Hver er hræddur?

Hver er hræddur við Virginiu Woolf (1962) eftir Edward Albee er í hópi leikrita sem kölluð hafa verið „sígild nútímaverk“ (modern classics). Þetta eru t.d. stórvirki eftir Albee, Arthur Miller og Tennessee Williams frá sjötta og sjöunda áratugnum. Þessi verk hafa oft verið leikin upp á síðkastið, bæði hér og í nágrannalöndunum. Það má alveg spyrja hvers vegna. Hvað er það við þetta kaldastríðstímabil sem talar til leikhússins núna?

Andrúmsloft margra þessara leikrita er mettað af ógn og sekt vegna óuppgerðra myrkraverka sem reynt er endalaust að leyna án árangurs. Karlmennskuímyndin er í upplausn (ekki í fyrsta og trúlega ekki í síðasta sinn). Í Ameríku sýndu Hollywoodmyndirnar kalda karla og uppreisnargjarna unga menn en atvinnulífið/stórfyrirtækin heimtuðu undirgefni, aðlögun og samvinnu. Kinsey skýrslan 1948 skók allar áður gefnar forsendur um kynhneigð og kyngervi en í henni kom fram að næstum helmingur karla sem rannsóknin náði til laðaðist kynferðislega að báðum kynjum. Það var að sjálfsögðu ekki látið óátalið af sönnum trúmönnum og heiðarlegum amerískum borgurum. Minnihlutahópar voru ofsóttir, kynt var undir ótta manna daga og nótt. Erum við aftur komin á þennan stað – maður spyr sig?

Georg og Marta leika sér

Borgarleikhúsið býður í öllu falli upp á þetta fræga verk Albees frá 1962 í leikstjórn Egils Heiðars Antons Pálssonar. Sviðsmynd Grétars Reynissonar sýnir ekkert venjulegt efri millistéttarheimili. Leikmyndin er eins og módernístískt listaverk. Hún er í raun frásagnarspegill (mise en abyme) eða mynd inni í mynd (inni í mynd). Innsta myndin sýnir draum Mörtu og Georgs. Það má líka sjá þessa þrjá ramma sem þrjú leiksvið því leikið er á öllum römmunum, ef svo mætti að orði komast. Þetta er mjög flott. Búningar Helgu I. Stefánsdóttur endurspegla sjöunda áratuginn og um tónlistina sá Margrét Kristín Blöndal á sinn persónulega og húmoríska hátt.

Inni í þessum römmum – eða á þessum sviðum – fer fram eftirpartý miðaldra háskólakennarans Georgs (Hilmir Snær Guðnason) og rektorsdótturinnar Mörtu (Margrét Vilhjálmsdóttir) í háskólabænum Nýju Karþagó. Þar eru hvorki sparaðir sterkir drykkir né stór orð. Gestir þeirra eru ungt og fallegt par, karlinn (Eysteinn Sigurðsson) er nýr við háskólann og konan (Elma Stefanía Ágústsdóttir) er mjög nervus og báðum er mikið í mun að kynnast eldra parinu og koma vel fyrir. Þau eru dregin inn í ritúalíska leiki gestgjafanna þar sem sverðfimir þátttakendur skylmast með orðum og stefna að því að gjöreyða hvort öðru. Þau eru vel máli farin og leika sér að orðunum, snúa upp á þau, skemmta sér konunglega yfir vísunum, myndhverfingum, orðabrengli og klisjum. Það er ekki fyrir hvern sem er að þýða slíkt verk en Sölku Guðmundsdóttur bregst ekki bogalistin.

Stórleikaraleikrit

Georg og Marta þekkja hvort annars veikleika og vita hvað særir mest. Einvígi þeirra er undir formerkjum kvala- og sjálfspyntingarlosta en hvorugt þeirra er sjálfgefið fórnarlamb. Bæði eru leikendur í leikriti sem þau hafa komið sér saman um. Þetta er mikilvægt. Leikrit kvala- og sjálfspyntingarlostans gengur út á það að báðir aðilar virði handritið og stöðvi leikinn þegar komið er að mörkunum. Nema í þetta sinn rýfur Marta samninginn óvænt í upphafi leiks og afleiðingarnar verða hörmulegar. Þetta leikrit er fjársjóðskista fyrir sálgreinandann!

Fyrsti hluti leikritsins hjá Albee heitir: Skemmtun og leikir, annar þátturinn heitir Valborgarmessa og sá þriðji Særingar. Í þremur lotum berst þetta magnaða par, átökin harðna, þau draga yngri hjónin snemma inn í þau, fyrst sem áhorfendur og smám saman sem þátttakendur, og ná að stórskaða þau. Undir morgun þurfa gestgjafarnir ekki lengur á þeim að halda og reka þau heim.

Margrét Vilhjálmsdóttir og Hilmir Snær Guðnason gnæfa yfir sýninguna. Það er þess virði að fara og sjá þetta leikrit þó ekki væri nema til þess að sjá þau takast á við þetta fræga par. Margrét á sterka innkomu í upphafi sýningar á móti þreyttum og hverdagslegum George og ég hefði þegið rólegri byrjun og skýrari stíganda í hverjum þætti eða lotu. Bæði Margrét og Hilmir Snær fara hins vegar með þessi hlutverk yfir allan skalann. Samleikur þeirra er mjög fínn og sömuleiðis tímasetningar – þau eru bæði ofurleikarar sem geta verið grótesk, hömlulaus, trúðar eða púkar eins og þegar Georg hefur tekist að etja ungu hjónunum saman. Þá skemmta þau sér vel saman á einhvern undarlega gleðilausan hátt.

Arftakar

Elma Stefanía Ágústsdóttir lék ungu konuna á nýjan hátt og nútímalegri en venjan er til. Hutverkið mótast af kvenfyrirlitningu sjöunda áratugarins, hún er kölluð „mús“ og Georg talar um vaxtarlag hennar í þriðju persónu eins og hún sé ekki viðstödd. Hún var eina persónan sem varð blindfull af öllu brennivíninu sem ofan í hana rann og í túlkun Elmu Stefaníu braust fram hjá þessari ungu konu gríðarleg reiði. Hún varð alveg fokvond, uppreisnargjörn og særð, og ávann sér eindregna samúð áhorfenda. Kærasti hennar, Eysteinn Sigurðsson, var litdaufari og ég áttaði mig ekki alveg á lögninni í persónunni. Hann er keppinautur og áskorandi Georgs og hlutverkið býður upp á meiri árásargirni og tvöfeldni þó að hann segi ekki margt. Hins vegar var mjög skýrt í sýningunni að pörin spegla hvort annað og unga parið er nánast í læri hjá því eldra, einhvern veginn svona leikrit munu þau leika þegar þau eru sjálf orðin prófessorshjón í háskólabænum Nýju Karþagó.

[Ljósmyndir við grein: Grímur Bjarnason]

[fblike]