Fanný og Alexander

Um höfundinn

Ingibjörg Þórisdóttir

Ingibjörg Þórisdóttir er doktorsnemi í þýðingafræðum og starfar á alþjóðasviði Árnastofnunar. Hún hefur einnig sinnt stundakennslu í Deild erlendra tungumála og í Sagnfræði- og heimspekideild við Hugvísindasvið Háskóla Íslands. Ingibjörg er með meistarapróf í Mennta- og menningarstjórnun og bakkalárpróf í leiklist.

Ingmar Bergman (1918-2007) er einn af merkustu kvikmyndaleikstjórum sem uppi hafa verið. Hann leikstýrði fjölda merkra mynda og hlaut mörg verðlaun fyrir verk sín. Verk hans Fanný og Alexander (1982) var upphaflega gert sem sjónvarpssería í sex þáttum, en verkinu var síðar þjappað saman í kvikmynd sem mun vera síðasta kvikmynd Bergmanns í fullri lengd. Hins vegar bættust síðar í hópinn þættir og stuttmyndir. Meginþemu í verkum Bergmans voru sum hver frekar myrk, eins og dauðinn, einsemdin, kynlífið og trúin. Þessi meginþemu koma við sögu í Fanný og Alexander en hér svífur meiri léttleiki yfir vötnum og er verkið að mörgu leyti  aðgengilegra en mörg fyrri verk Bergmans þótt um margslunginn og djúphugsaðan skáldskap sé að ræða. Fanný og Alexander er það verk Bergmans sem hefur notið mestrar alþýðuhylli. Sjálfur var Bergman alinn upp af ströngum föður sem var prestur og lét einskis ófreistað til að ala börnin upp í strangri trú. Fanný og Alexander er byggt að hluta til á æviminningum leikstjórans.

Sagan gerist í byrjun 20. aldar og segir frá systkininum Fanný (Isabella Rós Þorsteinsdóttir) og Alexander Ekdahl (Hilmar Guðjónsson) sem alast upp hjá ástríkum foreldrum, í hamingjusömu umhverfi í húsi Helenu ömmu sinnar (Kristbjörg Kjeld). Leikurinn hefst á jólum. Í húsi Helenu Ekdahl eru öll fjölskyldan samankomin, Fanný og Alexander og foreldrar þeirra, tveir föðurbræður þeirra með sínar fjölskyldur, gamall heimilisvinur Ísak Jacobi (Gunnar Eyjólfsson) og þjónustufólk. Jólin eru fjörug og áhorfendur fá að kynnast persónueinkennum hvers og eins fjölskyldumeðlims sem margir eru breyskir en ástin umlykur allt. Stuttu eftir hátíðina veikist faðir barnanna (Þröstur Leó Gunnarsson) og deyr. Við lát föðurins kollvarpast veröld barnanna því stuttu síðar tekur Emilía móðir þeirra (Halldóra Geirharðsdóttir) bónorði biskups nokkurs (Rúnar Freyr Gíslason) og flytur með börnin til hans. Í húsi biskups kynnast börnin miklu harðræði og ósanngirni enda þurfa þau að þola gríðarlegan aga biskups. Alexander verður verr fyrir barðinu á biskupi en Fanný og verður Emilíu ljóst að hún og börnin eru hálfgerðir fangar í húsi biskupsins og reynir að koma börnunum undan. Fyrrum tengdafjölskylda Emilíu ásamt Ísak Jacobi kemur litlu fjölskyldunni til hjálpar. Með ótrúlegum hætti tekst börnunum að sleppa af heimilinu. En öllu erfiðara reynist Emilíu að skilja við hinn óviðkunnanlega biskup. Með klækjum tekst henni þó að forða sér líka.

Verkið er margþætt. Þemað um gott og illt er ríkur þáttur en einnig hið óskilvitlega, hið ósýnilega og hið óskiljanlega. Verkið er að sumu leyti séð með augum barnsins.

Fjölmargir leikarar taka þátt í sýningunni og eru þeir á öllum aldri. Ljær það sýningunni vissulega skemmtilega fjölbreytni.

Ísabella Rós og Hilmar stóðu sig mjög vel í hlutvekum barnanna. Hlutverk Hilmars er ívíð viðameira enda er athyglinni beint að drengnum Alexander og upplifun hans af umhverfinu. Hilmar var á dögunum valinn einn af 10 efnilegustu leikurum Evrópu og ekki að ástæðulausu. Hér þarf hann að leika niður fyrir sig í aldri og er hann mjög sannfærandi í hlutverki hins 14 ára Alexanders.

Halldóra ljómar í hlutverki Emilíu og Þröstur Leó túlkar vel hlýjan og umhyggjusaman föður. Aðrir fjölskyldumeðlimir eru skemmtilegar og litríkar persónur. Theódór Júlíusson lék hinn óhamingjusama prófessor Karl Ekdahl með stakri prýði. Charlotte Böving var stórskemmtileg sem hin þýska eiginkona hans Lydía, sem lætur flest yfir sig ganga. Charlotta hefur gott vald á kómík og söng. Gústaf Adolf Ekdahl lék Jóhann Sigurðarson af snilld. Gústaf er breyskur og gefinn fyrir lífsins lystisemdir. Hina umburðarlyndu eiginkonu hans, Ölmu Ekdahl, leikur Jóhanna Vigdís Arnardóttur áf mikilli fágun.

Ættmóðurina leikur Kristbjörg Kjeld. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um náðargáfu Kristbjargar. Hún er glæsileikinn uppmálaður og fer á kostum í hlutverki Helenu. Gunnar Eyjólfssonar var afar skemmtilegur sem vinur Helenu og aðdáandi, Isak Jacobi.

Rúnar Freyr Gíslason fer með hlutverk Edvards Vergérus biskups. Hlutverk biskupsins er afar vanþakklátt¸ en Rúnari tekst ágætlega að gera illmenninu skil á trúverðugan hátt.

Með önnur hlutverk fara Kristín Þóra Haraldsdóttir, Hallgrímur Ólafsson, Katla Margrét Þorgeirsdóttir, Margrét Ákadóttir, Kristjana Ósk Kristinsdóttir, Elma Lísa Gunnarsdóttir og Halldór Gylfason. Öll fara þau leikandi létt með fleiri en eitt hlutverk. Fremst á meðal jafningja er Kristín Þóra sem er einstaklega skemmtileg í hlutverki barnfóstrunnar Maju.

Tónlist skipar mikið rúm í uppsetningunni og er tónlistarstjórn í höndum Jóhanns G. Jóhannssonar. Jóhann tekur virkan þátt í sýningunni þar sem hann situr við píanóið við undirleik og skapar ljúfa stemningu.

En það er fleira sem skapar stemningu í verkinu. Leikmynd Vytautasar Narbutas er hreint ævintýri á að líta. Áhorfandinn er svo sannarlega í leikhúsi enda er umgjörð sviðsins og baktjöld litrík og fjörug og hægt væri að gleyma sér í myndum Vitautasar. Galdurinn er samt sá að þótt leikmyndin sé mikilfengleg og lifandi fyrir augað þá dregur hún ekki athyglina frá leiknum sjálfum en leggur sitt af mörkum til að skapa hugblæ verksins.

Búningar Þórunnar Sigríðar Þorgrímsdóttur eru hannaðir í tíðaranda verksins. Falleg kvenleg snið, vönduð efni og snyrtimennskan í fyrirrúmi.

Lýsing Björns Bergsteins Guðmundssonar var til fyrirmyndar eins og hans var von og vísa.

Síðast en ekki síst ber að minnast á snilldarlega þýðingu Þórarins Eldjárns. Þórarinn þýðir einnig nokkra af þeim textum sem sungnir eru í leikritinu. En þrátt fyrir hið myrka sem oft finnst í verkum Bergmans þá er mikil gleði og kímni í þessu verki og fær hinn leiftrandi húmor Þórarins að njóta sín þar.

Stefán Baldursson hefur unnið leikgerð verksins upp úr sjónvarpsþáttum Bergmans og er hann jafnframt leikstjóri. Meðal aðalsmerkja Stefáns sem leikstjóra eru vönduð vinnubrögð og hér hefur hann vandlega valið mjög færa listæna stjórnendur sér við hlið. Hér hefur ekkert verið til sparað til að uppsetningin á Fanný og Alexander verði sem best úr garði gerð. Útkoman er bráðfalleg, vönduð og góð sýning.

Leikarar: Hilmar Guðjónsson, Isabella Rós Þorsteinsdóttir, Kristbjörg Kjeld, Þröstur Leó Gunnarsson, Halldóra Geirharðsdóttir, Jóhann Sigurðarson, Jóhanna Vigdís Arnardóttir, Theodór Júlíusson, Charlotte Bøving, Gunnar Eyjólfsson, Rúnar Freyr Gíslason, Katla Margrét Þorgeirsdóttir, Hallgrímur Ólafsson, Elma Lísa Gunnarsdóttir, Halldór Gylfason, Margrét Ákadóttir, Kristín Þóra Haraldsdóttir, Kristjana Ósk Kristinsdóttir.

Leikmynd: Vytautas Narbutas

Búningar: Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir

Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson

Tónlistarstjórn: Jóhann G. Jóhannsson

Þýðing: Þórarinn Eldjárn

Leikstjórn: Stefán Baldursson