinn til nýs lífs. Hvað er þar til ráða? Hvernig á að lifa af eitthvað sem enginn hefur lifað af? Á hvaða undarlegu slóðir leitar hugurinn á þessu endalausa sundi í óbærilegum kulda? Auðvitað sækir að honum það sem honum finnst hann eiga óuppgert, en þar eru það ekki bara stóru málin – ástin sem aldrei almennilega varð eða harmur foreldranna, sem leita á hann, heldur líka algjörleg hversdagslegir hlutir úr dagsins amstri; smávægilegt rifrildi við vin, mótorhjólið sem hann hafði lofað að kaupa. Til að bægja burt lífshættunni, dauðanum og sorginni, hamast hann við að reyna að muna eitthvað skemmtilegt, mútar sjálfum sér með gamansemi til að halda áfram að synda og rifjar upp vægast sagt léttvæga aulabrandara og ýmiss konar Eyjasögur og vísur. Þannig er sýnt hvernig mitt í ógnvænlegum aðstæðum þá er hversdagurinn þrátt fyrir allt fyrirferðarmikill, og það er hann sem er haldreipið, heldur honum lífsins megin við þröskuldinn.

Þessir kaflar minntu mig á sérkennilega senu úr hrakningamyndinni Touching the Void  (Kevin Macdonald, 2003). Sú mynd segir af fjallgöngumanni sem bjargast úr hrikalegum aðstæðum og í þessari senu fær aðalsöguhetjan á heilann lagið „Brown Girl in the Ring“ með Boney M, sem honum finnst algjörlega óþolandi lag og hugsunin sem heldur honum gangandi á síðustu metrunum er sú að hann geti ekki endað ævina með þessi ósköp hringlandi í kollinum.

Í aðstæðum sem þessum lendir fólk oft í einhvers konar óráði og alls ekki alltaf ljóst hvað er veruleiki og hvað ímyndun. Þessu millibilsástandi er lýst á einkar sannfærandi hátt og það er í raun eitt af leiðarstefjum sögunnar, því sagan hefst þar sem hann er vakinn þegar báturinn er að sökkva. Þetta ástand sem við erum í milli svefns og vöku, þar sem við vitum ekki í þennan heim né annan, býður uppá tilvistarlegar spurningar, vangaveltur um líf milli heima, um reynd og ímyndun eins og mörg dæmi úr bókmenntasögunni sanna. Okkar maður er aleinn úti á hafi, hvergi sála sem getur rétt honum hjálparhönd – en í dýraríkinu finnur hann þó ákveðna huggun; hann spjallar við múkka, höfrunga, seli og sauðfé. Og það „bætti sálarástandið að hafa þessa samfylgd“ (63).

En hvernig á að takast á við þessi áföll þegar í land er komið, þegar maður er hólpinn? Á okkar tímum er gríðarleg áhersla og trú á lækningamátt þess að segja frá, að segja sögu sína, að bera vitni. Marc Augé hefur hins vegar bent á að „skyldan til að muna“ sé ekki endilega þeirra sem hafa komist af, það sé ekki hægt að krefjast þess að þeir þurfi að rifja upp aftur og aftur hörmulega atburði, heldur að þeirra skylda sé fyrst og fremst að lifa af.[1] Aðalpersónan í Opnu hafi er heldur ekki hrifinn af þeirri athygli sem hann fær. Hann rifjar upp þegar hann flúði ásamt fjölskyldu sinni gosið í Heimaey og allir vildu tala við hann „bara af því að hann var úr Eyjum og hafði þurft að flýja heimili sitt“. Honum fannst „athyglin vond“ (88). Og þegar honum er sagt á spítalanum þar sem hann er að jafna sig eftir volkið að það sé „varla talað um annað í þjóðfélaginu“, það líst „honum einhvernveginn ekki alveg á“ (119). Saga hans er saga af hörmungum þar sem allir fórust nema hann og þegar honum er óskað til hamingju með afrekið blasti það við honum „að það sem gerðist þessa nótt var auðvitað harmleikur, fjórir ungir menn og allt góðir vinir hans höfðu dáið, og hlaut ekki að blasa við að sú óhamingja væri einhvern veginn stærri en þótt einn hefði lifað af?“ (121).  

Eitt sinn var ég spurð af írskri samstarfskonu sem hafði lesið þó nokkuð af íslenskum glæpasögum, ekki síst eftir Arnald Indriðason, hvort að mannshvarfið væri álíka klisja í íslenskum bókmenntum og kaþólski presturinn í írskum. Ég svaraði því neitandi, sagði þetta vera þvert á móti það sem við öll óttuðumst. Þar sem þetta samtal átti sér stað í fyrsta sinn sem við hittumst, þá var hún ekki alveg viss hvort hún ætti að taka mig alvarlega (reyndar er hún ekki ein um það svona almennt séð). Þess vegna, nokkrum árum eftir þennan fund, þegar við voru saman á ráðstefnu nú í vor og sátum yfir dönskum bjór í lok dags ásamt þremur íslenskum fyrirlesurum þá nefndi hún þetta á ný og þegar nánar var að gáð kom í ljós að allar höfðu þær sögur úr sinni fjölskyldu eða sínu umhverfi af mannshvörfum, gömlum sem nýjum.

Þannig eru mannshvörf, skipsskaðar og hrakningar á heiðavegum hluti af sameiginlegu minni samfélagsins. Marion Lerner ræðir um varðveisluhlutverk skrifa Pálma Hannessonar sem tekur sögur sem hafa varðveist í munnlegri geymd og færir á bók sem verða þá hluti af menningarlegu minni samfélagsins. Marion nefnir að tilgangurinn hafi meðal annars verið sá að „heiðra þessar hvunndagshetjur sem slíkar og  bregða upp mynd af þeim sem íslenskum þjóðhetjum, holdgervingum lífsvilja og þrautseigju þjóðarinnar“.[2] Skáldskapur gegnir líka mikilvægu hlutverki í minnismenningu þjóða, því eins og Ann Rigney hefur bent á, þá eru skáldsögur „hreyfanleg minnismerki.“ [3]  Þannig má segja að þessar sögur Einars verði hluti af minningunni um þessa atburði, þó á annan veg en í verkum Pálma, því að hér er ekki verið að búa til þjóðhetjur. Þess í stað setur skáldskapurinn lesandann inn í aðstæður sem hann myndi aldrei vera í að öðrum kosti (vonandi), þar sem hann lýsir hugsanagangi og innra lífi hversdagslegs fólks í skelfilegum aðstæðum. Með því bætist ný vídd við þekkingu okkar á atburðunum og minningunni um þá.

Gunnþórunn Guðmundsdóttir, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands.


[1] Marc Augé, Les formes de l‘oublie, (París: Payot et Rivages, 1998), bls. 87.

[2] Marion Lerner, „Staðir og menningarlegt minni: Ferðalýsingar og vörður,“ Ritið (2013) (1): 9-28, bls. 8.

[3] Ann Rigney, „Portable Monuments: Literature, Cultural Memory, and the Case of Jeanie Deans,“ Poetics Today (2004) 25 (2): 361–396.

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3