Á flugi en ólaður niður

Sindri Freysson
Góðir farþegar
Sögur útgáfa, 2015

Ný ljóðabók er komin út frá Sindra Freyssyni sem heitir Góðir farþegar og eru ljóðin af þeirri samtímalegu sort sem virðist fremur miða að því að vera kyrfilega staðsett í „konseptinu“, hnyttin, skemmtileg og hugvíkkandi, en að hanga í hefðinni.

Það er ekki að ástæðulausu að ég hef þessa upptalningu á því að minnast á hugtakið/„konseptið“ því burðarás bókar Sindra stendur og fellur með stakri hugmynd sem getur svo af sér allar þær yndislegu flækjur sem lífið/listin/ljóðið býður upp á.

Titill bókarinnar og kápumynd kynna sögusviðið (við erum stödd í flugvél) en tileinkun hennar: „Góðir farþegar Poesian Airlines kynna brottför flugs SF-237 til ferðaloka“, er ákveðin vísbending um hvers lags flugvél er að ræða. SF er vitanlega fangamark höfundar og 237 er án efa fæðingardagur hans. Að vanda ber lesanda að taka sögumenn mátulega trúanlega, það er ekkert venjulegt flug sem honum er boðið í – þetta er hugarflug skáldsins og enginn veit hvers lags galdrar halda því á lofti.

Ljóðin eru merkt sætisnúmerum frekar en lýsandi titlum og mun því hvert og eitt sætisnúmer/ljóð vera staðgengill „farþega“.

Við lestur bókarinnar gerir lesandi samning við Sindra og stígur „um borð í þotu á flugi til ókunnugs áfangastaðar og [fær] að skyggnast inn í hugskot farþeganna“, líkt og stendur á bakkápu bókarinnar. Ljóðin eru merkt sætisnúmerum frekar en lýsandi titlum og mun því hvert og eitt sætisnúmer/ljóð vera staðgengill „farþega“. Það skal játað að þessi aðferð virkar vel og sú tilhneiging að ímynda sér persónu samsetta úr hverju sætisnúmeri og þeim orðum sem fylgja því er einkar áleitin, sem helgast ef til vill af því hversu rækilega bókin er sviðsett. Hvert sæti er persóna sem lesandi kynnist.

Hugmyndin er hugvitsamlega útfærð og bókin hefst á myndrænni framsetningu áður en að sjálfum ljóðunum kemur. Þannig munu samviskusamir lesendur, sem byrja fremst í bókum og vinna sig svo blað af blaði þar til endanum er náð, reka augun í sætisskipulag lestrarins áður en tekið er á loft. Þar sést að sætisnúmer eru merkt þeim blaðsíðum sem þau má finna á og skapast þannig kunnuglegt rými í huga lesanda. Sá sem sér fyrir sér innviði flugvélar fyllir ekki sætin af óstrúktúreruðum hugmyndum, heldur fólki.

Auk þessa lymskulega bragðs hefur verið dregin lína frá blaðsíðutali og að sæti viðkomandi ljóðs og úr verður einhvers konar vefnaður með krosstengslum þvers og kruss. Undirritaður ákvað að gera sér mat úr þessum tengslum. Ekkert er ástæðulaust þegar ljóð eiga í hlut.

Með því að tína til þá punkta þar sem eitt sætisnúmer sker annað getur lesandi búið sér til undirkafla sem byggjast upp á þeim ljóðum sem eiga sameiginlegan snertipunkt. Ljóðið A8 sem er á blaðsíðu 6 sker t.d. línur 7 annarra sætisnúmera (5B; flugfreyjuna; 5A; 2F; 6A; 4A og 6E) og eftir að hafa lesið bókina í heild las ég þau ljóð saman sem einstakan kafla. Þar sem bókin er ekki kaflaskipt með hefðbundnu móti er þetta tilvalið.

Útgangspunktur ferðalagsins er sá að í hverju sæti sitji „farþegi“ og er því freistandi að líta svo á að þessi krosstengsl séu þar að auki merki um tengsl hans við aðra farþega vélarinnar. Maðurinn á sífellt í einhvers konar sambandi við aðrar manneskjur, hvort sem hann veit það eða vill og má segja að þeim snertipunkti sé komið á framfæri með myndrænum hætti.

Það er einnig þar sem flug/véla líkingin verður svo lunkinn því hugsanlega er tilvistarlegt jafnvægi manneskjunnar hvergi jafn viðkvæmt, jafn absúrd, og þegar hún situr í flugvél og því kjörið að skoða stað mannsins í veröldinni út frá þeim aðstæðum.

Það er ekki laust við að viðfangsefni Sindra séu nokkuð tilvistarleg en kannski er það „eðli“ ljóðskáldsins að velta vöngum yfir lífinu og leita að kjarna þess. Þetta verður hvað mest áberandi í ljóðasmíðum þar sem allur óþarfi er skorinn af þar til aðeins veigamestu þættirnir standa eftir. Tilveran er kannski í grunninn svo smá að hana má meitla niður örfá orð, líkt og grafskriftin gerir að lokum. Það er einnig þar sem flug/véla líkingin verður svo lunkinn því hugsanlega er tilvistarlegt jafnvægi manneskjunnar hvergi jafn viðkvæmt, jafn absúrd, og þegar hún situr í flugvél og því kjörið að skoða stað mannsins í veröldinni út frá þeim aðstæðum.

Þegar maður situr í 65 tonna málmhólk sem „á ekki að geta / flogið“ og fer að velta því fyrir sér hvort allt sé í lagi með farangur manns, hvort ferðin verði slysalaus og hvort maður lendi örugglega á réttum stað, fá orð á borð við „farangur“, „ferðalag“, „á flugi“, „áfangastaður“ viðbótarmerkingu sem fangar hvort tveggja hið innra og ytra. Eins og segir í sætisnúmeri 26F: „Erum öll / fljúgandi / leitandi / flýjandi“.

Bók Sindra tekst á við stóru spurningarnar og sýður þær niður í málmdós með vængi. Hann spyr, réttilega, hvort lífið, ástin, dauðinn séu mögulega eins og farþegaflug í þeim skilningi að þau eru órökleg og aldrei á réttum tíma. Þetta er ekki léttvægt efni en Sindra ferst vel úr hendi að tækla það án þess að vera með óþarfa tilfinningasemi, eða einhverja rassvasasálfræði.

Góðir farþegar er prýðileg bók, og ljómandi ferðamáti á tímum þegar flugið er gott fyrir andann en slæmt fyrir umhverfið. Það er enginn hægðarleikur að vera alvöru án þess að vera alvarlegur þessa dagana. Líkt og um borð í blýhólkunum hans Sindra þarf maður að vera hvort í senn á flugi, en samt ólaður niður.

[fblike]