Fjallabak

Þegar myndin Brokeback Mountain var frumsýnd árið 2006 var ég fjórtán ára og mér datt ekki í hug að sjá þessa mynd. Ástarmyndir áttu ekki upp á pallborðið hjá unglingsstrákum á þessum tíma, sem mig grunar að sé raunin enn þann dag í dag, en svo fjallar myndin líka um ástarsamband tveggja karlmanna. Að horfa á slíka mynd ótilneyddur gat bara opnað á getgátur vina um kynhneigð, nokkuð sem enginn ungur strákur á þessum tíma mátti verða fyrir.

Ég hef ekki ennþá séð myndina en fékk að kynnast sögunni síðastliðið sunnudagskvöld á sýningunni Fjallabak í Borgarleikhúsinu. Leikverkið er byggt á samnefndri smásögu eftir bandaríska höfundinn Annie Proulx sem myndin byggir líka á. Leikgerðin er bara tveggja ára gömul, eftir breska leikskáldið Ashley Robinson og var frumsýnt í @sohoplace á West End í London. Í Borgarleikhúsinu er það Valur Freyr Einarsson sem leikstýrir.

Fjallabak segir af kúrekunum Ennis og Jack sem kynnast við smalastörf sumarið 1963 á Fjallabaki. Samband þeirra verður fljótt rómantískt og kynferðislegt en þegar sumarstarfið er búið þá skiljast leiðir. Svo líða fjögur ár og þá hittast elskendurnir á ný, núna báðir með eiginkonur og búnir að stofna til fjölskyldu. Ástarsambandið er leynilegt enda hætturnar víða á þessum tíma og Ennis, en saga hans er í forgrunni, er aldrei tilbúinn að stíga skrefið til fulls með Jack.

Fyrir hlé er sagt frá ástarævintýri þeirra sumarið á Fjallabaki. Þessi hluti var mjög þéttur og það mátti finna áþreifanlega leikgleði hjá leikurunum Hirti Jóhanni (Ennis) og Birni Stefánssyni (Jack). Samleikur þeirra var virkilega góður og þar sem skorti á leikgerðina bættu þeir upp með mikilli spennu sín á milli. Þó að sem leikarar standi þeir jafnir þá er hlutverk Ennis töluvert dýpra enda er þetta að vissu leyti sagan hans. Hirti tekst ótrúlega vel að fanga þessa einföldu og blíðu en lokuðu sveitasál sem Ennis er. Ég er nokkuð viss um að ég hafi ekki verið sá eini sem langaði á einhverjum tímapunkti að fara upp á svið og knúsa greyið hann Ennis sem er svo bældur.

Eftir hlé er skautað hratt yfir rúmlega 15 ára leynilegt ástarsamband kúrekanna þar sem við fáum að kynnast eiginkonu Ennis, Ölmu, sem er leikin af Írisi Tönju Flygenring. Íris var mjög sannfærandi í hlutverki sínu og það var auðvelt að finna til með henni þegar veröld hennar hrynur. Það var raunar leitt hvað leikgerðin gefur persónu hennar lítið pláss því að í gegnum Ölmu fengu áhorfendur að kynnast Ennis betur og hvernig mann hann hafði að geyma. Það er ekki við neinn nema handritshöfundinn að sakast þar en af því hvað sagan er sögð á miklu hundavaði eftir hlé situr fátt eftir.

Hilmir Snær leikur þrjú hlutverk í sýningunni sem eiga öll að gegna því hlutverki að vera einhvers konar hefðbundinn, gagnkynhneigður karlmaður. Hlutverkin eru öll keimlík

Inn í leikgerðina er skrifuð hljómsveit, tveir gítarleikarar, Guðmundur Pétursson og Þorsteinn Einarsson, og söngkona, Esther Talía Casey. Hljómsveitin spilar kántrílög og bakgrunnstónlist sem er samin af Dan Gillespie Sells. Lögin eru falleg og hugljúf og listamennirnir skila sínu vel. Tónlistin skapar líka ákveðna stemningu en ég velti því samt fyrir mér hvort hún gegndi einhverju hlutverki og hvort það væri yfirhöfuð þörf á henni. Leikararnir hefðu alveg ráðið við leikinn án hennar og tónlistin dró frekar athygli áhorfenda frá leiknum sjálfum.

Leikmyndin glímdi að vissu leyti við sama vanda og tónlistin. Hún er hönnuð af Axel Hallkeli Jóhannessyni og er uppfull af tilvísunum í bandaríska menningu og kúrekalífið en er nokkuð ofhlaðin. Sumir hlutirnir eru bara eins og skraut en gegna engu hlutverki, líkt og flennistór rafmagnsstaur sem stendur á miðju sviðinu. Hann skapaði vissulega ákveðin hugrenningatengsl við einhverja horfna kúrekaveröld en vegna þess að áhorfendur sitja beggja vegna sviðsins þá skyggir staurinn stundum á andlit leikaranna þannig að við fáum ekki að njóta þeirra og dregur frekar athyglina frá leiknum í stað þess að styðja við hann. Axel lýsir því reyndar sjálfur í viðtali á vef Borgarleikhússins hvernig þessi uppsetning, að láta áhorfendur sitja í kringum sviðið, hefur í för með sér ákveðnar hindranir fyrir leikmyndina og þetta er augljós hindrun. Það var þó einn hluti leikmyndarinnar sem ég hafði miklar mætur á en það var flennistór veggmynd af andliti af manni sem horfir til hliðar með „hýru auga.“

Það má spyrja sig af hverju það er verið að setja upp verk sem hefur nú þegar verið aðlagað fyrir leik á mjög eftirminnilegan máta. Dýpkar þetta skilning áhorfenda á verkinu? Það er þó sjálfsagt ekkert öfundsvert að vinna að verkefnavali fyrir leikhúsin; peningar eru af skornum skammti og líklegt að þau sem fara með völdin eigi erfitt með að láta fé af hendi rakna í að panta ný verk sem gætu talað enn skýrar inn í samtíma okkar. Í viðtali sem Morgunblaðið tók við Val Frey, sagði hann að það væri ennþá mikilvægt að segja þessa sögu, „þar sem hinseginleikinn fær sitt pláss.“ Þegar ég settist í sætið mitt velti ég því þó fyrir mér hvort það væri mikið af afturhaldssömum og fordómafullum pjattrófum sem sæktu leikhúsin hvort eð var. Þeirri spurningu var svarað nokkuð fljótt því miðaldra vinkonuhópurinn sem sat við hliðina á mér flissaði og blygðaðist sín í hvert einasta sinn sem sem kom kynlífsatriði á sviðinu. Það var þá til einhvers unnið ef góðborgarar landsins geta roðnað í leikhúsi.

Gunnlaugur Bjarnason, íslenskufræðingur og söngvari.