Ekki er allt sem sýnist

Ragnhildur Hólmgeirsdóttir
Koparborgin
Björt bókaútgáfa, 2015

Koparborgin er fyrsta skáldsaga miðaldafræðingsins Ragnhildar Hólmgeirsdóttur en hún kom út árið 2015. Bókin hlaut lof gagnrýnenda ásamt því að vera tilnefnd til Fjöruverðlaunanna og hljóta Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar sem og Bókmenntaverðlaun starfsfólks bókaverslana. Síðast en ekki síst var Koparborgin tilnefnd fyrir Íslands hönd til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs ásamt Sölvasögu, sem hlaut verðlaunin.

Koparborgin er með skelfilegri unglingabókum.

Koparborgin er með skelfilegri unglingabókum. Hún gerist í ónefndri borg í óþekktu landi á tímum plágunnar miklu, tímum þegar galdrar ráða ríkjum og ofsóknir, kúgun og ofbeldi eru daglegt brauð. Lýsingar á húsum, húsbúnaði, klæðnaði og fleira minnir á miðaldir og við lesturinn duttu mér einna helst í hug Feneyjar. Undurfögur bláleit bókakápan ýtir undir þessar vangaveltur. Þar glittir í baksvipinn á nokkrum börnum, pálmatré, falleg hús og að því er virðist sjó eða vatn. Bókakápan gefur þannig fyrirheit um eitthvað spennandi og dularfullt sem virkar líka ógnvekjandi – en þetta gæti staðið sem gróf lýsing á sjálfri sögunni.

Aðalsöguhetjan, drengurinn Pietro, hefur bæði misst fjölskyldu sína og vini úr plágunni sem geisað hefur yfir staurahverfið þar sem hann býr, hverfi þar sem húsin standa á staurum í sjónum. Í upphafi bókar liggur hann nær dauða en lífi í því sem eftir er af heimili fjölskyldunnar á meðan íbúar úr öðrum hverfum leggja eld að staurahverfinu og myrða alla þá sem reyna að komast undan, alla þá sem minnsti möguleiki er á að geti hafa sýkst af pestinni. Þessar fyrstu síður Koparborgarinnar eru sérstaklega hrollvekjandi. Pietro tekst að nota gamalt borð sem fleka til að láta strauminn bera sig í burtu. Hann fylgist með því hvernig staurahverfið verður að engu og fólkinu sem í örvæntingu reynir að halda sér í bryggjustólpana …

[…] en um leið hljóp múgurinn til, vopnaður stikum, og ýtti fólkinu í kaf aftur. Manneskja með lítið barn í fanginu studdi sig við bryggjustólpa og reyndi að halda höfði barnsins upp úr vatninu. Samstundis dundu stafshöggin, hún sleppti takinu og höfuð hennar og barnsins hurfu undir vatnsborðið. Þrír stjakar gripu tækifærið og ýttu henni dýpra og dýpra. Þegar þeir loksins slepptu flaut manneskjan upp, faðmur hennar var tómur. Lágur sigrihrósandi kliður fór um múginn á hafnarbakkanum en síðan varð aftur hjótt. Enn var verk að vinna. (7)

Þessar lýsingar eru vægast sagt óhugnanlegar og eru langt í frá þær einu af þessum toga í bókinni. Sem betur fer kemst Pietro lífs af. Við afskaplega illan leik kemst hann í bannfærðan og yfirgefinn vita og þar dvelst hann á meðan hann safnar kröftum og ákveður næstu skref.

Þessar lýsingar eru vægast sagt óhugnanlegar og eru langt í frá þær einu af þessum toga í bókinni.

Dvölin í vitanum reynist örlagarík, sem og ákveðnir atburðir sem þar gerast. Í kjölfar þeirra snýr Pietro aftur til borgarinnar og ber á dyr í Víxlarahúsinu svokallaða. Í því húsi búa aðeins börn, fullorðnum er bannaður aðgangur. Húsið er í raun eins og virki sem geymir fjöldamörg leyndarmál. Pietro fær náðsamlegast að dvelja í húsinu en hann ákveður engu að síður að öruggast sé að segja börnunum sem minnst um sjálfan sig.

Þegar Pietro kemur í Víxlarahúsið eru börnin rétt um tíu talsins. Áður höfðu þau verið 200 talsins en plágan tók völdin í Víxlarahúsinu sem annars staðar og börnin hrundu niður eins og flugur. Pietro kennir sjálfum sér um það að plágan skuli hafa breiðst út í þessum hluta borgarinnar, enda komst hann sjálfur lífs af og smitaði mögulega íbúana. Þegar hann áttar sig á þessu segir hann ekki orð, viðurkennir ekki glæp sinn og þarf að búa við þá staðreynd að vera ábyrgur fyrir dauða tvö hundruð barna – auk annarra borgarbúa. Lesendur fræðast einnig um fortíð Pietros og íbúa staurahverfisins og komast að því að það er ýmislegt fleira sem hvílir á honum og ærin ástæða fyrir því af hverju hann telur dauðann fylgja sér.

Lífið í Víxlarahúsinu reynist ákveðin hvíld fyrir Pietro en það er líka spennandi að fræðast um sögu hússins, fólkið sem þar bjó og þræða og leita að öllum leynigöngunum sem í húsinu leynast. Pietro finnur sig þó knúinn til að yfirgefa Víxlarahúsið og er það til að bæta fyrir þau dauðsföll sem hann telur sig bera ábyrgð á og leysa um leið stórhættulegt verkefni sem honum hefur verið falið. Hann leggur af stað ásamt stúlkunni Soffíu og Ian, sem er nýkominn í Víxlarahúsið. Leiðin liggur í gegnum mannlausa og hálfhrunda borgina og í átt að hinni harðlæstu háborg þar sem furstafjölskyldan sjálf býr og galdrar eru hvað öflugastir. Almenningi er aldrei hleypt inn fyrir dyr háborgarinnar, þar býr aðeins furstafjölskyldan, þjónar sem augun hafa verið stungin úr og galdrafólk sem hefur verið fangelsað. Galdarnir og furðan aukast stig af stigi eftir því sem börnin nálgast háborgina og sömuleiðis verða hætturnar meiri, fleiri deyja, óttinn eykst og sagan nær hámarki sínu inni í furstahöllinni sem byggð er úr gylltu vírarvirki og glerskífum. Höllin stendur í miðri háborginni þar sem galdraöflin – þau góðu, illu og þau allra verstu – takast á.

Koparborgin einkennist af gríðarlega þéttri og spennandi frásögn og nostrað er við allar lýsingar enda standa atburðir sögunnar lesendum ljóslifandi fyrir sjónum.

Koparborgin einkennist af gríðarlega þéttri og spennandi frásögn og nostrað er við allar lýsingar enda standa atburðir sögunnar lesendum ljóslifandi fyrir sjónum. Minni áhersla er lögð á persónusköpun en aðalsöguhetjurnar, Píetro, borgarstúlkan Soffía, útlendingurinn Ian og helstu galdrakvendin vaxa þó með hverjum kafla. Pietro, Soffía og Ian mynda ákveðnar andstæður, vega hvert annað upp og varpa skýrara ljósi hvert á annað. Það er skemmtilegt að hættulegustu og öflugustu verur sögunnar eru galdrakonur og þær hika ekki við að beita kröftum sínum, jafnvel þótt saklausir borgarar þurfi að láta lífið. Galdrakonurnar eiga þó sína sögu, sinn bakgrunn og ekki er hægt að setja þær allar undir sama hatt eða meta þær eftir sömu mælikvörðum. Ef til vill er helsti lærdómurinn sem draga má af sögunni sá að ekki er allt sem sýnist – við þurfum sífellt að endurmeta það sem við sjáum, heyrum og gerum.

Í grunninn er Koparborgin hefðbundin fantasía um hetju sem rís upp gegn órétti og einsetur sér að ná fram réttlæti og refsa þeim illu. Samhliða þeirri sögu er sögð saga um misrétti og kúgun, forréttindi og skort, sektarkennd og sannfæringu. Einkum er þetta þó saga um að komast af í vondri veröld, veröld þar sem ekkert er eins og það virðist og þær stoðir sem lífið hefur byggst á reynast álíka traustar og staurarnir sem héldu fátækrahverfi Pietros uppi áður en það brann til grunna – gjörsýkt af plágunni – og enginn vildi bjarga þeim sem minna máttu sín.

[fblike]