„Þarf allt að vera svona dramatískt í dag?“

Í Kynvillta bókmenntahorninu er skrifað um hinsegin bókmenntir og hinseginleikann í bókmenntum — við lesum á skjön, skyggnumst út fyrir síðurnar og skoðum það sem býr á milli línanna. Umsjón: Ásta Kristín Benediktsdóttir, lektor við Íslensku- og menningardeild: akb@hi.is.  

Unnur Steina K. Karls, meistaranemi í almennri bókmenntafræði, skrifar um trans persónur í íslenskum glæpasögum.

Um trans persónur í íslenskum glæpasögum

Glæpasögur eru ein vinsælasta bókmenntagreinin í dag víða um heim og íslenskir glæpasagnahöfundar hafa verið afkastamiklir síðustu tvo áratugi. Það er ekki auðvelt verk að skrifa bækur sem eru frumlegar og koma á óvart þegar svo margar glæpasögur koma út ár hvert og höfundar leitast því oft við að fjalla um umfjöllunarefni sem ekki eru algeng í bókmenntum. Hér verður skoðað hvernig trans persónur birtast í íslenskum glæpasögum en hingað til hef ég einungis fundið þrjár bækur eftir tvo höfunda sem fjalla um málefnið og eru þær allar nýlegar.

Launsátur

Launsátur (2021) eftir Jónínu Leósdóttur fjallar um sálfræðinginn Adam sem aðstoðar rannsóknarlögreglukonuna Soffíu – sem jafnframt er fyrrverandi eiginkona hans – við rannsókn á sakamáli. Ásamt sakamálinu fæst Adam einnig við mál Rebekku, skjólstæðings síns, sem er í leit að blóðföður sínum.

Snemma í bókinni birtist persónan Jenný í stutta stund heima hjá Adam en hún yfirgefur heimilið þegar dóttir hans kemur í heimsókn. Jenný er mjög ólík Adam og sér hlutina frá öðru sjónarhorni en hann. Til dæmis líkar henni illa við Soffíu en Adam virðist eiga í ágætis sambandi við sína fyrrverandi. Það að Jenný láti sig hverfa svona snögglega vekur litlar grunsemdir í fyrstu þar sem kórónaveirufaraldurinn geysar í sögunni. Hægt og rólega fara þó spurningar að vakna þar sem það verður ljóst að Jenný er aldrei á staðnum þegar aðrir en Adam eru viðstaddir. Að lokum kemur svo í ljós að Jenný og Adam eru í raun ein og sama manneskjan.

Jenný er nokkurs konar annað sjálf Adams og virðist vera ein af meginástæðum skilnaðar hans og Soffíu. Adam er frekar ánægður með að búa einn því þá getur Jenný fengið að blómstra. Inni á heimilinu getur hún lakkað táneglur, rakað fótleggi, prófað hárgreiðslur, málað sig, klæðst kvenmannsfötum og gengið í hælum. Allt eru þetta hlutir sem aðeins Jenný getur gert en ekki Adam. Hann getur þó farið út á meðal fólks en Jenný fer ekki út úr húsi nema í útlöndum þar sem hún getur verið á almannafæri án þess að þekkjast.

Mikil áhersla er lögð á að Adam og Jenný eru aðskildar persónur með aðskilin líf. Það kemur því mjög á óvart þegar Adam ákveður að hitta Rebekku sem Jenný en Rebekka hafði beðið um að hitta kvenkyns sálfræðing. Hér fellur sagan í gryfju klisjunnar um að trans fólk sé á einhvern hátt að stunda blekkingar. Blekkingarminnið má finna víða í bókmenntum og kvikmyndum en það byggir á þeirri skaðlegu hugmynd að þar sem kyngervi trans fólks samræmist ekki því kyni sem því var úthlutað við fæðingu sé það að halda „sannleikanum“ leyndum og þar með að beita fólk blekkingu. Þessi hugmynd er í grunninn mjög transfóbísk og leiðir til fordóma og jafnvel ofbeldis gegn trans fólki.[2] Hér felst blekkingin þó ekki einfaldlega í því að Jenný sé trans kona, heldur að Adam segir sig og Jennýju ekki vera sömu manneskjuna. Jenný/Adam er því í raun að beita skjólstæðing sinn blekkingu sem ýtir undir fyrrnefnda staðalímynd.

Jenný er ekki eina trans persónan í sögunni en lausnin á máli Rebekku finnst þegar í ljós kemur að Hafdís – sem komið hefur við sögu í sakamáli Soffíu – er trans og í raun sá ættingi sem Rebekka hefur verið að leita að. Tveir óvæntir vendipunktar í sögunni felast þannig í því að persóna sé afhjúpuð sem trans. Byggir þetta á svipuðum hugmyndum og fyrrnefnt blekkingarminni en afhjúpun bendir til þess að eitthvað hafi verið falið. Að afhjúpa persónu sem trans byggir því á þeirri hugmynd að persónan sé ekki sú sem hún segist vera, hún sé að fela eitthvað. Ýtir þetta undir þá skaðlegu hugmynd að trans konur séu ekki „alvöru“ konur heldur í raun karlmenn og öfugt. Að koma lesendum á óvart með því að afhjúpa persónu sem trans felur jafnframt í sér þá hugmynd að það að vera trans sé eitthvað óvenjulegt sem eigi að vekja furðu sem það er auðvitað ekki.

Barnið sem hrópaði í hljóði

Barnið sem hrópaði í hljóði (2019) er fjórða bókin í glæpasagnaseríunni Eddumál eftir Jónínu Leósdóttur. Aukafléttan í sögunni fjallar um samband Eddu við mæðgurnar Evu og Dagnýju. Dagný er ung trans stelpa en atriðið þar sem Edda kemst að því að hún sé trans er mjög dramatískt. Edda æðir inn á bað þar sem Dagný er að koma úr sturtu og sér þá kynfæri stelpunnar. Dagný fer skiljanlega í mikið uppnám en meiri áhersla er lögð á áfall Eddu:

Dagný. Barnið. Strákurinn. Stelpan. Edda vissi ekki lengur hvaða orð hún ætti að nota. Þetta hafði komið henni gjörsamlega í opna skjöldu.[3]

Þegar Edda veit að Dagný er trans hættir hún að hugsa um hana sem stelpu og hugsar í stað um hana sem „barnið“ í hvorugkyni. Einnig má greina mikinn vanskilning af hálfu Eddu þar sem hún skilur ekki hvernig börn geti vitað að þau eru trans. Henni finnst að það eigi ekki að taka börn svo hátíðlega þar sem þau fái allskonar dellur, þau geti vaxið upp úr þessu eða einfaldlega verið samkynhneigð. Fordómar Eddu byggja á vanþekkingu en Eva, Dagný og Iðunn, dóttir Eddu, benda allar á og mótmæla fordómum hennar. Það er þó ekki fyrr en Dagný lendir á spítala eftir að hafa reynt að klippa af sér typpið sem Edda og Agnar, faðir Dagnýjar og skoðanabróðir Eddu, átta sig á alvarleika málsins og sjá að þau þurfa að hugsa sinn gang.

Birtingarmynd Dagnýjar sem trans persónu er í raun ekki slæm en hér notast höfundur aftur við fyrrnefnda klisju, sem er að afhjúpun persónu sem trans er stór og óvæntur vendipunktur í sögunni. Eins og áður segir ýtir þetta undir skaðlegar hugmyndir og fordóma gegn trans fólki sem geta jafnvel leitt til ofbeldis. Það er því leiðinlegt að sjá höfund nota þessar klisjur alls þrisvar sinnum í tveimur bókum sérstaklega þar sem þetta eru einu birtingarmyndir trans fólks í bókum höfundar.

Dauðabókin

Dauðabókin (2020) er áttunda bók Stefáns Mána um rannsóknarlögreglumanninn Hörð Grímsson. Í bókinni rannsakar Hörður morðmál en rannsóknin leiðir hann að viðtali þar sem rætt er við einstakling sem segir í bókinni að sé stúlka en er af lýsingum að dæma trans drengur. Drengnum hafði verið neitað um að hefja kynstaðfestingarferli þar sem sérfræðinefnd taldi að hann uppfyllti ekki skilyrði til að byrja hormónameðferð. Drengurinn hefur sjálfur reddað sér hormónum en ef hann vill komast í aðgerð segist hann þurfa að sækja þá þjónustu í Taílandi:

Kannski geri ég það, kannski ekki. En þangað til er ég bara transkona en ekki karlmaður. Ég er bara eitthvert skrípi af því að þessi heimska nefnd felldi mig á sálfræðimatinu.[4]

Hörður hefur orð á því að hann hafi engan skilning á trans málefnum og á hugsunum hans má greina mikla vanþekkingu og fordóma. Vanskilningur Harðar skrifast á hann sem persónu en einnig má greina vanþekkingu höfundar á málefninu. Sem dæmi myndi trans manneskja að öllum líkindum þekkja muninn á trans konu og trans manni. Einnig myndi hún vita að trans menn eru menn þó þeir hafi ekki undirgengist kynstaðfestandi aðgerðir og eru á engum tímapunkti trans konur líkt og drengurinn segir í textanum.

Transfóbía bókarinnar kristallast svo í því þegar í ljós kemur að morðinginn er persónan Rut, sem er í raun drengurinn í viðtalinu og hefur þóst vera aðrar persónur líkt og Hörður hefur orð á:

Þú ert ekki bara hin eftirlýsta Rut. Þú ert líka Haukur Hansson. Og þú ert einnig þessi stúlka sem mætir hér í dag […]. Þessi gerviljóska er stúlkan sem þú aldrei varst, Haukur Hansson er pilturinn sem þig langar að vera. En þú ert hvorugt. Hvaðan koma þessar persónur? Innan úr höfðinu á þér, upp úr myrkviðum sársauka og brotinni sjálfsmynd. Eins og þú sagðir sjálf ertu skrípi. Geðtruflað skrípi drifið áfram af sjálfshatri og hefndarþorsta.[5]

Hér notast höfundur ekki einungis við þá gömlu tuggu að afhjúpa persónu sem trans sem meginvendipunkt og lausn sakamálsins heldur ýtir hann hér einnig undir þá rangfærslu að trans fólk sé veikt á geði. Jafnframt eru blekkingar morðingjans og glæpir hans tengdir beint við það að hann er trans. Vísar þetta til þeirra skaðlegu hugmynda að trans fólk sé ekki einungis að blekkja fólk heldur sé einnig ofbeldisfullt en í raun er líklegra að trans fólk verði fórnarlömb ofbeldis en gerendur. Það má því segja að þessi birtingarmynd byggir einungis á vanþekkingu og ranghugmyndum um trans fólk og sé í raun fremur skaðleg. Höfundur hefði hér að minnsta kosti þurft að afla sér grunnupplýsingar um trans fólk áður en hann hóf skrif á trans persónu.

Gerið betur

Eins og greina má notast allar bækurnar þrjár við afhjúpunar- og blekkingarminnin í frásögnum sínum og í öllum fjórum tilfellum er það óvæntur vendipunktur í sögunum að persóna er trans. Það er sorglegt að sjá íslenska glæpasagnahöfunda falla í þá gryfju að nota særandi klisjur um trans fólk, sérstaklega þar sem þetta virðast vera einu birtingarmyndir trans persóna í íslenskum glæpasögum til þessa. Klisjurnar eru ekki frumlegar heldur gamlar mýtur sem byggja á úreltum og fordómafullum hugmyndum. Það væri því í raun frumlegra, og mun til hins betra, ef höfundar myndu í stað fjalla um trans persónur á jákvæðan hátt í glæpasögum. Að minnsta kosti mættu höfundar kynna sér málið betur.


[1] Jónína Leósdóttir, Barnið sem hrópaði í hljóði, (Reykjavík: Mál og menning, 2019), bls. 183.

[2] Talia Mae Bettcher, „Evil Deceivers and Make-Believers: On Transphobic Violence and the Politics of Illusion,“ Hypatia 22, nr. 3 (2007): bls 43, http://www.jstor.org/stable/4640081.

[3] Jónína Leósdóttir, Barnið sem hrópaði í hljóði, (Reykjavík: Mál og menning, 2019), bls. 177.

[4] Stefán Máni, Dauðabókin, (Reykjavík: Sögur, 2020), bls. 206.

[5] Sama heimild, bls. 274.

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3