[container] „Búningar Hallgerðar voru vandaðir og þjónuðu sögunni vel.“ „Leikmynd Gunnars var látlaus og tímalaus.“ „Lýsing Njáls gerði sitt.“ Á þessa lund hafa leikdómar á Íslandi gjarna afgreitt sjónræna hlið leiksýninga: Ein setning á haus og hvorki greiningu né rökstuðningi fyrir að fara. Nú er leikhús mjög sjónrænt listform og því full ástæða til að fjalla um og gagnrýna frammistöðu búningahönnuðar, sviðsmyndahönnuðar og ljósameistara.
Gagnrýnendur eru oft fólk úr bókmenntageiranum með litla sérþekkingu á sjónlistum og sjálfsagt skrifast líka eitthvað á hinn alræmda skort á rými í dagblöðum og ljósvakamiðlum. Eftirfarandi pistill er tilraun til að bæta úr þessu umfjöllunarleysi, en þar verður skoðuð hin sjónræna hlið leiksýningarinnar Konan við 1000°, sem frumsýnd var um nýliðna helgi.
Leikmynd gerði Eva Signý Berger, búninga Agnieszka Baranowska en ljósameistari er Magnús Arnar Sigurðarson.
Verkið er sýnt í Kassanum, húsnæði Þjóðleikhússins við Lindargötu þar sem Listdansskólinn var áður til húsa. Sviðið er ekki stórt, er af svokallaðri ,,black box“ gerð (þar sem ekki er neitt eiginlegt, fast svið, bara svartmálað rými sem nýta má á ýmsan hátt) og salurinn tekur aðeins 137 gesti í sæti. Nálægð leikara við áhorfendur er því mikil.
Leikmynd Evu Signýjar er einföld en nýtir rýmið sérstaklega vel með eins konar djúpum svölum aftast á sviðinu sem bæði má leika undir og ofan á. Laus stigi liggur upp á svalirnar framanverðar og er hann oft nýttur mjög skemmtilega í framvindu sögunnar, eins og þegar hrekkjusvínin í danska skólanum kíkja upp undir pils söguhetjunnar. Framar á sviðinu, lengst til vinstri, stendur klasi af sverum, svörtum viðarröftum sem ná frá gólfi upp í loft og þjóna þeir meðal annars hlutverki skógar í síðari hluta sýningarinnar. Sviðmyndin býður því upp á marga og misfjarlæga fókuspunkta, sem voru allir vel og hugvitssamlega nýttir í sýningunni.
Í aðalhlutverki fremst og til hægri á sviðinu er stór hrúga af gömlum ferðatöskum, sem þjóna sem íverustaður Herbjargar Maríu Björnsson, aðalpersónu sýningarinnar. Herbjörg er sögumaðurinn, háöldruð kona sem rifjar upp ævi sína í bílskúrnum þar sem hún býr. Þar hefur hún endað meðan fundin eru úrræði fyrir hana í kerfinu.
Herbjörg hefur átt óvenju átakamikla og rótlausa ævi og tákna ferðatöskurnar hvort tveggja rótleysið og ferðalögin milli Íslands, Danmerkur, Þýskalands og Argentínu. Innan um töskurnar er alls konar drasl, þar á meðal koppur, hárkolla og fartölva útklínd í ferðalímmiðum. Þetta eru fátæklegar, jarðneskar eigur konu sem stendur eftir slypp og snauð og sem fjölskyldan og samfélagið hafa hafnað. Ferðatöskur eru svo víðar notaðar á sviðinu eftir hendinni sem leikmunir, bæði sem eiginlegar ferðatöskur og sem húsgögn.
Mesta athygli vekur þó gólfið, sem er alþakið sölnuðum blómum. Áhorfendur þurfa nánast að ganga gegnum þetta blómahaf á leið í sæti sín og í hléi festast blómin við spariskóna og elta áhorfendur fram á gang. Þau hafa margvíslega tengingu við sýninguna en augljósust er tenging deyjandi blóma í haustlitum við æviferil aðalpersónunnar, sem brátt er á enda. Blómin vísa einnig í Blómeyju, dótturina sem Herbjörg missti unga. Þá koma blóm og blómalíkingar oft fyrir í textanum, dönsk gleðikona líkir typpi við túlípana, SS-skáld í sjálfsmorðshugleiðingum syngur fallegt kvæði um blóm og Herbjörg sjálf raular fyrir munni sér: „Sag mir wo die Blumen sind“.
Eftir því sem sögunni vindur fram verður tenging blómanna og dauðans sterkari og mætti líta á þessa mergð sölnaðra blóma sem tákn um fórnarlömb stríðsins, fórnarlömb sem tröðkuð eru niður undir fótum bæði leikenda og áhorfenda, sölnuð lífsblóm, jarðarfararblóm. Blómahafið nýtist jafnframt margvíslega í sýningunni, það verður að heyi til að raka, mjúkt teppi á Bessastöðum o.s.frv. Þetta er virkilega vel úthugsuð og fallega fúnkerandi leikmynd hjá Evu Signýju.
Dempaðir haustlitir eru einnig ráðandi í búningum sýningarinnar og mynda þeir fallega litaheild ásamt gólfinu. Nú er það svo að frásögn Konunnar við 1000° stekkur í sífellu fram og aftur í tíma og þá getur góð búningahönnun hjálpað áhorfandanum að staðsetja í tíma það sem gerist á sviðinu. Agnieszka Baronowska leysir þetta vel með því að hanna lágstemmdan hversdagsklæðnað í svo til óaðfinnanlegri períóðu: Gráar, brúnar og vínrauðar dragtir, jakkaföt, kápur og kjóla. Og auðvitað er þarna talsvert magn af þýskum herbúningum, því sagan hverfist að miklu leyti um síðari heimsstyrjöldina og það hvernig stríð fer með fólk og þá ekki síst konur.
Agnieszka hefur mestmegnis starfað í tískuheiminum og er auðsjáanlegt að hún er mjög vel að sér um tískusöguna og hefur næmt auga fyrir hönnun. Búningar hennar henta vel þeirri miklu nálægð sem Kassinn býður upp á. Á þeim eru fjölmörg smáatriði sem tilgangslaust hefði verið að hafa á búningum fyrir stærra svið og meiri fjarlægð. Raunsannir búningarnir leggja sitt af mörkum til að færa hrylling stríðsins nær áhorfendum.
Sex leikarar af sjö eru í mörgum hlutverkum, sumir jafnvel í nokkrum hlutverkum innan sama tímaskeiðs. Búningar eru lykilatriði í því að áhorfandinn geti greint á milli fjölda aukapersóna sem koma og fara og leiknar eru af sömu manneskju. Þar kemur í ljós akkillesahæll búningahönnunarinnar í þessari sýningu: Lágstemmd litapalletta og hversdagshönnun er ekki vel til þess fallin að sundurgreina persónur. Danskar gleðikonur eru svo dæmi sé tekið ekki í sérstaklega áberandi eða glyðrulegum fötum og aðgreiningin hvílir þeim mun þyngra á herðum leikaranna. Þeir leystu verkefnið yfirleitt ljómandi vel af hendi, svo þetta kom sjaldnast að sök.
Búningur Herbjargar er af allt öðrum toga en allir aðrir búningar í sýningunni og hugsanlega sá allra best heppnaði. Hann er bæði litríkari en þeir, ósamstæður og dálítið sjúskaður. Fötin passa leikkonunni hálfilla og er persónan stöðugt að hagræða fatnaðinum á sér. Herbjörg klæðist fjólubláum náttjakka yfir skakkt hneppta, gula blússu og glittir í bleikan blúndubol þar innanundir. Þá er hún í of stórum smókingbuxum og reimuðum, brúnum leðurskóm við. Stundum setur hún upp skærrauð gleraugu og þegar mikið liggur við trúðslega hárkollu. Herbjörg er hornreka í samfélaginu, hefur alla ævi verið á skjön og vísa smókingbuxurnar í bóhemskan lífsstíl, náttjakkinn í uppgjöf og skakkt hneppt blússan í vangetu hennar til að sjá um sig sjálfa lengur. Hún er skrautleg persóna og áhugaverð blanda af stoltri baráttukonu, illkvittinni og biturri kerlingu, brjóstumkennanlegum flækingi og trúði og hæfir tragikómískur búningurinn persónunni í alla staði vel.
Sýningin hefst á því að aðalpersónan gengur inn á myrkt svið og kveikir á gömlu, þríarma standlamparæksni í miðri ferðatöskuhrúgunni. Lýsingin er úthugsuð að hálfu Magnúsar Arnar Sigurðssonar og leikur mikilvægt hlutverk í að setja fókusinn á réttan stað á sviðinu hverju sinni, hvort sem um er að ræða bílskúrinn, skóginn, miðju sviðsins eða svalirnar. Þannig á lýsinginn þátt í að skapa til skiptis nálægð og fjarlægð við áhorfendur.
Eftirtektarvert er hvernig valið hefur verið að láta Herbjörgu segja frá allra erfiðustu minningunni, láti ungrar dóttur sinnar, uppi á svölum. Hún stendur eins langt frá áhorfendum og hægt er í einföldum, hvítum ljósgeisla, meðan hræðilegustu senurnar úr stríðinu eru miklu nær og lýstar með gulu og rauðu í miklum ljósagangi. Lýsingu er þar miskunnarlaust beitt til þess að skapa ótta -með dyggum stuðningi hljóðmyndarinnar. Reglulega hveður við mikill og óvæntur hvellur með ljósblossa sem fær áhorfendur til að hrökkva í kút. Síðar kemur í ljós að þetta er endurminning Herbjargar af árekstrinum sem dóttir hennar lést í.
Heitir litir eru ríkjandi í lýsingu sem er vel við hæfi í 1000 gráðu heitri sýningu. Ein eftirminnileg undantekning á því er orðlaus en magnþrungin skuggamyndasena af föður Herbjargar á vígstöðvunum, lýst aftan frá með sterkum, bláum kastara sem sjálfsagt á að tákna kuldann í Rússlandi. Baklýsing er einnig notuð á magnaðan hátt til að mynda skuggaspil í skóginum.
Konan við 1000° er sjónrænt firnasterk sýning og fátítt að upplifa jafn góða heildarmynd leikmyndar, búninga og lýsingar í einni uppfærslu. Allt vinnur þetta síðan kröftuglega með leikverkinu sjálfu, persónum og leikendum og býr til magnaða heild.
P.S. Leikur og leikstjórn var „vandað“ og „þjónaði sögunni vel“.
Sigríður Ásta Árnadóttir, textílhönnuður og meistaranemi í ritstjórn.
[/container]
Leave a Reply