Lady Bird (2017) er höfundarfrumraun leikkonunnar og leikstjórans Gretu Gerwig, sem skrifar handrit kvikmyndarinnar og leikstýrir henni. Myndin, sem segir frá ári í lífi hinnar sautján ára gömlu Christine „Lady Bird“ McPherson (Saoirse Ronan), hefur vakið athygli víða, ekki síst vegna hinna marglaga og sterku kvenpersóna sem þar eru í brennidepli.
Meginþræðirnir í kvikmyndinni eru samband Lady Bird við eigin sjálfsmynd annars vegar og móður sína hins vegar, en þessir þræðir eiga í sífelldu samtali hvor við annan. Þetta er þroskasaga stúlku sem er að stíga fyrstu skrefin inn í fullorðinsárin og reyna að átta sig á því hver hún er og hvað hún vill. Gerwig býr yfir næmu innsæi í tilfinningaríkan, óákveðinn huga unglingsins. Handritið byggði hún að einhverju leyti á eigin lífi og henni er bersýnilega í fersku minni hversu hratt staðreyndir lífsins geta breyst á þessum mótunarárum; hversu heitar en jafnframt hverfular ástríður og tilfinningar unglingsáranna eru.
Ronan túlkar rússíbana hversdagslífsins með sóma og kemur til skila á hófstilltan hátt öllum þeim mótsögnum sem eiga sér stað innan huga Lady Bird. Hún heldur í hvívetna tryggð við persónugerðina; venjulega stúlku sem er hvorki fórnarlamb, dýrlingur né háskakvendi – sem hefur ekki þurft að kljást við nein gríðarleg áföll, sem hefur það bara „fínt“ en líður, líkt og flestum unglingum, eins og sveiflur hinnar daglegu tilveru séu mun alvarlegri en þær eru í raun.
Laurie Metcalf sýnir stórleik í hlutverki móðurinnar og er samband þeirra tveggja athyglisverðasti hluti myndarinnar. Það er innilegt en jafnframt erfitt og í gegnum það fá áhorfendur smám saman að kynnast breiskleika móðurinnar á sama tíma og reikul sjálfsmynd Lady Bird kemur sífellt betur í ljós í samskiptunum þeirra á milli. Upphafsatriði kvikmyndarinnar, þar sem mæðgurnar sitja tvær saman í bíl, er speglað undir lokin – en þá eru þær sýndar hvor í sínu lagi undir stýri í nákvæmlega sömu innrömmun. Í þessum hliðstæðu atriðum birtist kjarninn; að læra að vera sjálfstæð manneskja, slíta á öryggið sem fylgir því að vera barn, kynnast sjálfri sér og standa á eigin fótum.
Kvikmyndin gerist á árunum 2002 – 2003, þegar hröð tæknivæðing var í uppsiglingu í samfélaginu og Cry Me a River með Justin Timberlake var spilað í samkvæmum. Farsímarnir voru að koma til sögunnar en voru enn bara notaðir í neyðartilvikum, heimilistölvan var með túbuskjá og í henni var spilaður kapall. Auðvelt er að falla inn í heiminn sem Gerwig hefur (endur)skapað í kvikmyndinni og vandlega er hlúð að smáatriðum í búningum og leikmynd. Notalegir pasteltónar eru áberandi í litasamsetningunni og gefa sterka tilfinningu fyrir því að verið sé að horfa á minningu, ekki þó í þeim mæli að stílbragðið verði ágengt eða klisjukennt.
Stíll kvikmyndarinnar er látlaus og taktfastur. Framvindan er fremur hröð og til verður eins konar „brot af því besta“ úr hversdagslífi Lady Bird þetta ár – lokaárið hennar í kaþólska skólanum sem hún sækir í heimabænum Sacramento í Kalíforníu. Kvikmyndatakan ber þess merki að persónusköpun og sambönd milli persóna séu í forgrunni. Rammarnir eru fremur þröngir og afar lítið er um víð skot sem sýna umhverfi, ekki nema það þjóni sérstökum tilgangi í frásögninni. Þetta er örlítið undarlegt þar sem heimabær Lady Bird er nærri því eins og persóna í kvikmyndinni. Hann er uppspretta mikilla mótsagna í tilfinningalífi aðalpersónunnar og umfjöllunarefni margra samtala, en þegar kvikmyndin endar eru áhorfendur engu nær um hvernig bærinn lítur út.
Þessi tilhneyging til að sýna aðeins valda þætti eða sjónarhorn úr heildarmyndinni, er einnig áberandi í handritinu. Framvindan fer þangað sem hún vill fara, þegar hún vill fara þangað; hún er jafn óákveðin og sjálfhverf og aðalpersóna kvikmyndarinnar. Snert er á ýmsum áhugaverðum hugleiðingum en hvergi kafað ofan í þær, sagan snýr alltaf aftur að miðpunkti alheimsins – Lady Bird – sama hvaða krísur aðrar persónur eru að ganga í gegnum. Þetta er sniðug leið til að lýsa hugarfari unglings, enda ættu flestir að kannast við eitthvað af þeirri sterku sjálfhverfu sem einkennir þetta þroskaskeið.
Ferðalag áhorfenda í gegnum kvikmyndina er skemmtilegt og fjölbreytt. Lady Bird er uppfull af góðlátlegu gríni, jafnvel bráðfyndin á köflum, og líklegt er að bros séu límd við andlit áhorfenda yfir stórum hluta hennar. Ekki er tekin hörð afstaða til manna og málefna eða komið inn á flókin álitamál. Aukapersónurnar eru gallaðar en hafa þó hver sinn sjarma og vekja forvitni um hvað fleira búi undir yfirborðinu – og án efa væri fróðlegt að skyggnast þangað við og við. Til dæmis á besta vinkona Lady Bird, Julie (Benie Feldstein), greinilega við einhverja erfiðleika að stríða en aðalpersónan spyr ekki hvað amar að og áhorfendur fá því engin svör, en sitja eftir með þá tilfinningu að þarna hafi einhverju verið sleppt sem hefði verið áhugavert að kafa dýpra í. Sömuleiðis er kaþólski skólinn sýndur í jákvæðu ljósi en afar stuttlega er komið inn á vandamálin sem fylgja honum – eins og að vera samkynhneigður í trúarsinnuðu og íhaldssömu samfélagi. Yfirborðslega er snert á fleiri efnum, til dæmis geðheilsu, en þessum þráðum er svo alltaf sleppt lausum og þeir gleymast.
Önnur áhugaverð hugleiðing sem birtist á áberandi hátt í kvikmyndinni varðar stéttaskiptingu nútímans, það hvernig fjárhagsstaða fólks hefur áhrif á möguleika til náms og frama og að hvaða leyti peningar tengjast hamingju og lífsfyllingu. Í kvikmyndinni er þetta tengt við húsakynni fólks. Húsin verða að stöðutáknum og afstaða Lady Bird til eigin heimilis er hliðstæð því hvernig hún lítur á sjálfa sig. Þrá hennar eftir því að vera önnur og meiri en hún er birtist í viðleitni hennar til að falla inn í hóp ríku krakkanna í skólanum. Skarpar andstæður myndast milli peningavandræða hennar eigin fjölskyldu og ríku vinanna sem geta sagst „hata peninga“ vegna þess að þau þurfa ekki að hafa af þeim neinar áhyggjur. Fjármál eru einnig uppspretta helstu árekstra Lady Bird og móður hennar. Úr þessum málum er síðan leyst á svo fyrirhafnarlausan hátt að hugleiðingin verður eftir í lausu lofti… Og gleymist.
Í lokin má spyrja sig hvort Lady Bird hafi raunverulega þroskast mikið á þessu ári sem kvikmyndin sýnir. Hún upplifir ýmislegt; hversdagslega hluti sem flestir í vestrænu samfélagi ættu að geta tengt við á einhvern máta. Engin stóráföll eru í lífi hennar, ekki neinar lífs-breytandi krísur sem skilja áhorfendur eftir með tárin í augunum. Lady Bird er sannarlega ekki fullkomnari undir lokin en hún var í byrjun, en hún er líka fyrst og fremst venjuleg, ung kona. Fólk þroskast bara smátt og smátt í gegnum lífið.
Það sem gerir kvikmyndina sérstaka – unggæðingslegi frásagnarmátinn sem er ósamkvæmur sjálfum sér, óákveðinn en afskaplega sjarmerandi – er jafnframt helsti veikleiki hennar. Hún fer hratt og örugglega af stað og gefur stór fyrirheit en tekst ekki að halda stígandanum við og fellur því örlítið niður í seinni hlutanum. Ekki er kafað nægilega djúpt í málefnin til að áhorfendur verði tilfinningalega tengdir kvikmyndinni og þess vegna fylgir enginn leiði því að hún sé búin, að sögunni sé lokið. Sumir þræðir atburðarásarinnar falla í gryfju þess klisjukennda og fyrirsjáanlega en það kemur ekki að sök þar sem hvergi er staldrað lengi við. Það sem situr eftir í huganum er notaleg tilfinning. Lady Bird er skilningsrík, hugljúf og næm umfjöllun um ringulreið unglingsáranna, um það að reyna að skilja heiminn og sjálfa sig. Að vilja falla í hópinn en jafnframt vera einstök. Og kvikmyndin er, líkt og Christine „Lady Bird“ McPherson, ansi góð útgáfa af sjálfri sér.
Um höfundinn
[fblike]
Deila