Rennur blóð, eftir slóð …

Kvikmyndin Låt den rätta komma in, 2008 eftir Thomas Anderson er uppáhaldsmyndin mín, ótrúlega vel gerð og markar einhvers konar tímamót í vampýrumenningunni. Í fyrsta lagi er vampýran þar barn og í öðru lagi fléttar bók Ajvide Lindquist fagmannlega saman hið yfirnáttúrulega og hversdagslega í borgarþjóðsögu sinni sem hefur farið sigurför um heiminn. Það er ekki auðvelt að endurvinna þetta efni fyrir leiksviðið en mér finnst Selmu Björnsdóttur hafa tekist vel upp hér.

Í Bromma

Hleyptu þeim rétta inn
Leikstjóri: Selma Björnsdóttir
Þjóðleikhúsið, 2016

Leikurinn gerist í úthverfi eins og Blackeberg, það er úthverfi í Stokkhólmi og höfundur ólst upp í því.  Það samsvarar kannski Breiðholti hjá okkur. Sviðsmyndin er glæsileg, ferkantaðir flekar gefa mynd af staðlaðri steinsteypu-eyðimörk í útjaðri borgarinnar og skógurinn er á bak við. Eðli málsins samkvæmt gerist megnið af leiknum eftir að myrkrið er skollið á og vampýran fer á kreik. Sagan gerist í nóvember. Leikmynd Höllu Gunnarsdóttur og glæsileg lýsing Ólafs Ágústs Stefánssonar endurskapa kuldann og líflausa náttúruna umhverfis á áhrifaríkan hátt sem myndar hárrétta umgerð fyrir mannlífið sem þrífst í blokkinni. Ég gat hins vegar ekki séð tilganginn með myndunum sem varpað var á flekana, þær voru svolítið skreytilistarlegar.

Í einni blokkinni býr Óskar (Sigurður Þór Óskarsson), tólf ára, með móður sinnni (Kötlu Margréti Þorgeirsdóttur). Hann er lagður í hrottalegt einelti af tveimur skólabræðrum sínum, Jonna (Oddi Júlíussyni) og Mikka (Hallgrími Ólafssyni), en Óskar ber aldrei hönd fyrir höfuð sér. Fullorðna fólkið stendur hjá. Leikfimikennarinn Villi (Baldur Trausti Hreinsson) sér hvað er á seyði en gerir ekkert í málinu annað en segja Óskari að berja frá sér. Hann er samt eini maðurinn sem er góður við Óskar.

Óskar

Salurinn hélt niðri í sér andanum.

Vináttan milli Óskars og nýju stelpunnar í blokkinni, Elí (Lára Jóhanna Jónsdóttir), verður æ nánari en smám saman rennur það upp fyrir honum að hún er engin venjuleg stelpa, hún er raunar ekki stelpa heldur upphaflega strákur, ævagömul og lifir á mannsblóði. Sambýlismaður hennar drepur fyrir hana en þegar hann klikkar fer hún sjálf á veiðar. Samband þeirra tveggja dýpkar en það þrengir að Elí. Áður en hún verður að flýja bjargar hún lífi Óskars í einni bestu og eftirminnilegustu senu sem ég hef séð lengi. Salurinn hélt niðri í sér andanum. Sigurður Þór Óskarsson býr til heillandi Óskar, samband hans við alkóhólíseraða móðurina, sem Katla Margrét gerir bæði aumkvunarverða og ósanngjarna, er frekar strítt. Faðirinn hefur brugðist honum. Hann er eins vanræktur og verið getur og þó varla sé hægt að segja að Elí sé „guðsgjöf“ er hún það besta sem fyrir hann hefur komið.

Elí/Elías

Hún nær að skila dýptinni í þessu ógæfusama fyrirbæri sem er gert barn að eilífu,

Ég hafði hlakkað til að sjá Vigdísi Hrefnu Pálsdóttur í hlutverkinu og sendi henni baráttukveðjur. Hlutverk Elíar er mjög flókið, hún er falleg, dularfull og stórfurðuleg, veit ekki hvað einfaldasta táningaslangur þýðir og á það til að tala eins og gömul kona. Það var lygilegt að sjá hvað Lára Jóhanna Jónsdóttir hefur náð góðu valdi á hlutverkinu á þeim stutta tíma sem var til umráða. Hún nær að skila dýptinni í þessu ógæfusama fyrirbæri sem er gert barn að eilífu, hvorki maður né dýr, hvorki lifandi né dautt, dæmt til að dreifa kringum sig dauða og eyðileggingu. Þegar hún tengist Óskari er það fyrst og fremst einsemd hans sem hún skilur og vekur fyrstu tilfinningar hennar í tvö hundruð ár. Áhorfendi sannfærist smám saman um að þessi lífsreyndu börn eru það eina fallega í ljótu umhverfi sem nærist á misnotkun, ofbeldi, barnagirnd og vímuefnum.

Vampýrukrútt?

Þó það byggist upp viss samúð með krökkunum getur enginn séð sjálfan sig í Elí því hún er látin sýna rándýrseðli sitt oftar en þægilegt er. Hún er stórhættuleg. Eina samúðin sem hún hefur með fórnarlömbum sínum birtist í því að hún snýr þau úr hálslið eftir „matinn“.  Í bókinni kemur fram að hún hefur „bjargað“ Hákoni, sambýlismanni sínum, (Þresti Leó Gunnarssyni)  frá því að vera róni og útigangsmaður en til hvers? Hans nýja líf felst í því að myrða fyrir hana eða „hreinsa til“ eftir hana í skiptum fyrir kynlíf. Býður Óskars sama hlutskipti? Ekkert er einfalt í þessu verki og það er fjölmargt í því sem hægt er að nota til að ræða við unglinga.

[fblike]