Er hægt að tala um Guð?

[cs_text]
Það er sannarlega ögrandi áskorun að tala um Guð og þess vegna trú nú á dögum. Þetta á vissulega við um allan hinn vestræna heim en einmitt ekki hvað síst Ísland.
Hér ríkir um margt fjölbreyttur trúaráhugi, jafnvel svo að við erum stundum talin öðrum þjóðum trúaðri þótt það kunni nú að vera ofmælt. Umfjöllun um trúarheiminn í skólakerfinu er hins vegar takmörkuð. Upplýst og yfirveguð trúmálaumræða er líka sjaldgæf í fjölmiðlum og samfélaginu yfirleitt.
Nú geta flestir tjáð sig nokkuð opið um peningana og sexið.  Við erum á hinn bóginn enn feimin við að ræða um Guð.
Trúmálin eru því almennt falin í einhvers konar skuggaboxi djúpt í hugskoti okkar sem okkur er óljúft að opna fyrr en þá e.t.v frammi fyrir dauðanum (og svo auðvitað stundum á barnum þegar höftin hafa slaknað). Í hinu smáborgaralega samfélagi var löngum tabú að tala um þrennt: Trú sína, fjárhagsstöðu og kynlíf. Nú geta flestir tjáð sig nokkuð opið um peningana og sexið.  Við erum á hinn bóginn enn feimin við að ræða um Guð.

Hugtök á reiki

Vandinn við trúmálaumræðuna hér og nú liggur einkum í að tvö hugtök eru mjög á reiki í hugum okkar, þ.e. trú og Guð. Framhjá þeim verður á hinn bóginn ekki komist í nokkurri trú- og/eða lífsskoðunarumræðu af viti.

Vandinn við fyrra hugtakið er að sú skoðun virðist ríkjandi að öll trú sé óhjákvæmilega einhvers konar bókstafstrú. Af þessu leiðir síðan að sú/sá sem telur sig trúaða/n en hafnar bókstafnum er talinn einhvers konar loddari eða úlfur í sauðargæru. Hér er átt við bókstafstrú í víðri merkingu: bókstaflegan skilning á öllum textum Biblíunnar, burtséð frá formi þeirra, aldri og upprunamerkingu, sem og fullkomna samsömun með orðalagi kirkjulegra játninga og/eða kenninga sem kunna að hafa verið rofnar úr samhengi sínu og hugsanlega rangtúlkaðar og misskildar með ýmsu móti öldum saman.

Alltof oft ganga bæði trúaðir og vantrúaðir út frá að Guð sé ein allsherjar skýring á öllum óráðnum gátum okkar
Vandinn við seinna hugtakið er að alltof oft ganga bæði trúaðir og vantrúaðir út frá að Guð sé ein allsherjar skýring á öllum óráðnum gátum okkar hvort sem er í vísindum eða á öðrum sviðum, sem og allsherjar viðmið og grundvöllur undir siðfræði okkar og breytni (þótt hún kunni svo í raun og veru að vera ansi sjálfhverf þegar á reynir). Þetta er í raun mjög vitsmunalegt og rökrænt guðshugtak eða hvað gæti Guð verið annað, svona skynsamlega talað? Við þá spurningu glímdi t.d. þýski andspyrnuguðfræðingurinn Dietrich Bonhoeffer misserin áður en nasistar skutu hann í lok stríðsins.  Þá hafði hann frelsast undan trúnni  á þennan vélræna Guð (Deus ex machina) sem gripið er til þegar aðrar lausnir duga ekki. Í staðinn leitaði hann guðsskilnings sem hæfði veraldlegu samfélagi og myndugu mannkyni, kristindóms án frasa, klisja og hefða sem varðaði ekki aðeins tímalega og eilífa velferð hins trúaða einstaklings heldur gjörvalls mannkyns, samfélagsins og heimsins alls.[1]

Hugmyndirnar um trú sem bókstafstrú og Guð sem svar við óleystum gátum smætta bæði Guð og trúna og gera hvort tveggja að trívial fyrirbærum.

Deus ex machina er óþarfur

Vinnutilgátan Guð er bæði óþörf og ófrjó í þekkingarfræðilegri glímu okkar t.d. um uppruna alheimsins. Þar er völ fjölda annarra skýringa sem eru öllu hjálplegri. Um daginn rakst ég t.d. á vitnisburð manns sem lýsti lífsskoðun sinni svo:

Ég aðhyllist díalektíska efnishyggju. […]

Í díalektískri efnishyggju er gengið út frá því að hið efnislega er upphaf alls. Allt sem við köllum andlegt er bein afleiðing efnislegra ferla í líkamanum. Þetta er efnishyggjan. Díalektíkin þýðir að allt er breytilegt og allt er undir áhrifum frá einhverju öðru. Áhrifin og breytingarnar fara eftir eðli og aðstæðum: samspili ytri áhrifa og innri skilyrða. Breytingar eru megindlegar (kvantítatífar) og/eða eigindlegar (kvalítatífar): Þegar megindlegar breytingar eru orðnar visst miklar, þá verður eigindarbreyting.

Öll viðhorf, allar hugmyndir, bæði trúarlegar, pólitískar, siðferðislegar og aðrar, eiga einnig orsakir í efnislegum og díalektískum aðstæðum, í því félagslega umhverfi sem við ölumst upp í, sem aftur mótast, þegar öllu er á botninn hvolft, af eðli efnahagskerfisins. […]

Díalektísk efnishyggja er heildstæð lífsskoðun, sjálfri sér samkvæm, rökrétt og vísindaleg og kemst að mínu mati næst því að útskýra raunveruleikann, af þeim lífsskoðunum sem ég þekki.[2]

Að mínu mati býður díalektísk efnishyggja sem sé upp á alveg fullnægjandi skýringar á uppruna alheimsins að því tilskildu að hún rúmi það flæði milli orku og efnis sem mér skilst að nú séu viðtekin sannindi í vísindaheiminum.
Ef ég væri upptekinn af spurningunni um hvernig alheimurinn varð til (sem ég er raunar alls ekki) gæti ég vel fallist á skýringu á borð við þessa þótt sjálfur mundi ég vissulega orða ýmislegt öðru vísi. Að mínu mati býður díalektísk efnishyggja sem sé upp á alveg fullnægjandi skýringar á uppruna alheimsins að því tilskildu að hún rúmi það flæði milli orku og efnis sem mér skilst að nú séu viðtekin sannindi í vísindaheiminum. Í ljósi þeirrar þekkingar sem við búum nú yfir um samband „sálar“ og líkama sem og psykó-sómatísk fyrirbæri af ýmsu tagi fellst ég alveg á að það sem við köllum andlegt kunni að vera afleiðing af efnislegum ferlum. Ég hef enda af guðfræðilegum ástæðum lengi efast um að til sé eitthvert sjálfstætt fyrirbæri sem rísi undir öllu því sem í hugum margra hangir á orðinu sál. Þá er nánast óumdeilanlegt að öll „ […] viðhorf, allar hugmyndir, bæði trúarlegar, pólitískar, siðferðislegar og aðrar eiga einnig orsakir í efnislegum og díalektískum aðstæðum, í því félagslega umhverfi sem við ölumst upp í […]“ — a.m.k. að verulegu leyti.

Þessi vitnisburður um lífsskoðun opnar sem sé að mínu viti frjóa leið til að svara spurningum um uppruna alheimsins (t.d. í Miklahvelli), skýra eðli okkar manna sem sál-líkamlegrar heildar og draga fram mikilvægi félagslegrar og menningarlegrar mótunar.

Það sem truflar mig aftur á móti í vitninsburðinum er sú útilokun og altæka krafa til sannleikans sem í honum felst. Vitnisburðurinn býður ekki upp á neitt verulega frjótt samtal við þau sem aðhyllast kunna aðrar skoðanir, rúmar engan vafa eða efa og felur í sér altæka skýringu á tilveru okkar allra og alheiminum sem við lifum í. Hann fer meira að segja út í nokkuð spekúlatíf smáatriði sem óinnvígðir eiga e.t.v. erfitt með að meðtaka samanber þetta:

Díalektíkin þýðir að allt er breytilegt og allt er undir áhrifum frá einhverju öðru. Áhrifin og breytingarnar fara eftir eðli og aðstæðum: samspili ytri áhrifa og innri skilyrða. Breytingar eru megindlegar (kvantítatífar) og/eða eigindlegar (kvalítatífar): Þegar megindlegar breytingar eru orðnar visst miklar, þá verður eigindarbreyting. [Leturbr. HH][3]

Öll þau fomlegu einkenni sem hér hefur verið bent á einkenna bókstafstrú. Auðvitað held ég því þó ekki fram að þessi tilvitnuðu orð séu trúarvitnisburður. Þar hlýt ég að virða sjálfsákvörðunarrétt höfundarins. Hann kveðst ekki aðhyllast trú heldur lífsskoðun.  — Svo er spurning í hverju munurinn er fólginn.

Aðrar leiðir

Ljóðasafn Vilborgar Dagbjartsdóttur hefur reynst mér óþrjótandi brunnur visku, speki og ljóðrænnar nautnar síðan það kom út í fyrra.[4] Þar er að finna ljóð sem er inni á svipuðum brautum og vitnisburðurinn sem vitnað er til hér framar og nefnist „Upphafsorðið“:

Upphafið var dauðakyrrt
autt og tómt

Svartamyrkur
grúfði yfir tóminu

Tómið var ekki galtómt.
Það var ljósvaki í því.
Hann bærði á sér
og til varð kraftur
þyngdarkrafturinn.

(Við megum
ef við viljum
kalla hann Guð)

Fyrir tilverknað þyngdarkraftsins
hóf ljósvakinn upp raust sína
og sagði

VERÐI LJÓS!
Þegar ljósið sprakk út
varð mikill hvellur!

Við heyrum enn
daufan enduróminn.[5]

Bæði hér og í vitnisburðinum margnefnda er gengið út frá því að við lifum í enduróminum af Miklahvelli og að það móti tilveru okkar niður í kviku. Í ljóði sínu heldur Vilborg samt ýmsum dyrum opnum, útilokar fátt en slær þó litlu föstu.

Í ljóði sínu heldur Vilborg samt ýmsum dyrum opnum, útilokar fátt en slær þó litlu föstu.
Hjá henni má jafnvel merkja glens og gáska, ekki síst í því að hún tileinkar ljóðið Stephen W. Hawking. Ekki veit ég hvort þau sem aðhyllast díalektíska efnishyggju finna hugarheimi sínum stað í ljóðinu né hvort þau samþykkja að höfundurinn geti vel verið ein af þeim. Það er fátt sem virðist útiloka það nema  þá að Vilborg viðurkennir að við búum ekki yfir fullkominni þekkingu á tilurð og eðli alheimsins. Það sé ýmislegt sem sé enn óþekkt, tilvera manns og heims sé enn örlítið leyndardómsfull og óhætt sé að viðurkenna það og sýna þar með örlitla auðmýkt frammi fyrir lífsgátunni. Ég er ekki á því að Vilborg bjóði upp á Guð (og þar með væntanlega sköpun í hefðbundinni bókstafstrúarlegri merkingu) þótt hún staðhæfi að við megum ef við viljum kalla hið óþekkta því nafni. Það virkar fremur sem þrákelkni, ögrun eða bara góðlátleg stríðni í garð Hawkings og skoðanasystkina hans sem henni kann að virðast full viss í sinni sök.

Leyndardóminum lýsir Vilborg sjálf á býsna dýnamískan máta:

Tómið var ekki galtómt.
Það var ljósvaki í því.
Hann bærði á sér
og til varð kraftur
þyngdarkrafturinn.[6]

Ljóðmyndin virðist svo sem alveg rúmast innan hinnar hefðbundu kraftfræði. Út í gegnum ljóðið stendur þó opin gátt sem verður víða fyrir í ljóðum Vilborgar og henni virðist fullkomlega eðlilegt að skilja svo eftir. Þessi opna hálfa gátt er í mínum huga trúarleg og líkingin vel til þess fallin að skýra hvað trú er og hvað í henni felst.

Að minni hyggju er trú hugboð um að tilvera okkar búi yfir einhvers konar hæð, dýpt eða breidd sem ekki verði mæld með viðteknum einingum; von um að í henni eða að baki hennar búi markmið eða tilgangur og tilfinning fyrir því að handan veruleikans kunni að búa óræður leyndardómur sem við „[…] megum ef við viljum kalla […] Guð […]“ svo enn sé vísað til Vilborgar.  Þar sem ég aðhyllist sjónarmið af þessu tagi greinir mig á við þann fulltrúa díalektískrar efnishyggju sem vísað var til hér framar þótt ég taki svo sannarlega ofan hattinn fyrir ýmsum þáttum í heimsmynd hans.[7]

Með þessu vildi ég sagt hafa að trú sé viðurkenning á því að tilvera okkar sé stærri og meiri en skynsemi okkar ein og sér rúmar eða ræður við.[8] Þess vegna getur trúmaður að mínu viti aldrei sett „Q.E.D.“ í lok vitnisburðar síns líkt og sá sem aðhyllist díalektíska efnishyggju sbr. hér framar:

Díalektísk efnishyggja er heildstæð lífsskoðun, sjálfri sér samkvæm, rökrétt og vísindaleg og kemst […] næst því að útskýra raunveruleikann […]

Trúmaður sem staðhæfðir eitthvað þessu líkt smættar trú sína og raunar alla trú. Trú án virðingar fyrir hinu óþekkta er einfaldlega engin trú.

Trú án virðingar fyrir hinu óþekkta er einfaldlega engin trú.
Trúmaðurinn hlýtur að viðurkenna að öll trúarbrögð — líka hans eigin — séu einungis ytri form, menning og málfar trúarinnar til þess fallin að tjá leyndadóma tilverunnar en ekki til að túlka hana endanlega. Skiptir þá litlu hvort um er að ræða uppruna alheimsins (sem er ekki trúarleg spurning í mínum huga) eða tilgang mannlegs lífs (sem er há-trúarleg spurning).[9] Með þessu er því ekki hafnað að játningar og kennisetningar t.d. kristinnar kirkju rúmi ýmis konar djúp sannindi.  Í þessari afstöðu felst aðeins það að þetta sem við „[…] megum ef við viljum kalla […] Guð“ sé stærra og dýpra en við getum skynjað, skilið eða tjáð.

Hér hefur verið vikið að tveimur leiðum til að nálgast innsýn í alheiminn, leið ljóðsins og leið trúarinnar sem eiga sitthvað sameiginlegt en eru þó ólíkar um margt.

Ég get ekki ímyndað mér að nokkur maður geti hætt og spottað Vilborgu Dagbjartsdóttur fyrir að tjá heimskulega afstöðu í ljóði sínu um upphafsorðið. Væri það samt sem áður gert segði það tvímælalaust meira um spottarann en skáldið. Þessu er dálítið öðru vísi farið með trúna eins og við öll vitum. Skýringin er að mínu áliti sú að öll smættum við bæði Guð og trúna, hvort sem við teljum okkur trúuð eða trúlaus. Við umgöngumst Guð eins og skýringartilgátu og trúna eins og tæmandi kenningarkerfi og setjum sjálf okkur í dómarasæti yfir hvoru tveggja.

Guð — við hvað er átt?

Einn af þeim sem tekið hefur áskoruninni að ræða opið um Guð í nútímanum er bandaríski presturinn, rithöfundurinn og fyrirlesarinn Rob Bell sem hér var á ferð á dögunum. Í tilefni af heimsókninni kom út bók hans What We Talk About When We Talk About God (2013) í íslenskri þýðingu.[10]

robbell-250px

Í upphafsköflum bókarinnar glímir höfundur við að fella guðshugtakið og hina sálrænu og/eða andlegu vídd mannsins að heimsmynd nútímavísinda. Þar gerir hann í löngu máli svipaða tilraun og Vilborg Dagbjartsdóttir gerir í þéttri ljóðmynd í „Upphafsorðinu“. Við lestur þessara kafla vaknar oft sú áleitna tilfinning að höfundur dragi Deus ex machina upp úr verkfærakistu sinni og skelli Almættinu fram sem vinnutilgátu þegar annað þrýtur. Líklega fer hann þó aldrei alla leið en gengur þó mjög langt í að færa rök fyrir því að Guð búi í tómarúminu á milli smæstu eininga efnisheimsins eins og þeim er lýst í kjarneðlisfræðinni. Um sumt minnir aðferð hans á hina holografísku heimsmynd  sem var mikið til umræðu á lokaáratugum liðinnar aldar en með henni voru gerðar ýmsar tilraunir til að sætta eða samþætta sjónarhorn trúarbragða og mystíkur annars vegar en raunvísinda, ekki síst eðlisfræði, hins vegar.[11] Í síðari köflum bókarinnar nálgast Bell síðan sértækari þætti kristinnar trúar og þá einkum og sér í lagi boðskapinn um Krist.

Margt í stíl og framsetningu höfundar er raunar til þess fallið að pirra þau sem búast við að hér sé á ferðinni hefðbundið rit í guðfræði eða jafnvel trúfræði. Bókin er þó öll ögrandi og hressandi lesning fyrir okkur sem höfum þessa lúmsku tilhneigingu að smætta trúna innanfrá ef svo má að orði komast.

Það sem ég tel þó ferskast við bókina er að í henni er víða varað við að reisa eldveggi milli efnislegs og andlegs, veraldlegs og trúarlegs, vitsmunalegs og tilfinningalegs eða hvar annars staðar sem við viljum staðsetja skilrúmin sem mörgum okkar er svo eiginlegt að reisa um tilveruna þvera og endilanga. Það er eitthvað svo óendanlega þreytandi og geldandi við andstæðuhyggju af því tagi. Segja má að grunnsýn Robs Bell felist í  þessum orðum:

En þegar við tölum um Guð þá erum við að tala
um þá einföldu staðhæfingu að allt eigi sér eina,
sameiginlega uppsprettu og sé óendanlega og
innilega tengt.

Við erum tengd þessu, við öll.
Allt skiptir máli,
og allt er tengt.[12]

Hvað sem öðru líður er þetta dágott guðfræðilegt innlegg í vistfræðiumræðu samtímans en á niðurstöðu hennar veltur sameiginleg framtíð okkar allra.

[line] [1] Hjalti Hugason, „Öðruvísi stríðsárabók“, hugras.is, 4. janúar 2016, sótt 17. september 2016 af https://hugras.is/2016/01/odruvisi-stridsarasaga/.
[2] Vésteinn Valgarðsson, „Díalektísk efnishyggja: DíaMat“, vantru.is, 10. desember 2015, sótt 17. september af https://www.vantru.is/2015/12/10/09.00/.
[3] Sama heimild.
[4]  Vilborg Dagbjarsdóttir, Ljóðasafn, Reykjavík: JPV útgáfa, 2015. Sjá og Hjalti Hugason, „Ljóðin hennar Vilborgar“, hugras.is, 18. maí 2016, sótt 17. september af https://hugras.is/2016/05/ljodin-hennar-vilborgar/
[5] Vilborg Dagbjartsdóttir, Ljóðasafn, bls. 241.
[6] Athyglisvert er að bera þessa ljóðrænu mynd Vilborgar saman við framan tilvitnuð orð: „Breytingar eru megindlegar (kvantítatífar) og/eða eigindlegar (kvalítatífar): Þegar megindlegar breytingar eru orðnar visst miklar, þá verður eigindarbreyting.
[7] Sjá Hjalti Hugason „Guð eða Miklihvellur“, hugras.is, 30. janúar 2016, sótt 17. september 2016 af https://hugras.is/2016/01/gud-eda-miklihvellur/.
[8] Sven-Gösta Holst, „En rimligare värld?“, En rimligare värld. Ritstj. Sven-Gösta Holst, Örebro: Bokförlaget Libris, bls. 9–20, hér 17.
[9] Sven-Gösta Holst, „En rimligare värld?“, bls. 18
[10] Rob Bell, Það sem við tölum um þegar við tölum um Guð. Ísl. þýð. Grétar Halldór Gunnarsson, Reykjavík: Skálholtsútgáfan, 2016.
[11] Ken Wilber, „Fysik, mystik og det nya holografiska paradigmet“, Det holografiska paradigmet och andra paradoxer: Ett utforskande av naturvetenskapens frontlinje. Ritstj. Ken Wibler, sænsk þýð. Gunnar Gällmo, Gautaborg: Bokförlaget Korpen, 1988, bls. 159–186.
[12] Rob Bell, Það sem við tölum um þegar við tölum um Guð, bls. 118–119. — Uppsetningin er dæmi um það sem pirraði þennan lesanda![/cs_text]
Um höfundinn
Hjalti Hugason

Hjalti Hugason

Hjalti Hugason er prófessor í kirkjusögu við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands. Hann hefur stundað rannsóknir á ýmsum sviðum íslenskrar kirkjusögu og kirkjuréttar en auk þess ritað um trú, samfélag og menningu á ýmsum vettvangi. Sjá nánar

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3