Kerfi skynjunar

Hildur Bjarnadóttir
Vistkerfi lita (Ecosystem of Colors)
Kjarvalsstaðir 03.09.2016-08.01.2017
Sýningarstjóri: Ólöf K. Sigurðardóttir

Í vestursal Kjarvalsstaða stendur nú yfir einkasýning Hildar Bjarnadóttur þar sem hún sýnir bæði ofin málverk og stór silkiverk. Náttúran sjálf í formi lita er í senn efni og inntak þessara verka en Hildur handlitar bæði ullarband og silki með jurtum úr sínu eigin landi í Flóanum. Sýningin sem mun standa til 8. janúar næstkomandi, var unnin í framhaldi af rannsóknarverkefni Hildar í doktorsnámi hennar við miðstöð listrannsókna í Noregi og Listaakademíuna í Björgvin. Á sýningunni eru verk frá einkasýningu hennar Colors of Belonging sem haldin var í Bergen Kjøtt í Noregi árið 2015, auk nýrri verka af sama meiði.

Á sýningunni Vistkerfi lita skipa 28 handofin málverk einfalda röð meðfram veggjum en stórir silkiflekar hólfa niður miðrýmið. Ofnu verkin eru föst fyrir og búa yfir taktfastri reglusemi sem ákvarðast af ströngu kerfi vefsins. Reglufestan er undirstrikuð með uppsetningu þeirra umhverfis rýmið þar sem þau mynda ramma utan um flæðandi silkiverkin.

Persónuleg reynsla er gjarnan útgangspunktur í verkum Hildar þar sem merkingin vex út í víðara samhengi.

Ofnu verkin eru smágerð og fínlegt handverkið dregur áhorfandann nær. Þegar vel er að gáð birtist hver litur sem einangraður litapunktur í ríkulegu litaspili, en úr fjarlægð renna litapunktarnir saman í dempaða og náttúrulega litatóna. Jurtalitað ullarband er bundið í þéttum einskeftuvefnaði og blandast þar akrýllituðum hörþráðum sem þyngir efniskennd verkanna enn frekar. Litirnir og uppröðun þeirra í vefnum framkalla mynstur í láréttum og lóðréttum brotalínum. Mynstrin ákvarðast af endurtekningu en eru þó hvorki einsleit né fullkomlega regluleg. Persónuleg reynsla er gjarnan útgangspunktur í verkum Hildar þar sem merkingin vex út í víðara samhengi. Í ofnu verkunum bera litirnir nöfn þeirra plantna sem þeir upprunalega tilheyrðu en titlarnir, til dæmis Tær hlutur, Síðsumar og Ósnert land er pólitískt, fela í sér breiðari skírskotun.

Hildur Bjarnadóttir, Stilla sig inn á og út (tv) og Veðurbreytingar sjást löngu áður en þær gerast (th).

Ólíkt ofnu verkunum er hvert silkiverk aðeins litað úr einni jurtategund. Silkiverkin birtast þannig sem uppstækkaðir litapunktar úr ofnu verkunum. Liturinn flæðir í dempaða og gagnsæja litahulu en áhrifin minna á fyrri verk Hildar þar sem hún notar jurtalit sem vatnslit á pappír. Frjálslegt flæði litanna er beislað í ferhyrndum formum og beinum saumum þar sem efnunum hefur verið skeytt saman til þess að stækka flötinn enn meira. Uppsetningin fylgir strúktúr loftsins eftir lóðréttum og láréttum ásum en staðsetningin virðist að öðru leyti handahófskennd og byggja á tilfinningu fyrir rými.

Vistkerfi lita ber áfram með sér slíka endurskoðun á hugmyndum um gildi listarinnar og þeim kerfum sem liggja til grundvallar á slíku mati.

Ofnu verkin á sýningunni standa í beinu framhaldi af fyrri verkum Hildar líkt og Ginghamseríunni frá 2006, er hún hóf að nota samskonar aðferð. Þessa gerð verka kallar hún ofin málverk sem vísar til blendingsforms vefnaðar og málverks, en hluti þráðanna er málaður með akrýllitum og ofinn inn í strigann. Textíll í tengslum við kvennamenningu er kjarninn í þeirri hugsun vegna þeirrar undirmálsstöðu sem hann skipar í sögulegu samhengi. Að vinna með textíl í myndlist lýsir því ávallt gagnrýnni afstöðu á þau kerfi sem móta slíkt stigveldi. Vistkerfi lita ber áfram með sér slíka endurskoðun á hugmyndum um gildi listarinnar og þeim kerfum sem liggja til grundvallar á slíku mati. Hildur notar einskeftuvefnað sem er einfaldasta bygging vefnaðar. Þræðir uppistöðu og ívafs skarast á víxl og byggja upp efni sem er í fullkomnu jafnvægi frá báðum hliðum. Þannig skírskotar hún til handverks og kvennamenningar á jöfnum forsendum við málarahefðina sem fylgt hefur karllægum viðmiðum í aldanna rás. Efni og aðferð flétta jafnframt saman tvö litakerfi, annað náttúrulegt en hitt manngert. Í ofnu verkunum eru náttúrulegir litatónar ríkjandi. Akrýllitirnir eru mettaðir og dýpka litaáhrifin í verkunum, ekki ósvipað og þegar landslagsmálari tekur sér listrænt leyfi til að skerpa á litatónum og andstæðum til að skapa ákveðna stemmningu. Litakerfin í ofnu málverkunum birtast ekki í andstöðu hvert við annað heldur tóna þau saman á jafnréttisgrundvelli svo oft er erfitt að greina á milli þeirra.

Orðin textíll og texti eru bæði komin af latneska orðinu texere sem merkir að vefa saman … en hugtök úr vefnaði og þráðlist eiga sér langa hefð í goðsögnum og myndlíkingum í tengslum við mannlegt líf og samfélag.

Nærtækast er að grípa til orðsifjafræðinnar til þess að lýsa umfangi hins margslungna vefs merkingar sem Hildur byggir stöðugt upp í verkum sínum í tengslum við hin fyrri. Orðin textíll og texti eru bæði komin af latneska orðinu texere sem merkir að vefa saman. Að vefa saman þræði er þannig sambærilegt þeirri merkingarsköpun sem felst í að vefa saman orð í texta en hugtök úr vefnaði og þráðlist eiga sér að sama skapi langa hefð í goðsögnum og myndlíkingum í tengslum við mannlegt líf og samfélag. Að búa til myndlíkingar og kerfi yfir hverskyns fyrirbæri má segja að sé viðleitni mannsins til einföldunar á annars illskiljanlegum og flóknum heimi. Sú merking sem efni og aðferðir bera með sér verður ætíð hluti af þeirri merkingarsköpun sem á sér stað í listrænu sköpunarferli. Hin ofnu málverk Hildar draga athygli að þeim merkingarþáttum sem fyrir eru innan þess samhengis sem hún býr þeim.

Ferhyrnd og línuleg mótíf ofnu verkanna og skipan þeirra í rýminu endurspegla sammannlega þörf fyrir að koma reglu á óreiðu. Þau kerfi sem við notum eru í sjálfu sér mannleg smíð og sem slík eru þau ekki óskeikul eða ná utan um allt sem er. Almennt er hægt að fullyrða um verk Hildar að þau einkennist af einfaldleika sem svipar til naumhyggju. Merkingin býr ekki í myndrænni framsetningu heldur í þeim aðferðum sem verða sýnilegar í efninu sjálfu. Ofnu málverkin eru þungamiðja hugmyndafræðilegrar úrvinnslu sem silkiverkin eiga í nánu sambandi við. Hlutverk silkiverkanna snýr þó öðru fremur að því að mynda heildræna innsetningu sem virkjar áhorfandann í rýminu. Með beinni tengingu sinni við náttúruna líkir innsetningin í heild eftir því hvernig við bútum niður landið og skiptum því upp, jafnvel þvert á þau náttúrulegu vistkerfi sem fyrir eru.

Hið táknræna merkingarsvið lita hefur löngum verið efniviður tjáningar í myndlist. Meðferð Hildar á jurtalitum fer fram úr hefðbundinni túlkun á litum og líkist helst tilraun til að skapa kerfi yfir litróf náttúrunnar á svipaðan hátt og tungumál eru uppbyggð. Silkiverkin gætu þannig talist grunneiningar litrófsins líkt og bókstafir í stafrófi, en sé litunum raðað saman á mismunandi hátt líkt og í ofnu verkunum er mögulegt að skapa óteljandi samsetningar þar sem samband tákns og merkingar er handahófskennt líkt og í sjálfu tungumálinu. Inn í það fléttast svo hið manngerða litróf akrýllitanna sem endurspeglar flókið samspil tveggja táknkerfa sem eru samofin en aldrei fyllilega samræmd.

Ólíkt tæknilegum litakerfum þar sem litir er endurgerðir eftir nákvæmri uppskrift í litagildum, eru jurtalitir breytilegir frá einni litun til annarrar vegna utanaðkomandi áhrifa. Þeir hafa auk þess tilhneygingu til að breytast og dofna með tímanum á meðan akrýllitirnir eru þróaðir til að halda litastyrk sínum óbreyttum í langan tíma. Við jurtalitun er litarefni plantna einangrað og sett í nýtt samhengi þar sem það heldur áfram að breytast í hægfara ferli. Í tímans rás munu aðeins sterkustu jurtatónarnir verða eftir á meðan akrýllitirnir þráast við. Það ójafnvægi sem skapast smám saman á milli þess náttúrulega og manngerða í vefnum á sér skýra hliðstæðu í því hvernig náttúran heldur áfram að láta undan ágangi mannkyns. Verkin á sýningunni tengjast öll innbyrðis í gegn um náttúrulega litapallettu. Fagurfræðileg upplifun magnar upp þær hugmyndafræðilegu tengingar sem búa í verkunum. Án nokkurrar truflunar frá texta í sýningarrýminu, finna gestir sig umvafða Vistkerfi lita sem þrátt fyrir margslungnar tengingar krefst einskis annars en að þeir skynji það sem fyrir augu ber.

Sýnilegt handbragðið í ofnu málverkunum minnir á taktfastar hreyfingar vefarans sem endurskapar hefðina á nýjan hátt í hverju verki. Að sama skapi er hver endurtekning listamannsins bundin því hvernig náttúran endurnýjar gróður sinn í stöðugri hringrás. Verkin verða þannig hluti af menningarlegri og náttúrulegri hringrás sem tengir saman kynslóðir og búsvæði í samhangandi ferli. Fjöldi ofnu verkanna virðist miðast að því að ná yfir veggjarými salarins. Þau bera vissulega sameiginlegan ættarsvip en eru samt sem áður öll með sín sérkenni. Náttúran birtist sem sinn eigin fulltrúi en formgerðin krefst aðkomu og úrvinnslu listamannsins. Með aldagamalli tækni er náttúrunni gefið nýtt, efnislegt form í listaverkinu. Silkiverkin eru þannig staðsett að ómögulegt er að fá heildaryfirsýn yfir öll verkin í rýminu. Þau byrgja sýn að hluta en gefa um leið skjól til íhugunar sem hægir á ferð gesta um salinn. Á sýningunni Vistkerfi lita gefst áhorfendum tóm til að upplifa verkin í heildstæðri innsetningu sem endurspeglar tengsl manns og náttúru. Þetta samband er margslungið – í senn almennt og markað af persónulegri reynslu.

Grein þessi var unnin sem verkefni í Listgagnrýni og sýningarstjórnun, námskeið á MA-stigi í listfræði við Háskóla Íslands.

[fblike]