Kalda stríðinu hlýtur að vera lokið úr því að hægt er að halda málþing um Kristmann Guðmundsson og verk hans með þátttöku Bókmennta- og listfræðastofnunar.
Frægð í útlöndum.
Kristmann Guðmundsson (1901-1983) tók sig upp og flutti til Noregs árið 1924 í því skyni að verða heimsfrægur rithöfundur. Hingað heim bárust fréttir af ólinnandi frægð hans og vinsældum í Noregi en aðrir sögðu að þetta væri lygi eða ýkjur og ekkert á bak við sögurnar, maðurinn hefði skrifað nokkra ómerkilega „vinnukonurómana“ sem hefðu fengið misjafna dóma. Á málþingi um Kristmann Guðmundsson á sunnudaginn 23. október fyrirlas Heming Gujord frá Háskólanum í Bergen um gengi Kristmanns í Noregi og stöðu hans í norskri bókmenntasögu.
Noregur 1924
Noregur losnaði undan Dönum 1814 og sameinaðist Svíþjóð fram til 1905. Eftir að Norðmenn slitu sambandinu við Svía fannst þeim eins og þeir endurheimtu land sitt, sagði Heming, og í hönd fór mikill áhugi fyrir sambandi manns og náttúru, menningu dala og sveita og síðast en ekki síst fortíðinni, víkingunum og sameiginlegum bókmenntum Norðurlanda eða íslensku miðaldabókmenntunum. Ísland varð í huga Norðmanna að þeim heimkynnum hreinleika og uppruna sem Noregur var Þýskalandi, sagði Gujord. Hann sagði að 99 ára amma sín tryði þessu enn og hann hefði sent henni póstkort frá Íslandi til að gleðja hana.
Þegar Kristmann kom til Noregs bar þessi hugmyndafræðilega bylgja hann uppi en þjóðernis- og norrænuáhugi Norðmanna einkenndist einnig af eins konar lífsdýrkun eða „vitalisma“ allt fram til 1939. „Vitalisminn“ var liststefna sem hyllti náttúruna og lífið, hinn sterka stælta unga líkama, útivist, ástríður og hreina ást. Þetta var allt saman eins og sniðið að Kristmanni Guðmundssyni og fyrstu bókum hans var strax vel tekið. Þær voru gefnar út með réttu „vörumerki“ því fyrsta bókin hét Islandsk kjærlighet (1924) og sú næsta hét Brudekjolen. Roman fra Island (1927). Báðar fengu góða dóma og eftir það þurfti ekki að merkja bækur hans Íslandi sérstaklega.
Einn af okkur
Kristmann Guðmundsson skrifaði 12 skáldsögur á Noregsárunum sínum og hann naut vaxandi virðingar og vinsælda skv. Heming Gujord. Hann fór yfir bækur Kristmanns og rökstuddi að þær hefðu smám saman orðið flóknari og metnaðarfyllri. Skáldsögur hans frá Noregsárunum eru liprar, grípandi en þær eru hnökróttar, flatar lýsingar skiptast á við góða spretti og fínar persónulýsingar. Norskan fór batnandi, var góð en ekki eins blæbrigðarík og hjá öðrum rithöfundum sem skrifuðu á sama tíma og á sömu bókmenntalegu slóðum en það voru stórlaxar í norskri menningu á borð við Bojer, Duun og Sigrid Undset.
Kristmann varð hluti af menningarelítunni í Osló og þekkti marga. Hann var fljótt tekinn inn í Norska rithöfundasambandið og hiklaust viðurkenndur sem „einn af okkur“. Þetta var dregið fram nokkrum árum síðar þegar heiftarlegar deilur spruttu upp kringum umsókn annars útlendings, Danans Aksel Sandemose, að Norska rithöfundasambandinu. Núna má leita lengi að Kristmanni Guðmundssyni í norskum bókmenntasögum, sagði Gujord, því að bókmenntasögur eru þjóðlegar og velja fremur þær bækur sem lifa samtíma sinn af heldur en þær sem lifa í honum. Bækur Kristmanns drukku í sig og tjáðu tíðarandann en en náðu ekki að hefja sig yfir hann og urðu því gleymskunni að bráð. Samt taldi Gujord að þær væru nógu athyglisverðar til að verðskulda athygli bæði fræðimanna og menningarfræðinga.
Heima
Þar með hafði verið úr því skorið að Kristmann Guðmundsson sló í raun í gegn í Noregi, „meikaði það“ eins og sagt er, einn og óstuddur, því að hann átti ekkert stuðningsnet þegar hann fór utan og ekkert hér heima eins og Ármann Jakobsson benti á í sínum fyrirlestri. Bækur hans voru þýddar um allar jarðir á fjórða áratugnum en árið 1939 ákvað hann engu að síður að flytja heim til Íslands með fjölskyldu sína. Ármann kallaði það „bókmenntalegt sjálfsmorð“ í fyrirlestri sínum sem gaf greinargott yfirlit yfir feril Kristmanns fram að heimkomunni. Gunnar Stefánsson rakti viðtökur við bókum Kristmanns og sagði frá ferli hans eftir heimkomuna og undirrituð fjallaði um bókina Félagi kona (1947) sem seint verður kölluð góð bók en er merkileg lýsing á innrás nútímans á stríðsárunum og mannlífinu í hinni misþroska borg, Reykjavík, á stríðsárunum. Hún er „hrunbók“ sem kallast á við Atómstöðina eftir Halldór Laxness, bók sem leggur til pólitíska greiningu þar sem Kristmann lýsir persónulegri upplausn.
Gunnþórunn Guðmundsdóttir fjallaði um ævisögu Kristmanns og líkti henni við Játningar Jean Jacques Rousseau og var sá samanburður afar áhugaverður. Gunnþórunn benti á það hvernig Kristmann segist hafa leikið sér við huldubörn sem enginn annar sá og
alltaf vitað af hulduheimum eða hliðarveruleika við þann hversdagslega sem allir þekkja. Gunnþórunn tengdi þetta við vænisjúkar frásagnir síðari binda ævisögunnar af huldu ráðabruggi pólitískra andstæðinga og óvina.
Þinginu lauk á því að ein af sex dætrum Kristmanns, Hrefna Kristmannsdóttir, prófessor við Háskólann á Akureyri, sagði nokkur orð um föður sinn, hún var einlæg og um leið skemmtileg og bætti fínum dráttum í þá mynd sem upp hafði verið dregin.
Það var Helga Kress, prófessor emeríta, sem skipulagði málþingið, norska sendiráðið bauð til þingsins og norski lektorinn Gro-Tove Sandsmark var kynnir.
Dagný Kristjánsdóttir,
prófessor í íslenskum nútímabókmenntum
Leave a Reply