Trú og vísindi

[cs_text]
Trú og vísindi og sambandið þeirra á milli hefur löngum reynst heit kartafla. Á árinu hafa a.m.k. tvær bækur komið út hér um þessi málefni.
Er þar um að ræða bók ameríska prestsins og guðfræðingsins Robs Bell, Það sem við tölum um þegar við tölum um Guð í þýðingu Grétars Halldórs Gunnarssonar og ritið Öreindirnar, alheimurinn, lífið — og Guð eftir líf- og búvísindamanninn Bjarna E. Guðleifsson.[1]

Bækurnar eru í raun furðu áþekkar en í heimildaskrá kemur fram að höfundi íslensku bókarinnar er kunnugt um þá amerísku. Ekki er þó ljóst í hvaða mæli hún hefur orðið innblástur fyrir íslenska ritið. Markmið höfundanna eru ólík. Fyrir Bell virðist einkum vaka að aðlaga orðræðuna um Guð að heimsmynd nútíma vísinda sem raunar er sístætt guðfræðilegt viðfangsefni.  Markmið Bjarna Guðleifssonar er annað og víðtækara, þ.e. að samsama trú og raunvísindi. Álitamál er hvort það sé frjó leið til að bjarga trúnni frá þeim dauða sem mörgum virðist blasa við standist hún ekki þá áskorun sem felst í hinni nútímalegu, vísindalegu heimsmynd.

Þrjár lykilspurningar
Bjarni E. Guðleifsson
Öreindirnar, alheimurinn, lífið — og Guð
Bókaútgáfan Hólar, 2016
Í riti sínu leggur Bjarni Guðleifsson þrjár spurningar til grundvallar er hann spyr:
Úr hverju er alheimurinn? Hvernig myndaðist alheimurinn? Og hvernig varð jarðlífið til?

Með réttu bendir Bjarni á að hinir forn-grísku heimspekingar hafi spurt áþekkra spurninga nokkrum öldum fyrir Krists burð. Að því er virðist hallast hann einnig að því að þeir hafi jafnvel svarað þeim með furðu líkum hætti og náttúruvísindamenn gera nú á dögum. Það er þó væntanlega mikil einföldun. Megi finna slíka samsvörun liggur hún líklega einkum á sviði orðræðunnar. Þótt svipuð orð og hugtök komi fyrir í fornri, grískri heimspeki og hugtakaheimi nútímavísinda (t.d. atom) er merkingarheimurinn og heimsmyndin sem liggja að baki næsta ólík.

Sé það eigi að síður rétt að heimspekingarnir fornu og stjarnfræðingar, eðlisfræðingar og lífvísindamenn dagsins í dag séu í leit að svörum við sömu eða áþekkum spurningum um uppbyggingu alheimsins sem og uppruna hans og lífsins á jörðinni segir það ugglaust aðeins eitt: Að spurningar á borð við þessar séu manninum á öllum tímum eiginlegar, að það sé með einum eða öðrum hætti hluti af menningunni að grafast fyrir um eðli og uppruna lífs og heims.

Kjarni máls

Þar kunnum við einmitt að vera komin að kjarna málsins, þ.e. að glíma við lífsgátuna sé manninum í blóð borin þótt því skuli ekki haldið hér fram að hún sé manninum eðlislæg. Hér kann allt eins að vera um menningar- og félagslegt fyrirbæri að ræða. Það er svo aftur annað og flóknara mál hvar hinu félagslega og menningarlega sleppir og hið eðlislæga tekur við!

Þar kunnum við einmitt að vera komin að kjarna málsins, þ.e. að glíma við lífsgátuna sé manninum í blóð borin
Líklega getum við flest verið sammála um að glíman við lífsgátuna sé djúpstæð mannleg þörf sem flest okkar finna til a.m.k. á frjóustu skeiðum ævinnar. Fyrr á tímum var litið svo á að í þessari glímu fælist í raun leit að Guði og að trúarþörf væri manninum eðlislæg. Bjarni Guðleifsson virðist raunar vera þessarar skoðunar en í riti sínu fullyrðir hann: „[…] Guðstrú er öllum mönnum eiginleg og jafnvel heiminum gagnleg.“[2]  Um þetta ríkir sem kunnugt er engin sátt lengur. Margir finna ekki til neinnar trúartilfinningar og telja raunar að trú eða trúarbrögð séu til trafala.[3]

Hvert og eitt okkar hlýtur að hafa frjálsar hendur um hvernig hann eða hún skilgreinir leit sína að tilgangi lífsins, trúarlega eða veraldlega.
Sanni nær er líklega að manninum kunni að vera í blóð borin leit að tilgangi með lífi sínu og tilveru. Einhver kann að líta svo á að þar sé einungis komin ný og veraldleg birtingarmynd af leitinni að Guði. Það er þó óviðeigandi forræðishyggja að halda slíku fram. Hvert og eitt okkar hlýtur að hafa frjálsar hendur um hvernig hann eða hún skilgreinir leit sína að tilgangi lífsins, trúarlega eða veraldlega.

Óljós hugtakanotkun

Nokkur ljóður er það á riti Bjarna Guðleifssonar að hugtakanotkun þar er nokkuð á reiki. Heimsmynd er hugtak sem gegnir mikilvægu hlutverki í ritinu. Það virðist þó notað í þremur mismunandi merkingum: Í fyrsta lagi er það notað um samfelldar eða samstæðilegar hugmyndir um „[…] myndun og byggingu heimsins […],[4] þá virðist það notað um (forna) landskipunar- eða landafræði eins og t.d. landafræðihugmyndir Snorra í Heimskringlu[5] og loks þrjú mismunandi sjónarhorn á heiminn: nærumhverfið, örheiminn og alheiminn.[6]

Þá er merking hugtaksins bókstafstrú flöktandi. Vissulega notar Bjarni það stundum í hefðbundinni merkingu um þá sem telja að túlka beri orð og frásagnir Biblíunnar bókstaflega.[7] Þó virðist gæta hjá honum þeirrar tilhneigingar sem er algeng í íslenskri trúmálaumræðu að líta svo á að öll trú sé bókstafstrú. Hann fullyrðir t.a.m. að bókstafstrúarmenn taki þátt „[…] í að byggja musteri og kirkjur og telja sig vera þar í meiri nánd við Guð“.[8] Hér skal því ekki haldið fram að Guð sé manninum endilega nálægari í kirkjum og/eða musterum en t.d. úti í guðsgrænni náttúrunni. Það er á hinn bóginn fráleitt að kirkjubyggingar og helgi þeirra sé eitthvert séreinkenni bókstafstrúarmanna! Í formála játar höfundur líka að hann „[…] gæti líklega flokkast sem bókstafstrúarmaður […]“.[9] Í ritinu virðist hann þó óyggjandi koma fram sem „aðlögunarmaður“ en þeim flokki lýsir hann svo að þeir telji

[…] að bæði raunvísindin og skaparinn hafi komið að myndun alheims. Þeir vilja að trú og vísindi nái sáttum og mætist á jafnréttisgrundvelli og aðlagi sig hvort að öðru. Því geti þurft að breyta hlutverki Guðs í sköpuninni og aðlaga það að nýjustu niðurstöðum vísindanna.[10]

Það virðist raunar þungamiðja ritsins að boða þessa afstöðu. Hér má vissulega hnýta í orðalag. Hvernig komu raunvísindin t.a.m að myndun alheimsins?! Þetta er þó „sympatísk“ og öfgalaus afstaða en spyrja má hvort hún sé endilega frjó lausn á þeim árekstri sem sumum virðist milli trúar og vísinda.

Aðlögun vísinda og trúar

Eftir alllanga útlistun á efnafræðilegri uppbyggingu alheimsins svarar Bjarni Guðleifsson fyrstu spurningu sinni svo að öreindir séu smæstu eindir efnisins og geti bæði raunvísindamenn og Guðstrúarmenn verið sammála um það.[11] Þá segir hann ekkert í kristinni trú mæla gegn því að alheimurinn sé byggður úr örsmáum öreindum.[12]  Allt er þetta ábyggilega satt og rétt.

Málið vandast aftur á móti þegar höfundur fullyrðir að allt efni sé „[…] gert úr örsmáum eindum, öreindum, sem nefnast létteindir, kvarkar og krafteindir auk andefnis og hulduefnis“ og að um þetta séu guðfræði og raunvísindi sammála.[13] Hvaða guðfræðingar hafa tjáð sig af einhverju viti eða sjálfstæðri þekkingu um þessi efni og hvaða máli skiptir álit þeirra? Er til einhver guðfræðileg kenning í efnafræði og hvers virði er hún þá? Síðar í ritinu gengur höfundur raunar svo langt að stilla „þróunartrú náttúruvísindanna“ og „sköpunartrú guðfræðinnar“ upp sem hefðbundnum  andstæðum sem hann reynir svo að sætta.[14] Fróðlegt væri raunar að vita hvað þessi meinta sköpunartrú guðfræðinnar sé að áliti höfundar og hvernig hún komi fram hjá nútímaguðfræðingum. Hér virðist höfundur hafa mjög óljósar hugmyndir um hvað guðfræði sé og við hvaða verkefni hún fæst (sjá síðar). Ég ætla honum a.m.k. ekki að reisa hér vísvitandi vindmyllur til þess eins að berjast við!

Í leit að svari við annarri spurningu sinni sem lýtur að uppruna alheimsins segir höfundur:

Raunvísindamenn telja að ekkert í uppruna og eðli alheims verði betur skýrt með skapara en án hans og þess vegna sé engin ástæða til og engin þörf á að leita til guðfræðinnar um skýringu á heimsmynd vísindanna.[15]

Hvort sem þetta nú er skoðun höfundarins sjálfs eða ekki hygg ég að þessir raunvísindamenn hafi mikið til sína máls og þeir guðfræðingar enda vandfundnir sem telji sig hafa gildari svör en þeir við þeirri spurningu sem hér um ræðir.

Annars kemur svar bókarhöfundar líklega best fram í eftirfarandi orðum sem bera sömu „aðlögunarhyggju“ vott og fram kom í svari hans við fyrstu lykilspurningunni:

Sumir munu telja að á meðan við vitum ekki hvað var á undan myndun alheims þá sé auðveldast (og kannski líka eðlilegast) að telja að Guð hafi verið til fyrir tíma Miklahvells, að hann hafi að einhverju leyti staðið að baki sköpun alheims. Þá er svarið við spurningunni um myndun alheims að Guð hafi komið Miklahvelli af stað og síðan hafi náttúrulögmálin, með eða án Guðs hjálpar, komið alheimi í það jafnvægi náttúrufasta sem þar ríkir nú, jafnvægi sem viðheldur lífi á jörðu.[16]

Hér er höfundur inni á hefðbundnum brautum er hann leggur til að getið sé í eyður raunvísindalegrar þekkingar með því að vísa til guðlegrar íhlutunar. Hann gerir sér enda grein fyrir því sjálfur er hann talar um vandann sem í því felst að vísa til slíks „eyðuguðs“  sem oft er einnig nefndur deux ex machina.[17]

Þriðju spurningunni sem laut að uppruna lífsins svarar bókarhöfundur enn í anda „aðlögunarhyggju“ sinnar. Hann hallast sem sé að því „ […] að Guð hafi skapað lífið en eftir að lífið var myndað hafi lífverurnar þróast eftir lögmálum þróunarkenningar Darwins“.[18]

Spurning er aðeins hvort Bjarni Guðleifsson hafi þar með valið frjóa leið til að aðlaga trú og vísindi.
Að þessu sögðu má segja að höfundi hafi tekist bærilega „[…] að breyta hlutverki Guðs í sköpuninni […]“ svo vísað sé til skilgreiningar hans á „aðlögunarmönnum“.[19] Raunar má segja að hann hafi með þessum svörum gerst klassískur „deisti“ en þeir aðhylltust þá skoðun að Guð hafi í upphafi komið sköpunarverkinu til leiðar en síðar látið það afskiptalaust líkt og úrsmiður sem lætur sér nægja að smíða sigurverkið og koma því af stað.[20]

Spurning er aðeins hvort Bjarni Guðleifsson hafi þar með valið frjóa leið til að aðlaga trú og vísindi.

Að skýra og skilja

Í upphafi bókarinnar slær höfundurinn föstu að náttúruvísindin og guðfræðin glími hvor um sig við lykilspurningar ritsins: Hver byggingarefni alheimsins séu, hvernig alheimurinn hafi myndast og hvernig lífið hafi orðið til.[21] Sjálfur kannast ég ekki við að nein grein guðfræðinnar fáist við spurningar af þessu tagi. Það er ekki til nein sérstök guðfræðileg efnafræði, stjarn- eða lífeðlisfræði né heldur nokkrar aðrar guðfræðilegar aðferðir sem svara spurningum á borð við þessar. Vera má að hér sé enda um að kenna óljósri hugtakanotkun, þ.e. að höfundur geri ekki greinarmun á guðfræði og trú.

Það er ekki til nein sérstök guðfræðileg efnafræði, stjarn- eða lífeðlisfræði né heldur nokkrar aðrar guðfræðilegar aðferðir sem svara spurningum á borð við þessar.
Í þessu sambandi er þó mikilvægt að velta því upp hvort vera kunni að okkur hætti ekki til að rugla saman spurningum um uppruna og eðli lífs og heims annars vegar og spurningum um tilgang þessa alls hins vegar. En þetta eru í raun alls óskyldar spurningar.

Mörgum finnst áhugavert og gefandi að velta fyrir sér gátunni um hvernig alheimurinn og lífkeðjan varð til án þess að hafa ríka þörf fyrir að spyrja um tilgang og markmið eða merkingu að baki þessa. Aðrir eru í ríkri þörf fyrir að velta einmitt spurningunum um tilgang og merkingu mannlífsins fyrir sér alveg burtséð frá því hvernig lífið og alheimurinn kunni svo að hafa orðið til í upphafi. Það er bara allt önnur Ella!

Að sumra mati eru hér komið að helsta greinarmun raunvísinda og mann- eða hugvísinda. Þeir álíta raunvísindi leitast við að skýra viðfangsefni sín, t.d. alheiminn, byggingu hans og tilurð sem og uppruna lífsins á jörðinni. Til þess nota þau ákveðnar aðferðir og líkön (paradigm) sem Bjarni Guðleifsson gerir áhugaverða grein fyrir í bók sinni. Hugvísindin telja þeir aftur á móti reyna að skilja viðfangsefni sín og túlka þau og nota til þess allt aðrar aðferðir og líkön. Til þessarar greinar þekkingaröflunar telst þá guðfræðin. Viðfangsefni hennar a.m.k. nú um stundir lúta alls ekki að spurningum á borð við þær sem Bjarni Guðleifsson varpar fram heldur glíma guðfræðingar við spurningar á borð við hver sé merking og tilgangur mannlegrar tilveru í þessum heimi, til hvers við séum hér og hver sé ábyrgð okkar sem hluta af alheiminum. Frammi fyrir þessum spurningum skiptir raunar litlu hvort allt hafi orðið til í einum Hvelli eða ekki. Sú spurning lýtur að fjarlægu upphafi. Guðfræðin glímir við tilveru — og þá einkum mannlega tilveru — hér og nú. Sem betur fer hefur guðfræðin í seinn tíð þó í vaxandi mæli tekið að fjalla um tilveru mannsins sem hluta af stærri heild og má vel tala um vist-guðfræði í því sambandi. Samtal náttúruvísinda og guðfræði geta nefnilega verið gefandi og frjótt þótt sú sé ekki alltaf raunin.

Sé gengið út frá þessum ólíku hlutverkum raunvísinda og guðfræði virðist sú hugmynd Bjarai Guðleifssonar fráleit að guðfræðingar hafi eða telji sig hafa einhver svör við spurningum raunvísindanna. Það skal svo viðurkennt að trú og guðfræði er alls ekki eitt og hið sama. Margt af því sem Bjarni Guðleifsson eignar guðfræðinni getur vissulega átt við trúna, trúarbrögðin almennt eða kristnina sérstaklega þótt svo þurfi alls ekki að vera.

Þegar rætt er um trúna má loks benda á að bókarhöfundur virðist líta svo á að hún sé fyrst og fremst „andlegt“ fyrirbæri: fáist við „andleg efni“, eigi við „andlegt svið“ eða felist í „andlegri heimssýn“[22] „Andlegt“ er vissulega órætt orð. Sjálfur hallast ég að því að það leiði til smættunar að líta svo á að öll trú sé „andleg“ hvort sem það orð er látið ná yfir óefnisleg fyrirbæri eða fyrirbæri annars heims.

Að mínu viti er trú ‘hugboð um að tilvera okkar búi yfir einhvers konar hæð, dýpt eða breidd sem ekki verði mæld með viðteknum einingum; von um að í henni eða að baki hennar búi markmið eða tilgangur og tilfinning fyrir að handan veruleikans kunni að búa óræður leyndardómur sem kallast Guð í kristinni trúarhefð. Þessi afstaða, hvort sem hún nú felst í óljósri kennd eða óhaggandi fullvissu, hefur síðan í för með sér lotningu fyrir lífinu í öllum þess myndum og ábyrgð gagnvart umhverfinu í víðasta skilningi. Trú í mínum huga er því ekkert sérlega andleg. Hún er miklu fremur félagsleg og vistfræðileg eins og áður var drepið á.

Harður dómur?

Mörgum kann að virðast sem ég hafi farið hér ómjúkum höndum um rit Bjarna E. Guðleifssonar sem spannar ómælisvíddirnar milli örveranna og Guðs. Það er leitt ef svo er. Í bókinni gerir hann heiðarlega tilraun til að sætta það sem mörgum virðast ósamræmanleg fyrirbæri, þ.e. raunvísindalega þekkingu og kristna trú. Í því efni vaða svo sannarlega uppi yfirborðslegar og grunnhyggnar skoðanir og það er sérstakt þakkarefni ef einhver reynir að takast á við það viðfangsefni af reisn. Það hefur Bjarni Guðleifsson vissulega leitast við að gera. Rit hans kann líka að hjálpa mörgum sem glíma við svipaðar vangaveltur og hann.

Hér var öllu þessu púðri aðeins eytt til að benda á að hér er um flókin mál að ræða sem svo sannarlega má nálgast út frá fleiri en einni hlið. Klassískur „deismi“ í nútímaútgáfu þarf ekki að vera besta leiðin til að ná því markmiði sem Bjarni lagði upp með.

[line] [1] Um bók Bells sjá Hjalti Hugason, „Er hægt að tala um Guð?“, hugras.is, 20. september 2016 sótt 19. desember af https://hugras.is/2016/09/er-haegt-ad-tala-um-gud/
[2] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 12
[3] „Yfirheyrslan: Vigdís Diljá“, Akureyri Vikublað, 1. desember 2016 2016, bls. 8.
[4] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 14, sjá og 43.
[5] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 17–18.
[6] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 19.
[7] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 59.
[8] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 13.
[9] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 7.
[10] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 12.
[11] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 33.
[12] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 41.
[13] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 42, sjá og 85.
[14] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 58, 85.
[15] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 59.
[16] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 60, sjá ennfremur 62–63, 85–86. Hér skal tekið undir með bókarhöfundi að ótækt er að stilla kenningum um Miklahvell og sköpun upp sem algjörum andstæðum. Sjá t.d. Hjalti Hugason, „Guð eða Mikilhvellur?“, hugras.is, 30. janúar 2016, sótt 19. desember 2016 af https://hugras.is/2016/01/gud-eda-miklihvellur/.
[17] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 60 sjá og 79. Sjá t.d. Hjalti Hugason, „Öðruvísi stríðsárabók“, hugras.is, 4. janúar 2016, sótt 19. desember 2016 af https://hugras.is/2016/01/odruvisi-stridsarasaga/.
[18] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 79 sjá og 80–81, 85.
[19] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 12.
[20] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 82–83.
[21] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 7.
[22] Bjarni Guðleifsson, „Öreindirnar“, bls. 60, 79, 82.[/cs_text]
Um höfundinn
Hjalti Hugason

Hjalti Hugason

Hjalti Hugason er prófessor í kirkjusögu við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands. Hann hefur stundað rannsóknir á ýmsum sviðum íslenskrar kirkjusögu og kirkjuréttar en auk þess ritað um trú, samfélag og menningu á ýmsum vettvangi. Sjá nánar

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3