Sögur af umbreytingum

Smásögur heimsins:
Norður-Ameríka
Bjartur, 2016

Ágætur vinur sagði eitt sinn eitthvað á þessa leið: „Útgefendur á Íslandi gefa út mikið af skáldsögum og svo er eins og þeim beri skylda til að hlúa að ljóðinu með ljóðabókaútgáfu. Enginn virðist þurfa að hlúa að smásögunni.“ Þannig lýsti hann þeirri nístandi staðreynd að smásagan hefur orðið hornreka í íslenskri bókmenntaflóru undanfarin ár. Á hverju ári má ætla að komi út um fjögur til fimm smásagnasöfn. Smásagan hefur þó aldrei horfið af sviðinu og ýmsar vísbendingar um að hún sé í sókn sem er bæði hæg og sígandi. En smásögur íslenskra höfunda er eitt og smásögur úr hinum stóra heimi er annað. Smásagan hefur lifað góðu lífi í hinum enskumælandi heimi og mikil og sterk hefð fyrir því formi í Norður Ameríku. Merki þess má sjá í nýrri og metnaðarfullri útgáfu á smásögum heimsins en umrædd bók heitir einmitt Smásögur heimsins: Norður Ameríka og kom út fyrr á þessu ári.

Misjafnt er hversu miklum stílbrögðum höfundarnir beita en ánægjulegt að sjá að valdar hafa verið ólíkar sögur hvað stíl varðar.

Eins og gefur að skilja eru sögurnar af ólíkum toga en eiga það þó margar sameiginlegt að fjalla um fólk sem er á einhvern hátt á jarði samfélagsins. Saga Bandaríkjanna fléttast inn í sögurnar og þar má lesa um stöðu svartra og stéttaskiptingu sem fléttast af listfengi saman við frásögur af eftirminnilegum persónum. Misjafnt er hversu miklum stílbrögðum höfundarnir beita en ánægjulegt að sjá að valdar hafa verið ólíkar sögur hvað stíl varðar. Smásaga Susan Sontag, „Þannig lifum við nú“, sker sig úr en þar er enginn línulegur söguþráður heldur brotakenndar raddir sem ræða saman um allt og ekkert og skauta í kringum ákveðið orð sem enginn þorir að taka sér í munn. Svipað er uppi á teningnum í smásögu Joyce Carol Oates sem heitir „Hiti“ en þar er brotakennd frásögn notuð til að magna upp áhrifamátt efnisins. Í smásögum er algengt að sjá hið svokallaða ABA form þar sem B hlutinn er yfirleitt endurlit til fyrri atburða á meðan A rammar frásögnina inn. Í þessu safni fundust bara tvær sögur á þessu formi en flestar sýna atburð sem breytir öllu. Í sögunum eru dregnar upp eftirminnilegar myndir af persónum sem flestar mæta einhverju mótlæti og þurfa að bregðast við því. Atburðir, stórir sem smáir, eiga sér stað sem umturna og breyta öllu í lífi aðalpersónanna. Þessir atburðir eru misaugljósir, sumir virðast hluti af hversdagsleikanum en ef vel er gáð má yfirleitt finna umbreytingu (innri og/eða ytri) sem hefur orðið þegar sögunni líkur.

Sögurnar gefa góða yfirsýn yfir þá frjóu smásagnahefð sem ríkt hefur í Norður Ameríku frá byrjun 20. aldar. Þó má ekki gleyma að á bak við yfirlitsrit eins og þetta liggja margar mikilvægar ákvarðanir. Ritstjórar hafa eflaust þurft að sleppa mörgum sögum og höfundum og yfirlitsrit bera oft smekk ristjóra sinna merki. Smásögur Norður Ameríku gætu fyllt mörg safnrit og því er ábyrgð ritstjóra og útgefenda mikil og í raun menningarpólitísk. Í þessu tilfelli hafa ritstjórar gert sér grein fyrir ábyrgð sinni ef marka má viðtal við Rúnar Helga á Hugrás frá síðasta vori.

Gaman hefði verið að fá fyllri úttekt í formála ritstjóranna á amerísku smásögunni, þróun hennar og sögu.

Gaman hefði verið að fá fyllri úttekt í formála ritstjóranna á amerísku smásögunni, þróun hennar og sögu. Þar gætu lesendur fengið nasasjón af þeim sögum sem ákveðið var að pössuðu ekki með í safnið og rökstudd sú stefna sem tekin var í að velja efnið inn í þetta safn. Til dæmis hafa nú þegar smásögur Raymonds Carvers komið út á íslensku í öðrum útgáfum og því má spyrja sig hvort ekki hefði mátt sleppa því að hafa sögu eftir hann? Sömuleiðis hefur smásagnasafn eftir Alice Munroe þegar komið út á íslensku. Sú ákvörðun að láta sögur þeirra fylgja með, ásamt stuttum formála ristjóranna, er vísbending um að bókin er einkum ætluð lesendum sem þekkja lítið sem ekkert til smásagna Norður Ameríku. Sem slík er bókin mikill fengur og fjölbreyttar sögur kynntar til leiks í góðum þýðingum.

Sá háttur er hafður á að kynna höfund hverrar sögu í stuttu máli fyrir framan viðkomandi sögu. Kynningartextinn nær að kynna helstu verk höfundanna og helstu sérkennum þeirra í stuttu máli. Með því að nefna til sögunnar fyrri bækur höfundanna og úr hvaða bók viðkomandi saga er tekin geta lesendur kynnt sér efnið nánar ef þeir kjósa svo.

Kiljuútgáfan virðist búin að taka yfir alla útgáfu og maður veltir fyrir sér hvort sú þróun sé varða á þeirri leið að bókin sem áþreifanleg afurð sé að hverfa og að rafbókin taki brátt völdin?

Allir virðast þýðendurnir skila góðu verki en það sést vel að Rúnar Helgi Vignisson ber hitann og þungann af bókinni enda þýðir hann alls 6 sögur af 13. Þar sem Rúnar Helgi hefur þegar þýtt margar bækur frá Norður Ameríku þá ætti það ekki að koma á óvart. Aðrir þýðendur (fyrir utan einn) hafa mikla reynslu og hafa áður þýtt mikið og því er sérstaklega ánægjulegt að sjá að minna reyndur þýðandi, Guðrún Inga Ragnarsdóttir, er í þeirra hópi. Sömuleiðis er gaman að sjá að Ágúst Borgþór Sverrisson þýðir sögu eftir Alice Munroe en áður hefur Silja Aðalsteinsdóttir þýtt sögur eftir hana.

Bókin er gefin út í hefðbundinni kilju eins og mikil hefð er fyrir í útgáfuheiminum í dag. Lesendur geta hugsað sér gott til glóðarinnar því framundan eru fleiri útgáfur á næstu árum með sögum annarra heimsálfa. Í ljósi þess hefði mátt kosta meiru til við útgáfuna. Betra hefði verið að sjá veglega harðspjaldaútgáfu enda mikill fengur af útgáfunni og bækurnar tilvalin útskriftar- eða stórafmælisgjöf. Kiljuútgáfan virðist búin að taka yfir alla útgáfu og maður veltir fyrir sér hvort sú þróun sé varða á þeirri leið að bókin sem áþreifanleg afurð sé að hverfa og að rafbókin taki brátt völdin?

[line]
Höfundar: Sherwood Anderson, Ernest Hemingway, William Faulkner, Ralph Ellison, Philip Roth, Flannery OʹConnor, Raymond Carver, Susan Sontag, Amy Tan, Joyce Carol Oates, Sherman Alexie, Jhumpa Lahiri og Alice Munro.

Þýðendur: Ágúst Borgþór Sverrisson, Árni Óskarsson, Ástráður Eysteinsson, Guðrún Inga Ragnarsdóttir, Kristín Guðrún Jónsdóttir, Jón Karl Helgason, Rúnar Helgi Vignisson og Silja Aðalsteinsdóttir.

[fblike]