[blockquote]„Ég ætla að reisa háan, voldugan og fallegan múr á milli Bandaríkjanna og Mexíkó. Þið getið treyst mér, ég er góður í að byggja múra“ sagði Donald Trump, verðandi forseti Bandaríkjanna, oftar en einu sinni í kosningabaráttu sinni.[/blockquote]Það furðulega við þessi ummæli er að þau eru eins og úr lausu lofti gripin, og í kjölfar þeirra hafi saga landamæranna bókstaflega gufað upp; engin umræða hefði nokkurn tíma farið fram um mörkin og að á landamærunum væru engir tálmar sem hindruðu ferðir fólks. Þetta hefur valdið töluverðum misskilningi. Margir áratugir eru síðan fyrstu tálmar voru reistir á þessum löngu landamærum og í dag eru þar alls kyns girðingar og veggir sem samtals eru um það bil þúsund kílómetrar að lengd.
Stanslaus straumur
Landamæri Mexíkó og Bandaríkjanna eru býsna löng, tæplega 3.200 km. Þau teygja sig allt frá Kyrrahafi til Mexíkóflóa. Þriðjungur þeirra liggur um sandauðnir og hrjóstrug lönd, eyðimerkurnar Sonora og Chihuahua, en fljótið Río Bravo, sem kallast Río Grande norðan megin, skilur löndin að á ríflega 2.000 km kafla, um 2/3 hluta landamæranna . Mörkin voru dregin árið 1848 við undirritun Guadalupe-samningsins þegar Mexíkó seldi Bandaríkjamönnum um helming af landi sínu, landsvæðið sem nú eru fylkin Arizona og Nýja-Mexíkó, hluti af Texas, Colorado, Utah og syðri hluta Kaliforníu. Fyrir utan fljótið gefa engin náttúruleg fyrirbæri í eyðimörkunum tveimur til kynna einhvers konar skil.
Stór hluti markanna er óbyggður en þess utan standa margar svonefndar systur-borgir og bæir þétt upp við mörkin. Álitið er að íbúar beggja vegna landamæranna séu nú u.þ.b. 15 milljónir. Þessi landamæri eru með þeim fjölförnustu í heimi, stanslaus straumur fólks er á milli landanna, í alls kyns erindagjörðum, allt frá því að skreppa í búð, fara í vinnuna eða heimsækja ættingja og vini til ferða túrista og þeirra sem hyggjast dvelja um hríð í öðru hvoru landinu. Síðan eru þeir sem fara yfir mörkin í norðurátt með ólöglegum hætti, hvort sem það er verkafólk í leit að vinnu í Bandaríkjunum eða eiturlyfjasmyglarar. Nefndum múr er ætlað að stöðva í eitt skipti fyrir öll ferðir þessa „óæskilega“ fólks.
Óbelískur og gaddavír
Fyrst eftir tilkomu Guadalupe-samningsins voru landamærin lítið annað en strik á kortum og fólk fór frjálslega milli landanna, systurborga- og bæja sem stækkuðu ört. Það var ekki fyrr en á síðari hluta tuttugustu aldar að mörkin fóru að hindra ferðir fólks. Fyrsti vísir að mörkun „línunnar“ var gerður með óbelískum sem var komið upp með nokkuð löngu millibili frá El Paso/Cuidad Juárez til Kyrrahafs.
Fyrstu girðingarnar risu á tímum mexíkönsku byltingarinnar (1910–1920), það voru lágreistar gaddavírsgirðingar eins og í sveitum Íslands. Landamæragæsla jókst lítilsháttar á bannárunum (1918–1933) þegar töluvert var um smygl á áfengi í norðurátt. Síðar, á fimmta ártugnum, var fleiri lágreistum gaddavírsgirðingum komið uppá mörkunum milli Arizona og Sonora, reyndar ekki til að hindra ferðir fólks heldur nautgripa. Þetta var á mörkunum milli Arizona og Sonora þar sem löng hefð er fyrir nautgriparækt, og nú átti að koma í veg fyrir að nautgripir frá Mexíkó færu, til dæmis, yfir í þjóðgarðinn Organ Pipe Cactus National Monument, sem er eins konar verndaður kaktus-skógur, en einnig forðast sýkingar nautgripa landanna á milli.
Í kringum 1980 voru svo reist há girðinganet milli stærstu þéttbýlisstaðanna. Árið 1994 voru fyrstu raunverulegu veggirnir reistir, þegar straumur ólöglegra ferðalanga yfir landamærin í norðurátt þótti orðinn slíkur að Bandaríkjamenn tóku að reisa 3–4 metra háa veggi milli Tijuana og San Ysidro (nálægt San Diego) þar sem vandamálið þótti hvað mest. Þessi aðgerð var kölluð Operation Gatekeeper og markmið hennar var að endurheimta svonefnt „eðlilegt ástand og öryggi“ á þessum mjög svo fjölfarna hluta landamæranna. Járnplötur sem áður höfðu þjónað sem færanlegir flugvellir í Persaflóastríðinu voru notaðar til verksins.
Gamlar járnplötur úr Persaflóastríðinu notaðar í vegginn milli Arizona og Sonora. Ljósmynd: Kristín Guðrún Jónsdóttir.
Landamærasvæðið í kringum ströndina við Kyrrahafið var erfitt viðureignar sökum áhrifa flóðs og fjöru, en 5–6 metra há rimlagirðing var reist og nær langt út í sjóinn. Afleiðingarnar urðu í raun þær að fólk leitaði sífellt austar á bóginn til að komast yfir mörkin, yfir í þyrnumvaxnar eyðimerkur þar sem hitinn er óbærilegur að degi til og kuldinn að næturlagi, enda hefur fjöldi manns dáið á þessum slóðum. Svipað var gert í öðrum borgum: Operation Hold the Line á milli El Paso og Ciudad Juárez og Operation Safeguard í öðrum borgum og stærri bæjum.
Mikil óánægja hafði verið beggja vegna markanna með járnplöturnar sem voru bókstaflega í bakgarðinum á mörgum heimilum, því voru sums staðar reistir rimlaveggir, flestir um 3–5 metra háir. Þetta gerðist í stjórnartíð G.H.W. Bush og Bills Clinton.
Í kjölfar fríverslunarsamningsins NAFTA-TLCAN (North American Free Trade Agreement– Tratado de Libre Comercio de América del Norte) milli Kanada, Bandaríkjanna og Mexíkó, sem var undirritaður árið 1994, flosnuðu margir smábændur upp í Mexíkó, og ekki bætti úr skák hrun pesóans í Mexíkó 1995. Atvinnuleysi jókst í Mexíkó, enn fleira fólk sótti norður á bóginn án tilskilinna pappíra og ekki stóð á eftirspurn eftir vinnukrafti í Bandaríkjunum.
Hervæðing landamæranna
[pullquote]Forsetarnir lögðu áherslu á að löndin væru vinaþjóðir, þeim varð tíðrætt um gömul tengsl landanna; söguleg, menningar- og efnahagsleg.[/pullquote]1. desember 2000 varð Vicente Fox forseti Mexíkó og mánuði síðar settist G.W. Bush í forsetastól Bandaríkjanna. Þeir hittust oft næstu árin og hugðust „opna“ landamærin og koma á svonefndum gestasamningi, fyrirkomulagi sem tæki mið af Bracero-samningnum sem var í gildi milli landanna frá 1942 til 1964 þegar skortur var á vinnuafli í Bandaríkjunum; samningurinn kvað á um að Mexíkanar gætu farið til Bandaríkjanna og unnið þar um tiltekinn tíma. Forsetarnir lögðu áherslu á að löndin væru vinaþjóðir, þeim varð tíðrætt um gömul tengsl landanna; söguleg, menningar- og efnahagsleg. Það var vilji mexíkönsku stjórnarinnar að undirrita slíkan samning í árslok 2001 en fáeinum dögum áður en af því gat orðið, hinn 11. september, breyttist staðan í einni svipan. Í stað þess að „opna“ landamærin voru allmargir bandarískir hermenn sendir á vettvang til liðs við landamæraverði með það fyrir augum að hindra komu hryðjuverkamanna úr suðurátt. Forsetarnir komust hvorki lönd né strönd með fyrirætlanir sínar. [pullquote type=”left”]Í stað þess að „opna“ landamærin voru allmargir bandarískir hermenn sendir á vettvang til liðs við landamæraverði með það fyrir augum að hindra komu hryðjuverkamanna úr suðurátt.[/pullquote]Aftur á móti samþykkti Bush í lok árs 2006 frumvarp (Secure Fence Act) þess efnis að reisa 1.080 km vegg eftir landamærunum. Var horft til Palestínu-múrsins og átti fyrirhugaður veggur að vera 5–8 metra hár, ýmist einfaldur eða tvöfaldur. Á tilteknum svæðum við hlið „gömlu“ veggjanna átti að reisa nýjar girðingar, og hafa þær tvöfaldar eða þrefaldar. Einnig voru áætlanir um „sýndarveggi“ með alls kyns tækninýjungum þar sem átti að nota radara, skynjara, faldar myndavélar, ljóskastara, skanna og dróna – og landamæravörðum fjölgaði úr 2.000 í 21.000. Upp úr þessu er oft talað um hervæðingu landamæranna.
Nýir veggir og girðingar sáu fljótlega dagsins ljós, sérstaklega milli Arizona og Sonora og á ýmsum stöðum í Texas meðfram fljótinu. Efniviðurinn var ýmist járnplötur, rimlar eða steinsteypa. Einnig voru settar „hindranir fyrir faratæki“ sem eiga að koma í veg fyrir ferðir eiturlyfjasmyglara. „Fljótandi grindverki“ var komið fyrir á Algodones-sandöldunum sem lagar sig að breytilegum sandinum og „sýndarveggjum“ komið á laggirnar. Kostnaðurinn var gífurlegur, 8–10 milljarðar dollara. Og nú er svo komið að þessir tálmar ná yfir meira en 1.000 km.
Í tíð Obama hefur ekki heyrst mikið um þessi mál þótt áfram væri haldið að reisa veggina, en aldrei hefur jafn mörgum verið vísað úr landi og í stjórnartíð hans, eða tveimur og hálfri milljón manns, aðallega Mexíkönum.
Ótal spurningar
Við sitjum uppi með margar spurningar varðandi múrinn hans Trumps. Hvernig ætlar hann að reisa múr á verndarsvæði Tohono O´odham-fólksins þar sem bandarísk lög gilda ekki? Mörkin voru dregin þvert í gegnum land þess – 140 km – með Guadalupe-samningnum, og klufu þannig land og íbúa á milli tveggja landa. Tohono O´odhamar hafa búið á þessu svæði frá því löngu fyrir tilkomu markanna og gera enn. Fram að þessu hafa þeir verið frjálsir ferða sinna landanna á milli, á eigin landi, til að heimsækja ættmenni og vini.
Hvernig ætlar Trump að reisa múr eftir 2.000 kílómetra löngu fljótinu? Þar eru fjöll, gil og gljúfur – og þjóðgarðurinn Big Bend. Hvernig ætlar hann að reisa múr á milli þéttbýlisstaðanna sem standa við fljótið þar sem brýr hafa fram að þessu sameinað þá?
Hvernig ætlar hann að koma múrnum fyrir á víðáttumiklum flæðilöndum við árósa Mexíkóflóa? Þar eru fellibyljir ekki óalgengir. Hvernig ætlar hann að reisa múr yfir fjöllin í Coronado National Forest-þjóðgarðinum? Þar eru fjallstindar allt að tvö þúsund metra háir. Hvernig ætlar hann að reisa múr í náttúrverndargarðinum Organ Pipe Cactus National Monument? Og hvar fást peningar í þetta allt saman? Svo mætti lengi spyrja.
Annað vandamál er landareign. Landið Bandaríkjamegin er ýmist í eigu ríkisins, sveitarfélaga, indíána eða í einkaeign. Mörg dómsmál eru nú rekin ekki síst vegna óánægðra nautgripabænda í Texas og fólks sem býr bókstaflega upp við mörkin og vill halda landi sínu óröskuðu. Margar jarðir og einkalóðir hafa þegar verið teknar eignarnámi.
Umhverfis- og náttúruverndarsinnar hafa lýst áhyggjum sínum yfir röskun á náttúru- og dýralífi og vistkerfinu öllu, bæði í eyðimörkinni og meðfram fljótinu, sérstaklega í Río Grande Valley, þar sem er að finna eitt fjölbreyttasta dýralíf Bandaríkjanna. Garðyrkjubændur í Bandaríkjunum hafa oftsinnis varað við því að komi ekki verkamenn frá Mexíkó muni ávextir og grænmeti rotna á ökrum þeirra. Kaupmenn í landamæraborgum beggja vegna hafa lýst áhyggum sínum yfir því að múrinn muni hafa áhrif á verslun í systurborgunum og í raun á öll viðskiptasambönd, en stór hluti af framleiðslu í Mexíkó fer á Bandaríkjamarkað. Mörg mannréttindasamtök í báðum löndum hafa látið í sér heyra og benda á að farandverkamenn séu hvorki glæpamenn né hryðjuverkamenn.
[pullquote]„Þið borgið múrinn“.
„Nei, þið borgið hann“.[/pullquote]Spurningunum hér að ofan er ekki auðsvarað. Árum saman hefur verið bent á að hár múr muni ekki leysa vandann, slíkur múr verði alltaf óskilvirkur. Vandamál ólöglegra ferða um landamærin verður ekki leyst nema með því að gengið sé út frá sameiginlegri sögu landanna og horfst í augu við það hve löndin eru háð hvort öðru. Kannski sýna orðaskipti verðandi forseta Bandaríkjanna og sitjandi forseta Mexíkó best hvað gerist þegar það er ekki gert: „Þið borgið múrinn“. „Nei, þið borgið hann“.
[line]
Helstu heimildir:
Daniel Arreola, „The Mexico-US borderlands through two decades”, Journal of Cultural Geography, 27:3, bls. 331–35.
Daniel Arreola og James R. Curtis, The Mexican Border Cities. Landscape Anatomy and Place Personality, Tucson/London, The University of Arizona Press, 1993.
Dear, Michael. Why Walls Won’t Work: Repairing the US-Mexico Divide. Oxford/New York, Oxford University Press, 2013.
Kristín Guðrún Jónsdóttir. „Línan“. Lesbók Morgunblaðsins, 20. maí 2006, bls. 8–9.
Kenneth D. Madsen, „Barriers of the US-Mexico border as landscapes of domestic political compromise”. Cultural Geographies, 18:4, bls. 547 –555.
Todd Miller, Border Patrol Nation: Dispatches from the Front Lines of Homeland Security, San Francisco, City Lights Publishers, 2014.
Manuel Escobar Valdez, El muro de la verguenza. Crónica de una tragedia en la frontera. Librobolsillo, Mexíkóborg, 2006.
Mynd ofan við grein: Drengur að klifra í girðingu sem aðskilur Matamoros, Tamaulipas í Mexíkó og Brownsville, Texas í Bandaríkjunum. Mynd fengin að láni hér.
Um höfundinn
[fblike]
Deila