Rýni: Listilega leikið með tímaleysi minninga

[container] Hjörtur Marteinsson hlaut nýlega Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar fyrir verk sitt Alzheimer tilbrigðin, ljóðabók sem segir frá návígi ljóðmælandans við veikindi afa síns. Verkið er að mestu samsett úr knöppum prósaljóðum þar sem listilega er leikið með hugmyndina um tímaleysi minninga okkar. Verkið virðist vera ákveðið uppgjör ljóðmælandans við eigin minningar, þar sem hann reynir að sjá veikindin sem hrjá afa hans á sem jákvæðastan máta þrátt fyrir að hrörnun gamla mannsins sé honum alltaf efst í huga. Leiftur af fyrra sjálfi afans brýst upp á yfirborðið við og við, eins og þegar hann skrifar allt í einu á frönsku í sendibréfi, sem gefur verkinu glaðværan sorgartón. Úr verður ferðalag í gegnum heim minninganna þar sem tekið er á móti sorginni eins og gömlum vini.

Strax á fyrstu blaðsíðum bókarinnar er varpað fram vangaveltum um yfirborðskennd einkenni tímans og verða þau eitt mikilvægasta þema verksins. Þegar ljóðmælandinn fer í fyrsta skipti að heimsækja afa sinn á hjúkrunarheimili er hjallur í bakgarðinum þar sem verið er að þurrka þorskhausa. Hverfulleiki lífsins og endanleg hrörnun okkar allra er sýnd í gegnum þessa fiskhausa, sem „minna skáldið á helgrímur“ og verða birtingarmynd alls þess sem hann þarf að horfast í augu við þegar kemur að veikindum afans. Í herbergi afans birtist honum hins vegar ekki sljó og veikburða manneskja, heldur maður með bros á vör og dreymin augu. Hann telur þetta merki um veru afa síns í öðrum heimi, þar sem hann getur klifið björg með seltuna af sjónum í vitunum. Með þessu eru undirstrikaðar þær andstæður sem líf afans hefur einfaldast í; líf hans á hjúkrunarheimilinu og líf hans í heimi minninganna sem skáldið trúir að afinn geti valið að hverfa til.

Í framsetningu allra þessara sagna er ávallt einhver tenging við hafið, sem dregur fram minningar hjá ljóðmælandanum um afann sem var sjómaður og lyktaði alltaf af fiski eða sjóseltu. Myndmálið í verkinu er því mjög tengt hafinu, líklegast vegna óendanleika þess og dýpis, sem eru einmitt lýsandi fyrir veikindi afans. Á hinn bóginn eru augnablik í textanum þar sem hafið getur falið í sér mikla fegurð og kyrrð, einmitt þau augnablik sem hann reynir að hugsa til þegar hann minnist afans. Því á meðan aðrir horfa með vorkunnarsvip á gamla manninn sér ljóðmælandinn aðeins þetta bros, og er það á þessu brosi sem hann byggir trú sína á að afinn sé í raun hamingjusamur í því tímaleysi sem hann lifir og hrærist í, þar sem hann fær að upplifa „eilíft sumar og sjávarnið“. Hann gleðst yfir því að afi hans eigi þennan persónulega stað út af fyrir sig sem enginn annar hefur aðgang að, nema kannski hann sjálfur sem áhorfandi í fjarska er fylgist hugfanginn með afanum grúska í hugðarefnum sínum. Þessi handanheimur lifir ávallt hulinn raunveruleikanum, í tímaleysi sem vekur upp bæði hlýjar og angurværar minningar hjá ljóðmælandanum, „þar sem fortíðin er hætt að líða“.

Alexandra Eyfjörð, meistaranemi í Hagnýtri ritstjórn og útgáfu.

[/container]