Þegar Ibsen tók Hallgerði í gíslingu

[cs_text id=”” class=”” style=”” text_align=”none”]„Já, við erum að hefna okkar fyrir það að þeir reyndu að ræna Snorra Sturlusyni. Við tökum Ibsen í gíslingu,“ segir Þorleifur Örn Arnarsson leikstjóri í nýlegu blaðaviðtali. Þar kemur fram að þeir Mikael Torfason rithöfundur hyggjast halda áfram því samstarfi sem nýlega bar ávöxt í umtalaðri uppfærslu á Njálu í Borgarleikhúsinu. Nýja verkefnið snýst um að flétta saman tveimur af þekktari leikritum Henriks IbsenVilliöndinni og Fjandmanni fólksins, og setja afraksturinn á svið 2017 á árlegri Ibsen-hátíð í norska þjóðleikhúsinu. Sú aðferð að blanda saman tveimur eða fleiri verkum í einni leiksýningu kann að virðast bæði einkennileg og óvenjuleg en svo merkilega vill til að Ibsen er meðal þeirra leikritahöfunda sem hafa lagt þetta fyrir sig. Það gerði hann um miðja nítjándu öld í leikritinu Víkingarnir á Hálogalandi (Hærmendene på Helgelanden það er um leið eitt elsta dæmi þess að Njáls saga hafi ratað á borgaralegt leiksvið.

 Sígildur ástarþríhyrningur
Ibsen-1870
Henrik Ibsen

Snemma árs 1857 fullyrti Ibsen í fyrirlestri að Íslendingasögurnar væru ekki heppilegur efniviður fyrir þá sem fengjust við nútímaleikritun. Samt liðu bara nokkrar vikur þar til hann hófst handa við að skrifaVíkingana. Fullskrifað kom verkið út vorið 1858 og var frumsýnt um haustið undir leikstjórn höfundarins. Þetta var áttunda leikrit Ibsens og líkt og í sumum eldri verka hans voru hin dramatísku átök byggð í kringum ástarþríhyrning: Kvenhetjan er fangi í dauflegu hjónabandi en dreymir um að eyða lífinu með öðrum manni sem hún getur bæði litið upp til og elskað. Leikritið hlaut afar góðar undirtektir þegar það var frumsýnt og hefur verið sett upp víða um heim allar götur síðan. Það var sýnt í Reykjavík árið 1892 og kom jafnhliða út á bók í þýðingu Indriða Einarssonar og Eggerts Ó. Brím en fékk köflótta dómahérlendis. Árið 1903 og árið 1923 setti Leikfélag Reykjavíkur verkið á svið í Iðnó og árið 1939 var það síðan flutt í Ríkisútvarpinu.

Víkingarnir segir frá ástum og örlögum norskra fóstbræðra, Sigurðar og Gunnars, sem uppi eru á tíundu öld. Forsaga atburðanna á sviðinu er sú að þeir sigla til Íslands í leit að ævintýrum. Þar hitta þeir landnámsmanninn Örnólf úr Fjörðum sem flúið hefur ofríki Haraldar hárfagra í Noregi. Á hann sjö syni og dótturina Dagnýju. Með honum elst einnig upp kvenskörungurinn Hjördís sem hefur svarið að eiga þann mann sem drepur hvítabjörn sem hún á. Sigurður vinnur þá dáð í skjóli nætur en lætur líta út fyrir að Gunnar hafi drepið björninn. Í kjölfarið nema þeir fóstbræður konurnar á brott. Gengur Hjördís að eiga Gunnar og flytja þau til Hálogalands í Norður-Noregi þar sem hann verður hersir. Sigurður kvænist hins vegar Dagnýju og leggjast þau í víking en vinátta þeirra fóstbræðra kólnar í kjölfarið.

Vel hæft, Hjördís!
jolakort
Jólakort með teikningu af Örnólfi og Dagnýju.

Þegar fyrsti þáttur verksins hefst hefur Örnólfur komið siglandi til Hálogalands ásamt sonum sínum til að endurheimta konurnar úr höndum þeirra fóstbræða. Á sama tíma tekur Sigurður þarna land ásamt Dagnýju og mönnum sínum, án þess að vita að Gunnar og Hjördís séu búsett á þessum slóðum. Leikritið lýsir samskiptum þessara þriggja hópa næstu daga. Smám saman kemur í ljós að Hjördís og Sigurður líta hvort annað girndaraugum en þyrftu að ryðja mökum sínum úr vegi til að láta rómantíska drauma sína rætast. Hjördís ýtir undir óvild milli þeirra fóstbræðra og um tíma er útlit fyrir að þeir berjist en verkinu lýkur fremur óvænt á því að hún spennir boga sinn og skýtur Sigurð í brjóstið. Hún hyggst síðan svipta sig lífi svo að þau tvö geti orðið samferða til Heljar. „Vel hæft, Hjördís!“ stynur Sigurður um leið og hann fellur en bætir við að hann hafi á víkingaferðum sínum tekið kristni, þannig að honum sé ætlaður annar áfangastaður en henni. „Jeg trúi á Hvítakrist; Aðalsteinn konungur hefir kennt mér að þekkja hann; ‒ og upp til hans fer jeg nú.“

Til mótvægis við þessi dramatísku sögulok fléttar Ibsen inn í verkið fáfengilegum deilum Gunnars við bóndann Kára sem enda á því að sá síðarnefndi fer með ófriði að bæ þeirra Hjördísar. Kára grunar að hún beri ábyrgð á þessum ófriði. Það er ekki staðfest í verkinu en kemur heim og saman við persónulýsingu Hjördísar að öðru leyti. Uppvöxtur stúlkunnar á heimili banamanns föður síns hefur hert skap hennar og henni gremst ítrekað að Gunnar skuli ekki sýna af sér meiri garpskap en raun ber vitni.

Mig langar hins vegar að beina sjónum að þeim dráttum í persónulýsingu Hjördísar sem rekja má til aðsópsmestu kvenpersónu Njálu, Hallgerðar langbrókar.
Í aðdraganda leikritaskrifa sinna las Ibsen Íslendingasögurnar í dönskum þýðingum. Svo virðist sem að hann hafi orðið fyrir mestum áhrifum af EgluLaxdælu og Njálu en að auki studdist hann við ýmis atriði úr Völsunga sögu. Í rannsókn frá árinu 1909 gerir norski fræðimaðurinn Ferdinand G. Lynner markvissa grein fyrir flestum hliðstæðunum milli leikritsins og fornsagnanna. Leggur hann áherslu á efnið úr Völsunga sögu enda er samband þeirra Sigurðar Fáfnisbana og Gunnars Gjúkasonar við Brynhildi Buðladóttur þar augljós fyrirmynd að lýsingu Ibsens á sambandi Sigurðar víkings og Gunnars hersis við Hjördísi. Mig langar hins vegar að beina sjónum að þeim dráttum í persónulýsingu Hjördísar sem rekja má til aðsópsmestu kvenpersónu Njálu, Hallgerðar langbrókar.

Hvað sýslir þú þar?

Eitt magnaðasta atriði Njálu eru orðaskipti Hallgerðar og eiginmanns hennar, Gunnars Hámundarsonar, skömmu áður en hann er drepinn. Hópur vopnaðra manna situr um bæinn en Gunnar er þar einn til varnar. Nokkra menn fellir hann með boga sínum en það syrtir í álinn þegar óvinirnir hafa undið þakið af húsinu og einum þeirra tekist að höggva í sundur bogastreng hetjunnar. Gunnar mælir þá til Hallgerðar:

gunnar_hallgerdur_thingvellir„Fá mér leppa tvo úr hári þínu og snúið þið móðir mín saman til bogastrengs mér.“ „Liggur þér nokkuð við?“ segir hún. „Líf mitt liggur við,“ segir hann, „því að þeir munu mig aldrei fá sóttan meðan eg kem boganum við.“ „Þá skal eg nú,“ segir hún, „muna þér kinnhestinn og hirði eg aldrei hvort þú verð þig lengur eða skemur.“ „Hefir hver til síns ágætis nokkuð,“ segir Gunnar, „og skal þig þessa eigi lengi biðja.“

Augljóst er að Ibsen hefur hrifist af þessari senu. Til hennar vísar hann meðal annars í upphafi þriðja þáttar leikritsins þar sem Hjördís situr heima á bæ þeirra Gunnars hersis og snýr bogastreng en á borðinu fyrir framan hana liggja bogi og örvar. Eiginmaður hennar kemur þá inn.

Gunnar: Hvað sýslir þú þar?
Hjördís (lítur ekki upp): Sný bogastreng; sýnist þjer ekki svo?
Gunnar: Bogastreng – úr hári sjálfrar þín!
Hjördís (brosandi): Mjög taka þau nú að tíðkast, þrekvirkin; þú hefir vegið son fóstra míns, og jeg hefi snúið streng þennan síðan um apturelding.

Hér slær reyndar saman áhrifum úr Njálu og Laxdælu. Seinni setning Hjördísar, sem vísar til dráps Gunnars hersis á einum sona Örólfs, bergmálar fleyg orð Guðrúnar Ósvífursdóttur í síðarnefndu sögunni. Hún segir við Bolla, eiginmann sinn, eftir að hann hefur drepið fóstbróður sinn: „Misjöfn verða morgunverkin. Eg hefi spunnið tólf alna garn en þú hefir vegið Kjartan.“

Tak lepp úr hári þínu Hjördís
Hjördis_in_1859
Fredrikke Nielsen í hlutverki Hjördísar í Norska leikhúsinu árið 1859.

Síðar í þriðja þætti leikritsins, þegar Hjördís og Sigurður eru ein á sviðinu, berst talið aftur að bogastrengnum sem hún hefur verið að flétta. Sigurður hefur á orði að hún geri góð vopn handa manni sínum. Hjördís svarar því svo: „Eigi handa Gunnari, heldur gegn þér.“ Hún bætir svo við að í dagdraumum sínum hafi hún séð Sigurð koma siglandi til Hálogalands í þeim tilgangi að brenna þau Gunnar inni.

„… við stöndum ein uppi; þeir kveikja í þekjunni úti. Eitt skot af boga mínum,“ segir Gunnar; „eitt einasta skot gæti frelsað okkur;“ þábrestur bogastrengur hans tak lepp úr hári þínu Hjördís, og snú streng á boga minn; líf mitt liggur við! En jeg rek upp hlátur Brenni þeir, brenni þeir! lífið met jeg eigi svo dýrt sem lepp úr hári!

Leikskáldið nýtir sér hér efniviðinn úr Njálu með afar frjálslegum hætti. Dæmið varpar skýru ljósi á vinnubrögð Ibsens en þeim má líkja við klippimyndatækni í myndlist eða endurhljóðblöndun (remix) í tónlist. Þess má geta að Þorleifur Örn Arnarson og Mikael Torfason beittu á köflum áþekkri aðferð í sinni úrvinnslu á Njálu.

Hallgerður og Hedda

„Víkingarnir á Hálogalandi er kostuleg bókmenntaleg eftiröpun sem felur í sér […] kjarna þess sem átti, þrjátíu árum síðar […], eftir að verða eitt af snjöllustu leikritum Ibsens.“
Margir sem fjallað hafa um víkingaleikrit Ibsens í seinni tíð telja að verkið hafi aðeins bókmenntasögulegt gildi fyrir þá sem vilja kanna þróun hans sem leikritaskálds. Lýsandi eru ummæli eins af ævisagnariturum hans, Michaels Mayer: „Víkingarnir á Hálogalandi er kostuleg bókmenntaleg eftiröpun sem felur í sér […] kjarna þess sem átti, þrjátíu árum síðar […], eftir að verða eitt af snjöllustu leikritum Ibsens.“ Verkið sem Mayer vísar til er Hedda Gabler.

Mayer bendir á hliðstæður milli persóna og samtala í Heddu Gabler og Víkingunum sem eru álíka augljósar og hliðstæðurnar milli síðarnefnda verksins og Njálu. Rétt eins og Hjördís er Hedda gift manni sem hún fyrirlítur. Báðar láta sig dreyma um ástríðufullt líf með fyrrum félaga eiginmannsins en enda á því að senda þann mann í dauðann og taka eigið líf. Unnt er að líta svo á að Hedda sé af þriðju eða fjórðu kynslóð eftirminnilegra kvenskörunga í norrænum bókmenntum en meðal formæðra hennar eru þær Hjördís og Hallgerður langbrók.

Helstu heimildir
  • Ibsen, Henrik. Víkingarnir á Hálogalandi. Sjónleikur í fjórum þáttum. Þýðendur Indriði Einarsson og Eggert Ó. Brím. Reykjavík, 1892.
  • Ingibjörg Jónsdóttir Kolka. „„Að ég gæti fundið það allt í einum manni.“ Baksviðs leikritsinsHærmændene på Helgeland eftir Henrik Ibsen, greining þess og viðtökur.“ Óbirt MA ritgerð, Háskóli Íslands. Reykjavík, 2004.
  • Jorgenson, Theodore. Henrik Ibsen. Life and Drama. Northfield, Minnesota, 1963.
  • Lynner, Ferdinand G. Hærmændene paa Helgeland: Henrik Ibsens forhold til kilderne i dennorrøne litteratur. Kristiania, 1909.
  • Meyer, Michael. Henrik Ibsen: The making of a dramatist 18281864. London, 1967.

[/cs_text]

Um höfundinn
Jón Karl Helgason

Jón Karl Helgason

Jón Karl Helgason er prófessor í Íslensku sem öðru máli við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann hefur skrifað fræðibækur og -greinar, fengist við þýðingar og komið að ritstjórn tímarita, bóka og vefja á Netinu. Sjá nánar

[cs_text id=”” class=”” style=”” text_align=”none”][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3