Á haustdögum 2018 kom út í Buenos Aires í Argentínu bók sem á að hluta rætur að rekja til Íslands. Örsagnasafn dr. Enrique del Acebo Ibáñez,[1] sem ber yfirskriftina Arrojando microrrelatos al mar (Buenos Aires – Ginebra – Eskifjörður), eða Örsögum fleytt til hafs (Buenos Aires – Genf – Eskifjörður).[2] Bókin er í senn umfangsmikið safn mislangra örsagna og athyglisverð myndlíking um það hvernig heimsbókmenntirnar tvinnast saman frá degi til dags. Dregnar eru upp myndir af sögu, aðstæðum og reynslu fólks í fjarlægum menningarafkimum, samtímis því sem þeir eru gerðir keimlíkir og jafnvel áþekkir. Atlantshafið gegnir mikilvægu hlutverki sem miðill og ferðamáti flöskuskeyta sem eftir langt ferðalag rekur í net öldungs við Eskifjörð.
Acebo leiðir lesanda sinn af stað með stuttum inngangi sem hann titlar „[U]m ósögðu söguna sem örsögurnar segja“ (bls. 9).[3] Hann þjónar því hlutverki að tvinna verkið saman og tryggja að til verður sagnasveifur sem lokast í síðustu örsögu safnsins. Í inngangi sínum kynnir Acebo til leiks tvo sagnamenn, rithöfunda, sem báðir sitja við skriftir árið 1899. Í Buenos Aires situr óþekktur höfundur, don Luis, og festir hugleiðingar sínar á blað. Hann hefur verið dæmdur í eins konar útlegð því örsagnaformið er á þessum tíma óþekkt og álitið framandi. Menntamönnum borgarinnar fellur það ekki í geð. Því gerist það að í stað þess að gefa sögur sínar út á prenti velur hann úr safninu og gengur dag einn niður að árminni Silfurárinnar – Rio de la Plata – og kastar þeim til hafs í flöskuskeyti. Annað skáld, don Jorge, situr einnig afskiptur og innilokaður í turni í Genf og stundar sömu iðju. Sínu flöskuskeyti fleytir hann frá fjöru Lemanvatns. Hvor um sig skrifa þeir um sömu viðfangsefnin; manninn í umhverfi sínu, tilfinnatengsl, ástina, tímann, tiltekna staði, frelsi, fangelsi, hafið og síðast en ekki síst um bókmenntir. Hugleiðingar þeirra eru margvíslegar. Sumar eru örstuttar og heimspekilegar, eins og í sögunni „Að koma auga á“ („Abrir de ojos“), en þar segir: „Þegar hann hafði talið upp að hundrað og opnað augun, sá hann eftir því. Blindur, kom hann auga á það sem hann hafði alltaf óttast.“ (bls. 16). Í örsögunni „Gleymska“ („Olvido“) segir: „Hann vildi vita nafn hennar til að gleyma henni betur.“ (bls. 48).[4] Aðrar sögur eru kankvísar og kímnar, rétt eins og ber við í sögunni „Draumur“ („Sueño“). Þar segir:
Hann klæddi sig í bestu jakkafötin og fallegustu skyrtuna sem hann átti. Hann setti upp silkibindið sem ætlað var fyrir sérstök tilefni og fór í nýburstaða svarta spariskó. Hann fletti ábreiðunni af rúminu, lagðist fyrir og dró sængina upp að höku. Hann beið þess spenntur að hitta aftur konuna sem hafði birst honum í draumi nóttina áður. Hann vildi að hún sæi sig í sínu fínasta pússi.
Þegar hann vaknaði daginn eftir, var hann allsnakinn (bls. 65).
Enn aðrar, eins og sagan um merkingu hugtaksins „tangó“ (bls. 77) eða um mállýskuna „lunfardo“ (bls. 44),[5] eru lýsandi frásagnir. Rétt eins og enn aðrar hverfast um greinandi skoðun á sögulegum atburðum, samtíma sögumanna eða nútímanum. Í því samhengi mætti t.d. nefna örsögurnar „Sjóræningjar Drakes“ („Los piratas de Drake“) eða „Matarvenjur kelta“ („Los celtas y su dieta“).
Kaflinn sem snýr að umfjöllum um bókmenntir skiptist í tvennt eins og aðrir kaflar safnsins. Fyrst birtast örsögur hins meinta don Luis frá Buenos Aires og því næst hins meinta Jorges frá Genf. Í sögu don Luis „Örstutt“ („Brevísimo“) segir:
Bókmenntagagnrýnandi nokkur skilaði umsögn um nýtt örsagnasafn vel þekkst rithöfundar. Þegar hann átti þess kost að lesa umsögnina kom í ljós að í henni voru engin orð. Gagnrýnandinn vann í kjölfarið mikilvæg verðlaun fyrir stysta ritdóm sögunnar. Rithöfundurinn, miður sín yfir því að enginn frétti af nýútkominni bók hans, lést skömmu síðar úr harmi.
Af þeim fjölda minningargreina og kveðjuorða sem birtust að honum látnum vöktu skrif umrædds bókmenntagagnrýnanda mesta athygli. Þau voru ítarleg, hástemmd og einstaklega lofsamleg. Ekki hvað síst um síðustu bók hans (bls. 155).
Innlegg don Jorge, einnig í kaflanum um bókmenntir, birtist m.a. í örsögunni „Ráðleggingar rithöfundar“ („Consejos de escritor“):
„Ég ætla að skrifa bók“, skrifaði hann sem titil á fyrsta verk sitt. Hann hófst handa. Daga og nætur sat hann við og skrifaði af áfergju. Í hverjum kaflanum á fætur öðrum útlistaði hann nákvæmlega ástæður þess að honum hefði til þessa ekki tekist að skrifa ásættanlega texta. Honum tókst, með eljusemi, að ljúka verkinu. Bókin seldist eins og heitar lummur.
Lesendum varð ljóst að þeir voru ekki einir um óttann við skrifin og hættu að hafa áhyggjur. Þeir urðu hins vegar uggandi yfir því að út kæmi ný bók eftir höfundinn sem nú var landsþekktur (bls. 165).[6]
Og í þann mund sem íslenskur lesandi er við það að missa þolinmæðina og skilur síst í tilvísuninni í Eskifjörð í titli bókarinnar gerist það að síðasta örsaga safnsins blasir við og sagnasveigurinn lokast. Í sögunni, „Íslenski sjómaðurinn“ („El pescador islandés“), gerist það þann 24. ágúst, árið 1999, að öldungurinn Garðar, sem dregið hefur fisk úr sjó úti fyrir Austurlandi frá barnsaldri, fær í net sín tvær glerflöskur stútfullar af þvældum handritum. Hann trúir því að Ægir hafi eitthvað með þennan undarlega feng að gera, en vegna vanþekkingar á erlendum tungumálum getur hann fátt annað gert en dregið aflann að landi og kynnt hann fyrir sonarsyni sínum Garðari yngri. Á leiðinni í land tautar hann fyrir munni sér: „Guðir hafsins og vindsins, þakkir fyrir þessa hinstu gjöf. Ég vissi að hún bærist mér.“ (bls. 176). Undir Hólmatindi er síðan legið yfir textunum, en það er ekki fyrr en löngu síðar, eða þegar Garðar yngri hefur lokið námi í bókmenntafræði frá Háskóla Íslands og sérhæft sig í skrifum argentínska rithöfundarins Jorge Luis Borges, að greiðist úr flækjum völundarhússins og gátan leysist.
Örsagnasafn dr. Enrique del Acebo Ibáñez, Örsögum fleytt til hafs, Arrojando microrrelatos al mar (2018), er margslungið verk, marglaga þraut þar sem bókmenntaarfur margra menningarheima kemur við sögu.
[1] Dr. Enrique del Acebo Ibáñez er prófessor í félagsfræði við Salvador-háskólann í Buenos Aires og við Buenos Aires háskóla. Hann er fræðimaður innan vébanda CONICET, Vísindaakademíu Argentínu, og gestaprófessor við Félagsvísindasvið Háskóla Íslands. Hann hefur gefið út fjölda fræðibóka og greina, og eftir hann liggja til þessa fimm örsagnasöfn. Hann vinnur auk þessa við kvikmyndagerð og er frístundamálari.
[2] Enrique del Acebo Ibáñez. Arrojando microrrelatos al mar (Buenos Aires – Ginebra – Eskifjörður). Buenos Aires: Macedonia Ediciones, 2018.
[3]Yfirskrift inngangsins er: „Sobre el cuento no contado que cuenta los microrelatos por contar“.
[4] Hér mætti rétt eins nota kvk, þar sem spænskan gerir ekki endilega greinarmun á kk og kvk í þriðju persónu.
[5] Hugtakið lunfardo vísar til mállýsku (e. dialect, s. jerga) sem varð til meðal lágstéttarfólks og innflytjenda í Buenos Aires undir lok nítjándu og byrjun tuttugustu aldar. Henni bregður víða fyrir í tangó textum þess tíma.
[6] Þýðingar höfundar.
Um höfundinn
[fblike]
Deila