[container]
Um höfundinn
Fyrir nokkrum vikum fékk ég það hlutverk að tjá mig um danska kirkjusöguritun eins og hún kæmi fyrir sjónir af minni íslensku sjónarhæð séð. Ég sagði eitthvað á þá leið að hún væri klassísk, vönduð, guðfræði-, hugmyndasögu- og menningarsöguleg sem og stofnunarleg en vart nægilega félagssöguleg og alls ekki félagsleg. Vissulega stendur þetta mat mitt á brauðfótum. Það hvílir fremur á tilfinningu en traustri þekkingu. Hvernig mætti annað vera? Það er þó vonandi ekki reist á fordómum einum.
Við undirbúning erindis mín hnaut ég m.a. um eftirfarandi „stefnuyfirlýsingu“ mikilvirks og viðurkennds kollega:
En „samtidskirkehistorie“ er en selvmodsigelse. En historisk fremstilling beskæftiger sig netop med fortidens tanker og begivenheder, og af dem kan man bl. a. lære, at den ene “sag“ efter den anden i historiens lys blot er krusninger på overfladen, udtalelser og handlinger som ikke har intresse eller indflydelse på lang sigt, uanset hvor alvorlige de kan tage sig ud i samtiden. (M. Schwarz Lausten: Kirkens historie i Danmark. Århus 2008. Bls. 109)
Það er bæði satt og rétt að hefðbundin sagnfræði rekst á ýmsar hindranir við rannsóknir á samtímanum og sagnfræðingur getur ekki gert sértakt tilkall til að vera öllum öðrum dómbærari á framtíðina. Þegar um samtíðina er að ræða eru öll kurl til dæmis ekki komin til grafar hvað heimildir áhrærir. Fjarlægð hefur ekki fengist á viðfangsefnið. Allar afleiðingar „atburða“ eru ekki komnar fram og staða sagnfræðingsins mitt í atburðarásinni kann að hafa áhrif á mat og túlkun. Sagnfræðingar hafna líka flestir frasanum um að sagan endurtaki sig. Þar með er framtíðin þeim að mestu lokuð bók eins og öðrum. En er málið alveg svona einfalt?
Sjálfur hef ég hallast að því að fræðigrein mín, kirkjusagan, og þar með sagnfræði almennt láti iðkendum sínum fyrst og fremst í té heimsmynd (paradigm), viðmið, líkön og aðferðir til að fjalla um fyrirbæri mannlegs lífs út frá víddunum tíma og rúmi. Viðfangsefni sögunnar eru oftast að meira eða minna leyti staðbundin þó vissulega geti þau líka verið alþjóðleg. Tímasetning og/eða samhengi í tíma skiptir svo alltaf máli í sögurannsóknum: Hvað gerðist á undan og hvað á eftir, hvað er orsök og hvað afleiðing?
Fyrrgreind verkfæri sagnfræðinnar koma þó að mínu viti alltaf að góðu gagni við könnun á fyrirbærum mannlífs og samfélags hvort sem um fortíð, nútíð eða framtíð er að ræða. Þau skapa ákveðið sjónarhorn, gagnrýna grunnafstöðu, yfirlit og samanburð sem gera það að verkum að mögulegt er að taka afstöðu til hugmynda, atburða, stefna og strauma eða annarra fyrirbæra samfélagsins og túlka þau á raunhæfan og málefnalegan máta í skoðanaskiptum við þau sem líta málin öðrum augum.
Af þeim sökum þykir mér illt í efni ef sagnfræðingar afsala sér umboði, til að fjalla um samtímamálefni, af þeim ástæðum að fræðigrein þeirra hljóti að einskorðast við veruleika sem kominn sé á skjalasöfn eða í aðrar viðlíkar geymslur. Þannig gera þeir sig óþarflega ómynduga og svipta samfélags- og samtímaumræðuna rödd sem vissulega þarf að hljóma.
Kirkjusagnfræðingur er eins konar bastarður, blendingur sagnfræðings og guðfræðings, og sem slíkur fellur hann svo undir stærri flokk, þ.e. iðkendur hugvísinda. Það sem hér hefur verið sagt á því að breyttu breytanda við um aðrar greinar sem undir hugvísindin falla. Segja má að iðkendur þeirra, hugvísindafólk eigi tveggja kosta völ: Að stilla sér upp á hliðarlínunni og horfa á leikinn úr fjarska eða vaða inn á völlinn. Hugsanlega má nota ólík orð um hópana tvo. Kalla þau hugvísindafólk sem standa á hliðarlínunni en hin húmanista sem taka þátt í leiknum. Sé það gert ber þó að varast ýmsa óheppilega undirtóna sem í orðunum kunna að felast!
mynd eftir: Salvatore Vuono
[/container]
Leave a Reply