Umfjöllunin inniheldur spilliefni
Einu sinni, fyrir langa langa löngu í landi sem nefnist Hollywood gengu kúreki og áhættuleikari inn á ölkelduhús. Þeir voru miklir vinir, þeir Rick Dalton (Leonardo Dicaprio) og Cliff Booth (Brad Pitt), enda nánast óaðskiljanlegir. Frægðarsól sjónvarpsstjörnunnar Rick Dalton er þarna tekin að dvína en hann rígheldur samt í áhættuleikara sinn, Cliff, dálítið eins og einhver sem þráast við að henda gömlum gallabuxum sem ekki passa lengur utan um svert mittismálið.
Árið er 1969 og markar þetta merkilega ár ekki aðeins endalok hins sögufræga tímabils blóma, ástar og hippamenningarinnar, heldur boðar það rof við hið sígilda gullaldartímabil Hollywood. Eins og hendi væri veifað hurfu staðlaðar karlmennskuímyndir svarthvítrar hefðarinnar af tjaldinu, sem og íhaldssamt og veruleikafirrt siðgæði gamla framleiðslusáttmálans. Við tók hin svokallaða „Nýja-Hollywood” sem ól af sér leikstjóra á borð við Robert Altman, Francis Ford Coppola, Steven Spielberg og Martin Scorcese. Þessi nýja Hollywood var framsæknari, raunsærri og hrárri en forverinn, mótuð af Víetnam, eiturlyfjaneyslu og kynlífsbyltingunni. Horfnir voru dagar Clark Gable, John Wayne og Rock Hudson og við tók tímabil Robert De Niro, Al Pacino og Jack Nicholson. Spurningin er, er pláss fyrir Rick Dalton í nýju landslagi?
Nýjasta kvikmynd Quentin Tarantino, Once Upon a Time…in Hollywood (2019), sem jafnframt á að vera hans næstsíðasta, er ástaróður til hnignandi gullaldar bandaríska stúdíókerfisins og lygilegrar sögu Hollywood. Eins og titillinn gefur til kynna er ævintýralegur blær yfir frásögninni og áhorfendur sem vonast eftir ofbeldisfullum blóðsúthellingum í anda fyrri mynda Tarantino verða að mestu leyti fyrir vonbrigðum. Þó andi Charles Manson (Damon Herriman) svífi yfir vötnum eins og ísköld vitsuga, hverfist frásögn Once Upon a Time…in Hollywood um allt annað en hrottaleg fjöldamorð, kynþáttastríð og látna leikkonu. Myndin ber heldur ekkert mikið meiri virðingu fyrir sögulegum veruleika en Inglourious Basterds (Quentin Tarantino, 2009). Jú, vissulega er um raunverulega atburði, fólk og staðhætti að ræða en leikstjórinn tekur sinn skrautlega, blóðuga snúning á sögulega atburðarásina.
Rick Dalton er að eldast, það veit hann sjálfur manna best. Stjarna hans er löngu hætt að rísa og hefur raunar verið hnígandi eins og sólin í vestri um nokkurt skeið, og honum líkar það ekki. Karlmennska hans er í húfi, sem og sjálft lífsviðurværið, og metnaðurinn sem dreif hann í upphafi á framabrautinni virðist mjög hafa rénað. Eins og nefnt er hér að framan er ný tegund aðalleikara í þann mund að taka við keflinu. Horfnir eru dagar Vidda löggu og á sjóndeildarhringnum má jafnvel sjá glitta í glansandi öld Bósa Ljósárs og félaga. Innri barátta Dalton er drifkraftur kvikmyndarinnar og tekst DiCaprio vel að tjá ríka þörf hans til að halda í horfna tíma en horfa um leið kvíðinn til framtíðar. Dalton, vandlega virkur alkóhólisti með ógreinda geðhvarfasýki, brosir varfærnislega þegar leikstjórinn Sam Wanamaker (Nicholas Hammond) stingur upp á því að hylja andlit leikarans geðþekka með yfirvaraskeggi og síðri hárkollu. Í þessu samhengi varpar leikstjórinn fram spurningum um ímynd karlmennskunnar, og hvernig hún hefur staðið óbreytt jafn mikið og hún hefur breyst í sögu Hollywood. Þó vissulega eigi sér stað ákveðin tilfærsla milli olíusleiktrar karlmennsku sjötta áratugarins og síðhærðrar karlmennsku þess áttunda, er vönunarótti karlmannsins alltaf til staðar. Viðkvæm karlmennska Rick Dalton, sem óttast að vera smættaður í illmennin sem liggja undir höggum stjarnanna, er fyrirferðamikil í Once Upon a Time…in Hollywood. En þannig bætist Rick Dalton líka í þrúgandi flóru leikara sem lifa aðeins í minningunni. Tarantino minnir okkur á að sagan er uppfull af slíkum nöfnum, körlum og konum sem eitt sinn prýddu forsíður tímarita og birtust á sjónvarpsskjáum stranda og heimsálfa á milli, en fyrir tímans tönn urðu aðeins neðanmálsgrein í kvikmyndasögunni.
Það er hjákátleg staðreynd að Once Upon a Time…in Hollywood sé fyrsta kvikmyndin sem sameinar krafta Dicaprio og Pitt. Farsælir ferlar þeirra hafa legið nær samsíða, en Dicaprio hefur hinsvegar tekist betur upp með að vera leiðandi afl í kvikmyndum sínum. Hans eftirminnilegustu hlutverk, allt frá Jack Dawson í Titanic (James Cameron, 1999) til Hugh Glass í The Revenant (Alejandro G. Iñárritu, 2015), miðla þroskasögu stórleikara og leiðandi kvikmyndastjörnu. Bestu hlutverk Brad Pitt eru hins vegar þau þar sem hann er á hliðarlínunni, Tyler Durden í Fight Club (David Fincher, 1999), Jeffrey Goines í 12 Monkeys (Terry Gilliam, 1995) og Mickey O’Neal í Snatch (Guy Ritchie, 2000). Svo virðist sem hæfileikar Pitt í skapgerðarleik skíni skærast þegar hann þarf ekki að bera myndina í aðalhlutverki, og þannig verður Cliff Booth fyrir Rick Dalton það sem Rusty Ryan er fyrir Danny Ocean (Ocean’s-þríleikurinn, Steven Soderbergh, 2001/2004/2007).
Nostalgían sem sveimar yfir Once Upon a Time…in Hollywood er áþreifanleg, þó að vísanir hennar séu ekki alltaf augljósar. Tarantino er þekktur kvikmynda- og dægurmenningarunnandi og er leikstjórinn óragur við á að sáldra ýmis konar vísunum yfir frásögnina, og þá bæði í sín eigin verk og annarra. Þó vísanirnar séu stundum undnar og á fárra vitorði, er óumflýjanlegt að bera kennsl á listfegurð síð-sjöunda og snemm-áttunda áratugarins. Tarantino hefur yfirlýsta óbeit á tölvubrellum og er nákvæmni leikmyndarinnar eins og ferskur andvari í gegndarlausu framboði tölvuteiknaðra myndheima nútímans. Metnaðurinn sem Tarantino og teymi hans sýna í áþreifanlegri tíðarandaendursköpun er nær óaðfinnanlegur og er vert að gefa kvikmyndinni gaum þó ekki sé nema til að fá tækifæri til að líta yfir liðna tíð með rósrauðum glerjum. Áhorfendur geta ekki annað en dáðst að raunsæinu og þó Once Upon a Time…in Hollywood sé ekki gallalaus, er auðvelt að fyrirgefa hennar ýmsu vankanta og skrifa á sérvisku leikstjórans.
Af fenginni reynslu af höfundarverki Tarantino vitum við að hann brýtur gjarnan reglur þegar að línulegri framvindufrásögn kemur. Minna ber þó á því hér en oft áður, þótt atburðarásin sé öðru hvoru brotin upp með endurlitum eða alvitri sögumannsrödd Kurt Russell, sem fer sjálfur með hlutverk í kvikmyndinni. Undir lokin, þegar lengstur tími myndarinnar hefur liðið hjá eins og í rauntíma, reiðir Tarantino sig hins vegar á frásagnarhátt sem (með aðstoð sögumanns) brýtur upp eðlilegt flæði sögunnar með afgerandi hætti, og upplýsingum er miðlað hratt til áhorfenda með nokkuð óvenjulegum hætti. Þetta kann auðvitað að koma sumum spánskt fyrir sjónir en fyrir sjóaða Tarantino-aðdáendur er auðvelt að lesa í óskipulega framvindu kvikmyndarinnar á meðan beðið er með óttablandinni eftirvæntingu eftir því að örlög Sharon Tate og vina hennar ráðist.
Sharon Tate (Margot Robbie) er þó fjarri því aðalpersóna sögunnar sem Tarantino hefur skrifað og raunar er túlkun Robbie á hinni geðþekku, ljóshærðu Tate nokkuð einvíð þar sem hún svífur um á bleiku skýi nýfundinnar frægðar sinnar og vappar um Hollywood, stóreygð og skælbrosandi. Það er um margt þessi ónotalega einföldun á persónusköpuninni, þessi stóru, gapandi súkkulaðibrúnu augu og ljósu lokkarnir sem gefa persónu Sharon Tate í Once Upon a Time…in Hollywood vigt. Það getur reynst erfitt að gera raunverulegu fólki góð skil á hvíta tjaldinu, hvað þá raunverulegri konu sem var hrottalega myrt á heimili sínu, komin tæpa níu mánuði á leið. Áhorfendum fer að þykja óþægilegt að sjá Tate spranga um, bísperrta með sakleysislegt brosið, vitandi að örlög hennar eru yfirvofandi. Örlög sem áhorfendur vita að verða blóðug í höndum leikstjóra Reservoir Dogs (1992) og Kill Bill (2003/2004).
Svo fer þó ekki. Líkt og í Inglourious Basterds ákveður Tarantino að kanna ennfrekar möguleika fiðrildahrifanna. Tarantino veltir því fyrir sér hvað gæti gerst, hvernig heimurinn væri, ef ákveðnum sögulegum atburðum hefði undið fram á annan veg en við þykjumst kannast við í okkar sameiginlegu menningarlegu fortíð. Hversu ljúft hefði það verið ef Hitler hefði brunnið til kaldra kola í kvikmyndahúsi fyrir tilstilli ungrar gyðingakonu rösku ári áður en framdi sjálfsvíg undir rústum Berlínarborgar? Hversu ljóðrænt er réttlætið í því að sjá þeldökkan þræl kveikja í plantekruóðalinu og þrælahöldurum sínum og kúgurum með því? Í tilfelli Once Upon a Time…In Hollywood eru örlagadísirnar hinsvegar engar hetjur, heldur tilviljanakennd atburðarásin í lífshlaupi Cliff Booth og rykug eldvarpa Rick Dalton. Hreinsunareldurinn sem einkennir höfundarverk Tarantino boðar okkur annarskonar fortíð, fortíð þar sem lífi Tate og ófædds barns hennar er hlíft. Þetta er að sjálfsögðu ákveðin innspýting af von og jákvæðni sem hingað til hefur ekki verið áberandi þáttur í höfundarverki leikstjórans.
Uppskálduð endalokin eru eins lygileg og sannleikurinn. Áhorfendur sitja eftir með óskrifað handrit komandi tíma, nýrrar tímalínu þar sem Tate lifir, Rick Dalton fær uppreist æru og endurheimtir frægðina, og nafn Cliff Booth verður ætíð samofið nafni Manson-fjölskyldunnar. Þetta er hin fegursta, ákjósanlegasta sýn og líklega sú einlægasta úr smiðju Tarantino. Ástaróðurinn sem Once Upon a Time…in Hollywood er til Los Angeles, Hollywood og kvikmyndamenningarinnar hefur fengið farsælan endi, köttur út í mýri, setti upp á sig stýri, úti er ævintýri.
Um höfundinn
[fblike]
Deila