[container] Ég æstist allur upp við að lesa pistil Friðriks Erlingssonar á Klapptré um íslenska sjónvarpsþáttagerð. Mikið er hressandi þegar menn þora að gagnrýna. Mikið er hressandi þegar menn tjá sig af ástríðu. Og mikið er hressandi að fá íslenska umfjöllun um sjónvarpsþætti; það er yfirleitt ótrúlega lítið af henni.
Friðrik bendir réttilega, og reiðilega, á að íslenskir handritshöfundar ættu að líta til Danmerkur eftir innblæstri. Þar eru frábærir hlutir í gangi. Bandaríkjamenn föttuðu það á undan okkur og endurgerðu Forbrydelsen. Danir vita hverjir þeir eru og hvað þeir standa fyrir, segir Friðrik. Þeir segja sínar eigin sögur og það ættum við líka að gera. Vaktaþættirnir er sú íslenska þáttaröð sem hefur gert það best, samkvæmt Friðriki, „vegna þess að þættirnir eru skapaðir og framleiddir af sannfæringu, af fólki sem telur sig hafa erindi“.
Ég tek undir hvert orð. Friðrik heldur áfram og líkir mikilvægi Vaktaþáttanna við Njálu. Aðalpersónur þáttanna eru vissulega stórkostlegar og þess virði að minnast sem hátinda íslenskrar sjónvarpsþáttagerðar. Þær eru meira að segja svo áhrifamiklar að sumsstaðar í pistlinum breytist Friðrik óvart í Georg Bjarnfreðarson (feitletrun er mín):
Augljóslega þykir okkur það ekki smart, eins ameríkanseruð og við sannarlega erum, okkur virðist líða betur að apa eftir lágkúrunni vestanhafs en að sækja fyrirmynd til Dana þegar kemur að sjónvarpsþáttagerð.
[…]
Ein ástæðan fyrir velgengni Dana í sköpun og framleiðslu sjónvarpsþáttaraða er sú, að þeir, fyrir margt löngu, fóru að hafa áhyggjur af áhrifum bandarískra sjónvarpsþáttaraða á menningu og sjálfsmynd þjóðarinnar.
[…]
Hvaða heimsmynd, og sjálfsmynd, eru börnin okkar að alast upp við, þegar þau sjá ekkert annað í sjónvarpi og kvikmyndahúsum en fjöldaframleidda bandaríska spennu-, glæpa – og lögguþætti*, sem framleiddir eru í þeim höfuðtilgangi einum að auka sölu á auglýsingum?
* Eftirminnileg eru orð Helenar Lovejoy úr The Simpsons: „Won’t somebody PLEASE think of the children?!“
Friðrik pirrast aðallega yfir þeim íslenskum glæpasögum sem eru hallærislegar eftirlíkingar af lélegum bandarískum þáttum. Það má líka túlka þessar áhyggjur af lágkúrunni svo að honum þyki það slæm hugmynd að klóna þætti eins og CSI: Miami og According to Jim. Ef til vill er það rétt, en kannski er ástæðulaust að senda bandarískri sjónvarpsþáttagerð tóninn. Friðrik gefur henni þó séns síðar í pistlinum: „…þótt amerískt sjónvarp framleiði mikið af rusli þá geta þeir svo sannarlega framleitt vandað, gott og gegnheilt efni.“
Þrátt fyrir þennan fyrirvara afgreiðir hann bandaríska þáttagerð nokkuð harkalega. Ég er sammála því að drasl sé slæmt, en ekki að bandarískt drasl sé verra en annað. Sjónvarpsþáttagerð er margþætt bæði í Bandaríkjunum og Danmörku. Að halda því fram að það sem komi frá Bandaríkjunum sé alla jafna fjöldaframleidd vitleysa og það sem komi frá Evrópu séu vitsmunaleg listaverk er klisja, sérstaklega árið 2014.
Nýja bandaríska hákúran
Viðmið á gæðum sjónvarpsefnis hafa breyst. Að leikari í Bandaríkjunum færi sig úr kvikmyndum yfir í sjónvarpsþætti þýðir ekki lengur að ferillinn sé farinn í vaskinn. Bandaríska áskriftarstöðin HBO hefur verið mikilvægur hluti í þeirri þróun með þáttum eins og Oz, The Sopranos og The Wire. Í öllum þáttunum segja höfundar sögu eigin þjóðar, eins og Danirnir, og gera að djöfulli vel.
Sjónvarpsmenning Kananna er litrík. Síðustu ár hafa fleiri bandarískar sjónvarpsstöðvar fylgt fordæmi HBO, tekið áhættu, gefið ungum og skapandi höfundum tækifæri og komið af stað bylgju frábærra þátta eins og Mad Men, Breaking Bad og True Detective, svo fáir séu nefndir. Hér er ég, eins og Friðrik, að hugsa um listræna nálgun og metnað, sem framleiðendur og höfundar út um allan heim ættu að taka sér til fyrirmyndar. Bretar hafa einnig átt mjög góða spretti í gerð stuttra sjónvarpsþáttaraða (e. mini series). Hjá þeim eru endalok þáttaraða ákveðin fyrirfram, en það er ekki venjan í Bandaríkjunum.
Spretthlaup vs. langhlaup
Það sem einkennir bandarískar þáttaraðir er lengdin. Upprunaleg þáttaröð Ricky Gervais og Stephen Merchant The Office sem framleidd var í Bretlandi samanstóð af 14 þáttum. Bandaríska endurgerðin var 201. Marglofaða breska þáttaröðin Fawlty Towers innihélt 12 þætti. The Simpsons er komin upp í 556.
Þessi munur tengist ekki sjálfkrafa gæðum viðkomandi þátta. Spretthlaupari er ekki betri en langhlaupari og langhlaupari er ekki betri en spretthlaupari. Það er bara svo auðvelt að kalla bandaríska þætti drasl því þar er bransinn öðruvísi. Sjónvarpsstöðvarnar reyna að græða á að selja stóra þáttapakka til endursýninga og með því að selja auglýsingar, eins og Friðrik bendir á. Undir þeim kringumstæðum þurfa handritshöfundar að leggja mikið á sig við að halda þáttunum lifandi. Auðvitað má benda á þegar það mistekst, en það verður að klappa mönnum á bakið þegar þeim tekst að halda þáttaröð góðri svo árum skiptir. South Park er í átjándu seríu og hefur sjaldan verið betri. Þetta sést ekki annars staðar en í Bandaríkjunum.
Jaðarlistamenn í hinum frjálsa heimi
Framleiðsla sjónvarpsefnis þróast hratt fyrir vestan. Hún er ekki lengur bundin við hið hefðbundna fyrirkomulag stærstu sjónvarpsstöðvanna og peningahrúgu frá Jóakim aðalönd.
Með tilkomu nýrra miðla fá listamenn sem standa fyrir utan meginstrauminn tækifæri til að gera það sem þeir vilja. Sjónvarpsstöðvarnar Comedy Central og Adult Swim eru meðal þeirra sem birta efni bæði í sjónvarpi og á netinu. Louis CK klippti þáttaröðina Louie á fartölvunni sinni. Þriðja og fjórða sería þeirrar þáttaraðar er með því besta sem ég hef séð. Louie er óvæginn og persónulegur þáttur þar sem áhorfandinn finnur greinilega fyrir höfundinum. Þar sjást ekki för eftir bandaríska færibandið. Sama má segja um Adventure Time, The Eric Andre Show, þætti eftir Tim & Eric og ótal fleiri. Frásagnarmáti þessa nýlegu þáttaraða er ekki hlekkjaður í hefðbundna Hollywood-framvindu, sem lifir annars góðu lífi í og fyrir utan Bandaríkin.
Einkennandi stíll
Í fjölmörgum nýlegum bandarískum þáttaröðum síðustu ára eru persónuleg höfundareinkenni handritshöfundanna og leikstjóranna áberandi. Það er augljóst þegar maður sér þátt eftir Louis CK eða Tim & Eric, alveg eins og þegar maður sér mynd eftir Lars von Trier. Sá íslenski þáttur sem á kannski mest hrós skilið varðandi einkennandi stíl er Hulli. Það er atriði sem væri gaman að finna meira fyrir í íslenskum sjónvarpsþáttum. Hér mætti klárlega apa eftir þeim framleiðendum vestanhafs sem hvetja höfunda í auknum mæli til að tjá sig með eigin röddu.
Ég er hjartanlega sammála Friðriki með að íslenskir höfundar ættu að segja sínar eigin sögur, en það er jafn mikilvægt að líta til Bandaríkjanna eftir innblæstri eins og til Danmerkur, bæði hvað varðar viðfangsefni og stíl. Það gerðu Casper Christensen og Frank Hvam þegar þeir ljósrituðu HBO þáttaröð Larry David, Curb Your Enthusiasm. Útkoman var Klovn, einhver vinsælasta danska þáttaröð sem sýnd hefur verið á Íslandi. Enda frábær.
Jónas Reynir Gunnarsson, meistaranemi í ritlist.
[/container]
Leave a Reply