Illt er að binda ást við þann…

Þann 28. des frumsýndi Borgarleikhúsið á litla sviðinu leikrit Tennessee Williams, Köttur á heitu blikkþaki (1955) Í leikstjórn Þorleifs Arnarssonar.

Þetta verk segir frá moldríkri en ógæfulegri fjölskyldu í Suðurríkjum Bandaríkjanna  á tímum kalda stríðsins.  Fjölskyldufaðirinn, kallaður „Stóri pabbi“ (Hilmir Snær Guðnason) og móðirin, „stóra mamma“ (Katla Margrét Þorgeirsdóttir), hafa verið gift lengi og nú á að blása til afmælisveislu þar sem öll fjölskyldan ætlar að heiðra fjölskylduföðurinn. Heilsu Stóra pabba er farið að hraka og öll óttast þau að hann sé með krabbamein sem reynist vera svo.

Stóri Pabbi er heimilisharðstjóri sem er þó ekki vissari um völd sín yfir fjölskyldunni en svo að hann lætur ekkert tækifæri ónotað til að svívirða og skamma konu sína fyrir framan fjölskylduna. Ástæðan er aðallega meint plön hennar um að ná völdunum yfir fjölskyldunni af honum. 

Katla Margrét Þorgeirsdóttir sýndi niðurlægingu hennar og tilburði til að rétta stöðu sína svo  að erfitt var að horfa á það. Stóri Pabbi er í stöðugri árásarstöðu og hefur líka horn í síðu eldri sonarins Gooper (Hákon Johannesson) og konu hans Mae (Heiðdís C. Hlynsdóttir) sem hann grunar (réttilega) um að vilja komast yfir eignir hans og peninga með brögðum. Hann sýnir prestinum (Halldóri Gylfasyni) líka fyrirlitningu og eina taugin sem hann virðist í raun hafa til afkomenda sinna er til yngri sonarins Brick (Sigurður Ingvarsson) sem leggur sjaldan frá sér vínglasið nema til að fylla það aftur og er markvisst að drekka sig í hel.

Dauðaótti föðurins og dauðaþrá sonarins eru uppistaðan í þeirri neikvæðu orku og ofbeldi sem einkennir öll samskipti fjölskyldunnar. Hilmir Snær túlkaði Stóra pabba af mikilli næmni, hann er fautalegur og miskunnarlaus við fjölskyldu sína að Brick undanteknum, faðirinn skilur að einhverju leyti skipsbrot sonarins en eðli málsins samkvæmt getur hann ekki sett sig í hans spor eða orðið honum fyrirmynd og stuðningur eins og hann þráir og reynir.

Brick vill ekki þýðast hina fögru konu sína  (Ásthildi Úu Sigurðardóttur) og vill alls ekki geta við henni barn sem gæti tryggt þeim erfðarétt þegar faðirinn hrekkur upp af.  Þau þjást bæði en geta ekki deilt þjáningu sinni hvort með öðru. Ásthildur Úa og Sigurður fóru bæði mjög vel með þá þjáningu og sorg sem bæði búa yfir hvort um sig en geta ekki deilt hvort með öðru.

Allir vita að Jeppi drekkur en hvers vegna drekkur Jeppi?, spurði hinn danski Holberg forðum í leikritinu „Jeppa á fjalli.“  Hvers vegna hefur þessi efnilegi og flotti strákur, Brick, valið seinlegt en markvisst niðurrif líkamans og fyrir–sjáanlegt sjálfsmorð með hjálp brennivínsins sem hann hvolfir í sig?  Undan hverju er hann að flýja?

Þegar kona hans og síðar faðir hans reyna að fá hann til að tala um sorgina sem hann ber yfir sjálfsmorði besta vinar síns, skólabróður og sálufélaga  erum við á slóðum „þeirrar ástar sem ekki fær nefnt sitt nafn.“ Full ástæða var fyrir þessu pukri með samkynhneigð árið 1955 því að „The Code“ eða harðar siðferðiskröfur, ritskoðun, boð og bönn yfirvalda, með miklum viðurlögum voru í fullu gildi um leikhús, kvikmyndir og samskipti kynjanna yfirleitt í  USA á þessum tímum kalda stríðsins.

Maggie talar um sig sem kött á heitu blikkþaki í þessari fjölskyldu. Hún er af fátækum komin og getur ekki hugsað sér neitt hryllilegra en að verða gömul og fátæk!“ Hún notar allan sinn kynþokka (sem er ekkert smáræði) til að fá vilja sinn og ekki ætla ég að afhjúpa hér hvernig hún fer að því að lokum.

Listakonan Erna Mist er hugmyndasmiðurinn bak við  leikmynd og búninga sýningarinnar, hvort tveggja var glæsilegt, eina húsgagnið og miðja sviðsins var stórt hjónarúm með silkilökum þar sem átök heimilismanna fóru fram en hápunkturinn  þegar leið að lokum var risavaxin ljósakróna yfir sviðinu, haganlega gerð úr vínglösum á hvolfi sem dreyptu „eitrinu“ yfir hina uppleystu fjölskyldu í lokin. Í leikskrá á netinu lýsir Erna hugmyndunum á bak við þessi sögulok og þær eru mjög áhugaverðar eins og allt annað í sviðsmynd og búningum.

Að lokum: Þetta var hörkugóð sýning sem fylgir manni áfram.

Ég mæli með henni.

Dagný Kristjánsdóttir, prófessor emeríta í íslenskum nútímabókmenntum.