Frábær Illska!

„Þetta fer aldrei vel“, tuðaði ég, „þetta verður einhver voðaleg hörmung.“ „Þetta er ekki hægt, þetta getur ekki farið vel, æ,æ“, hélt ég áfram að þusa við alla sem ég hitti fyrir frumsýningu Óskabarna ógæfunnar í Borgarleikhúsinu í gærkvöldi.

Tuðið var vel grundað því að verkefnið var leikgerð hópsins upp úr 540 blaðsíðna skáldsögu Eiríks Arnar Norðdahl, Illsku, bók sem spannar líf margra kynslóða í tveimur þjóðlöndum, heimsstyrjöld og helför, er prýdd löngum ritgerðum og óteljandi útúrdúrum um pólitík, sögu og heimspeki … svo að nokkuð sé nefnt!

Stig-veldi

Leikið er á Litla sviðinu. Leikmynd Brynju Björnsdóttur er jafn snjöll og hún er einföld, hún er brattur stigi með breiðum þrepum sem leikið er á, upp og niður. Þau eru nýtt af mikilli íþrótt í sýningunni. Á leikmyndinni er samt sá galli að sjónlínan frá hliðunum (þar sem við sátum) er takmörkuð og ekki jafn góð og í miðjunni (væntanlega). Búningar Guðmundar Jörundssonar voru vel hugsaðir og góðir voru búningar íslenskrar alþýðu sem leikin var af Ungliðahreyfingu ógæfunnar, sem var hin föngulegasta. Sérstakt hrós fær hljóðmynd Garðars Borgþórssonar með afar vel völdum, ramm-íslenskum smellum. Allt vann saman í stílhreinni heild.

Ástin í Jarbukas og við Sæbrautina

Ástin blómstrar og þau kaupa lítið hús við Sæbraut. En þar sem Agnes vill taka viðtal við nýnasista til að fá jarðtengingu við ritgerðina byrja þau Arnór að hittast reglulega, þríhyrningur myndast og ekkert gott hlýst af því.

Leikstjórinn Vignir Rafn Valþórsson og leikhópurinn fara þá leið að rekja einn þráð úr hinu mikla verki Eiríks Arnar, ástarsögu Agnesar (Sólveigar Guðmundsdóttur), Ómars (Hannesar Óla Ágústssonar) og Arnórs (Sveins Ólafs Gunnarssonar). Foreldrar Agnesar koma frá Litháen en Agnes er alin upp í Kópavogi og er að skrifa Mastersritgerð um helförina. Ómar er nýútskrifaður með Masterspróf í íslensku, ritgerðarefni: Nýja þolmyndin. Hann er atvinnulaus, á bótum. Arnór er nýnasisti með ýmislegt á samviskunni. Agnes og Ómar verða par á sama hátt og flestir aðrir, á blindafylliríi sem endar uppi í rúmi. Ástin blómstrar og þau kaupa lítið hús við Sæbraut. En þar sem Agnes vill taka viðtal við nýnasista til að fá jarðtengingu við ritgerðina byrja þau Arnór að hittast reglulega, þríhyrningur myndast og ekkert gott hlýst af því.

Illskan í Jarbukas og við Sæbrautina

Í skáldsögu Eiríks Arnar skrifar Agnes ritgerðina fyrst og fremst til að gera upp við fjölskyldusögu sína, leita sannleikans og rjúfa þögnina um það sem raunverulega gerðist á hinum skelfilegu stríðstímum í þorpinu Jarbukas. Hún er að reyna að skilja eðli illskunnar en til þess þarf hún að skilja – samtímis – málstað afa sinna tveggja, gyðingsins og nasistans sem urðu hvor öðrum að bana. Það er ekki hægt, það verður að velja hvorum megin maður vill vera.

Eða það segir franski heimspekingurinn Alain Badiou. Hann segir: „Mannkynið er allt eins til að byrja með – með smá mismun og fjölbreytileika. Tilvera þess tekur á sig óendanlega margar mismunandi birtingarmyndir og það er ekki hægt að keyra yfir þær eitt og sama algildið („hið góða“ eða „hið illa“) heldur er tilvera þeirra allra lifuð og mótuð af fjórum sviðum – pólitík og ást, stærðfræði og ljóðlist. Fólk verður að bregðast við því siðfræðilega hvar sem það er. Það eru ekki til innflytjendur – þeir sem eru hér eru héðan!“

Og Badiou bætir við að engin siðferðileg gildi séu í eðli okkar. Við verðum að velja hvar við stöndum og berjast fyrir sannleikanum og því sem gott er og það gerum við með því að þekkja og hafna þessu fernu: formyrkvun hugans, fræðimennsku sem þjónar hæstbjóðanda, gróða- og misréttispólitík og kynferðislegri villimennsku.

Ástin og illskan

Næstum þriðjungur skáldsögunnar er hin langa ættarsaga Agnesar og pælingar um helförina sem hljómbotn í Evrópusögunni eftir stríð. Með því að klippa þetta allt út fer töluverð dýpt úr persónu Agnesar en það kemur annað hreyfiafl í staðinn í sýningunni. Agnes holdgerir nasismann í Arnóri og fellur fyrir illsku hans, því hver vill ekki vera á bandi valdsins? Sólveig Guðmundsdóttir var alveg fullkomin í hlutverk Agnesar, sterk, fyndin, ástríðufull en veik þegar á reynir.

Illska eftir Eirík Örn Norðdahl er löng og þung bók sem Vignir Rafn Valþórsson og Óskabörn ógæfunnar hafa notað sem efnivið í róttækt leikverk.

Sama gilti um Arnór sem heldur að hann elski Agnesi en veit ekki hvað það þýðir. Sveinn Ólafur Gunnarsson býr til úr honum fágað og gáfað kvikindi, kækirnir voru samt yfirdrifnir af því að gallar Arnórs koma innan frá og ættu ekki að sjást. Þau Agnes eru bæði ástríðufull ungmenni sem reyna að leita að merkingu í lífi og ást – gegnum hina algjöru andstæðu ástarinnar, illskuna. Fórnarlamb þeirra og taparinn í leiknum er Ómar sem Hannes Óli leikur á afvopnandi og þokkafullan hátt en hann missir líka grímuna þegar hann verður óöruggur og reiður. Það er í fullkomnu samræmi við passíva árásargirni persónunnar að hann kveikir í húsinu en notar ekki byssu eins og Arnóri verður fyrst fyrir. Agnes og Ómar eru augljóslega sködduð fyrir lífstíð eftir það sem gerist.

Illska eftir Eirík Örn Norðdahl er löng og þung bók sem Vignir Rafn Valþórsson og Óskabörn ógæfunnar hafa notað sem efnivið í róttækt leikverk. Samspil einræðna, samtala, dansatriða og skemmtistjóra gerðu sýninguna líflega og skemmtilega, samleikur leikaranna þriggja var þéttur og áhrifaríkur.

[fblike]