Mannbætandi þátttaka

Yoko Ono
Ein saga enn …
Sýningarstjóri: Gunnar B. Kvaran
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús
07.10.2016 – 05.02.2017

Það er mannbætandi að skella sér á sýningu hinnar japönsku listakonu Yoko Ono (1933) sem nú stendur yfir á Listasafni Reykjavíkur. Friður, ást og betri heimur eru meðal skilaboða Yoko Ono. Eins og þekkt er var maður hennar John Lennon, stofnandi Bítlanna, sem myrtur var árið 1980. Yoko Ono færði okkur friðarsúluna í Viðey á afmælisdegi Lennons árið 2007 og lýsir hún í myrkrinu frá fæðingardegi Lennons 9. október til dánardags hans 8. desember ár hvert.

[pullquote type=”right”]Lykileinkenni og gegnumgangandi þráður í sýningunni, sem þekur stóran hluta efri hæðar safnsins, er þátttaka; ýmist huglæg eða verkleg.[/pullquote]Ono óskar betri heims með sýningunni og er okkur boðið í margs konar þátttöku sem fær okkur til að hugsa, pæla, hugleiða, velta fyrir okkur ýmsum mikilvægum málefnum og samskiptum við samborgara okkar. Eitt þessara verka er Óskatré sem tekur á móti okkur á annarri hæð listasafnsins. Okkur er boðið að taka miða, skrifa niður óskir okkar á miðann og hengja á eitt af trjánum sem komið hefur verið fyrir í rýminu fyrir framan kaffihúsið. Á trjánum er fjöldinn allur af miðum sem gestir hafa hengt upp. Okkur er svo bent á að treysta því að óskir okkar muni rætast.  Þetta er eitt af mörgum þátttökuverkum sem Yoko Ono býður upp á nú á Listasafni Reykjavíkur. Lykileinkenni og gegnumgangandi þráður í sýningunni, sem þekur stóran hluta efri hæðar safnsins, er þátttaka; ýmist huglæg eða verkleg.

Okkur er boðið inn á einskonar fullorðinsleikvöll jafnt sem barnaleikvöll, við megum prófa, skoða, búa til, hugsa og jafnvel bíða eftir símtali frá Yoko Ono! Á einum veggnum er fjöldi stuttra lýsinga á verkum sem eru framkvæmanleg, rétt eins og óskatréð sem hefur verið útfært. Við göngum, lesum og veltum fyrir okkur fallegum boðskap frá Yoko Ono. Sýningin er mannbætandi og hvetur til sjálfsræktar, sjálfskoðunar. Eitt verkanna hvetur til dæmis til þess að tala ekki illa um neinn í tiltekinn tíma, loks enn fleiri daga eða mánuði. Annað verk hvetur okkur til að taka til í rýminu okkar og loks eigin huga og hugsunum á sama hátt.

Einn veggur sýningarinnar er þakinn landakortum heimsins, eins konar óskalandakort eins og trén í andyrinu. Við erum beðin að merkja inn á verkið hvar við óskum friðar í heiminum. Það vantar ekkert upp á þátttökuna, verkin eru vel þakin friðarmerkjum, friðarstimplum. Við erum því ekki aðeins að hugsa um frið heldur beinlínis skilja eftir friðaróskir á veggjum safnsins.

Áhugavert verk(efni), meðal margra, er skákborð sem er búið að stilla upp með tilheyrandi stólum, en allir skákmennirnir eru hvítir. Hér reynir á traust samkvæmt Yoko Ono. Manstu hvaða taflmaður var þinn eftir nokkra leiki, það er spurning. Traust, minni og margt fleira, hér er boðið upp á skák án litaðgreiningar sem getur reynst ansi snúin!

Yoko Ono, verkin Hugsa sér frið – kort, 2003/2016 og Leikið með traust (skákborð), 1966/2016. Ljósmynd: Hulda Hlín Magnúsdóttir.

Yoko býður okkur að negla nagla í málverk, sem sýningargestir hafa sannarlega gert; verkið er alþakið nöglum. Á öðru verki er okkur boðið að taka í hönd annars sýningargest gegnum gat á hvítum málverkastriga. Enn annars staðar er okkur boðið að skapa hluti, eða gera við hlutina, úr glerbrotum og fleiri smálegum efnum og raða sköpun okkar í hillur skammt frá vinnuborðinu. Skilaboð Yoko með verkinu samkvæmt merkingu á vegg er betrumbót og lagfæring, líking við bættan heim; við gætum saman gert hann að örlítið betri stað.

Verk Yoko Ono af þessu tagi nefnast fyrirmælaverk, því þau gefa okkur fyrirmæli í grófum dráttum um eitthvað sem við eigum eða megum framkvæma sem safngestir. Verkin taka því breytingum með aðgerðum safngesta. Naglarnir og hvíti striginn í upphafi gjörbreytast og verða að margnegldum striga.

Verkin á sýningunni spanna sex áratugi af ferli listakonunnar. Þau sverja sig í ætt konseptlistarinnar eða hugmyndalistar og er Yoko Ono ein fárra kvenna sem kennd hefur verið við Fluxus. Fluxus er af latneskum stofni og merkir flæði. Í verkum Yoko Ono endurspeglast frelsið og flæðið sem fylgir Fluxus hugmyndunum. Verk listakonunnar eru gjarnan samtalið sjálft, afrakstur samvinnu og samtals við fólk innan og utan sýninga, sem myndar að lokum flæðandi og síbreytilegan efnivið sýningarinnar sjálfrar. Yoko Ono nýtir listina til að breiða út góð gildi og líkist þannig andlegum leiðtoga eða mentor jarðarbúa.

Vatnsviðburður er annar viðburður sem sjá má á safninu. Hér er Yoko ekki að bjóða okkur safngestum að taka þátt heldur hefur hún áður boðið íslenskum listamönnum þátttöku í verkefni tengdu vatni og sýnir okkur hér afrakstur þess. Ýmsir íslenskir listamenn hafa sent inn verk sem komið er fyrir á hvítum stöplum. Lausnir listamanna eru af ýmsu tagi, afskaplega ólíkar lausnir. Ein lausnin þótti mér einkar skemmtileg og eftirminnileg eftir Hrein Friðfinnsson. Spegill heitir verkið og hefur spegli verið komið fyrir á lítilli vegghillu ásamt klút og gestum er boðið að horfa á sig í speglinum, anda á spegilinn, bíða þar til spegilmynd okkar birtist á ný þegar móðan hverfur, að lokum þurrka af speglinum. Hér er sannarlega vatnið að verki sem við göngum um með innra með okkur. Verkið er í þátttökuanda sýningar Yoko Ono og því í góðu flæði við verk hennar.

Sími tekur á móti okkur á öðrum stað á sýningunni. Gestir eru beðnir að svara í hann ef Yoko Ono skyldi hringja. Ekki hringdi hann á meðan ég gekk um sýninguna – mun hann nokkurn tímann hringja – er hann yfir höfuð tengdur? Hvað sem því líður erum við öll tengd í þessum heimi og saman getur við skapað betri heim með aðstoð Yoko Ono; þátttaka okkar skiptir máli. Stundum er tónninn alvarlegur eins og í verkinu Upprisa, ákall (2003/2016) sem þekur stóran vegg skammt frá óskatrjánum: hér eru augu kvenna sem orðið hafa fyrir ofbeldi að segja sögu sína. Konur um allar heim eru hvattar að senda inn mynd og nokkrar línur á móðurmáli um lífsreynslu sína. Verkið er stert og dramatískt, augnsvipur kvennanna ber með sér alvarleikann.

Eins og gefur að skilja eru verkin ekki eiginlegir hlutir frá Yoko Ono heldur eins konar uppskriftir, forskriftir, hugmyndir eða samvinnuverkefni. Safnið sjálft og sýningarstjóri hefur því talsvert svigrúm hvað varðar uppröðun og skipulag. Safnið er hrátt, gróft grátt gólf og ýmist gráir eða hvítir veggir auk breiðra súlna. Merkingar sumra verkanna á grófu steypusúlunum fara vel. Rýmið er ansi stórt, mikill geimur, en verk Yoko fylla ágætlega upp í þetta tóm og gestir geta gengið þarna á milli mismunandi þáttökuverka eftir sínum eigin leiðum. Tveir inngangar eru í rými sem geyma verk Yoko Ono auk verkanna fyrir framan kaffihúsið og stigann. Sýningin er sjónrænt frekar litlaus nema þá helst landakortin sem eru prentuð í lit og fylla upp í háa veggi safnsins auk einstaka annarra verka.

[pullquote type=”right”]Sýningarumgjörðin getur ekki talist frumleg en hún er einföld og hefðbundin.[/pullquote]Sýningarumgjörðin getur ekki talist frumleg en hún er einföld og hefðbundin. Ráðandi litir rýmis eru hvítt og grátt. Inntak fyrirmælaverka Yoko Ono er fremur boðskapur heldur en sjónræn fegurð og því skiptir hugsanlega umgjörðin minna máli í þessu samhengi, eða hvað? Við tökum við upplýsingum sjónrænt og deila má um hvort þessi lausn sé heppilegust. Friðarsúlan í Viðey er hins vegar dæmi um fallega sjónræna útgáfu en boðskapurinn er enn mikilvægari, að minna okkur á frið í von um að bæta heiminn.

Sýningarstjóri er Gunnar B. Kvaran.  Sýningarhönnun er í umsjón Ásmunds Hrafns Sturlusonar. Um verkefnisstjórn sá Sirra Sigrún Sigurðardóttir.
Sýningin stendur til 5. febrúar 2017 og er opin daglega frá kl. 10-17.

[fblike]