Íkornadrengur, forsetasonur og hirðskáld

Gunnþórunn Guðmundsdóttir, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands, fjallar um nýja bók Þórarins Eldjárns, Tættir þættir.

Þórarinn Eldjárn
Tættir þættir
Gullbringa, 2022

Það væri freistandi að fá til þess hæfa manneskju að teikna upp höfundarverk Þórarins Eldjárns í einhvers konar mengjum því þegar listinn er skoðaður þá birtast manni alls konar tengsl og skaranir sem væri hægt að útfæra á myndrænan hátt. Hann hefur auðvitað skipt sér af fjölmörgum formum, þar má nefna þýðingar, barnabækur, þætti, smásögur, sögulegar skáldsögur, ljóð (til að telja þetta upp í öfugri röð miðað við hefðbundinn virðingarstiga bókmenntategunda) – og bæði tengjast verkin innbyrðis margvíslegum böndum og tengjast svo sínum bókmenntagreinum og skyldum bókmenntum á fjölmargan hátt. Og einhvern veginn sé ég fyrir mér fagurlituð mengi.

Tættir þættir eru í þáttamenginu sem skarast á við smásögumengið (inni í kápu er ekki gerður greinarmunur á smásögum og þáttum en ég leyfi mér að slíta þessar tvær gerðir aðeins í sundur en ekki alveg samt) og þeir skarast einnig á við sumar ljóðabækurnar í notkun tungumálsins, í leiftrandi húmor og svo mætti áfram telja. Og svo eru allskonar form innan þáttanna, eða eins og segir á kápu, „reynslusögur, minningar, athuganir, viðhorf, áhorf, sagnir og smælki. Auk þess nokkrar ferilskrár.“ – Kannski mætti í auglýsingu segja að „allir geti fundið sér þar eitthvað til hæfis“. Bókin er að nokkru leyti skyld safninu Þættir af séra Þórarinum og fleirum frá 2016, en líka má sjá tengingu við ljóðin/þættina/prósaljóðin í Ég man: 480 glefsur úr gamalli nútíð frá 1994. Sú bók er reyndar ekki á téðum lista og var ég farin að halda að það væri misminni hjá mér að hún hefði nokkru sinni verið til og þurfti að fletta því upp til öryggis. Þar tekur Þórarinn form sem bandaríska ljóðskáldið Joe Brainard var frumkvöðull að og ýmsir hafa reynt við síðar, eins og t.d. George Perec og Roland Barthes, og setur saman lista af minningum um aðskiljanlegustu hluti.

Tættir þættir er eins og bútasaumur endurminninga og frásagna úr misfjarlægri fortíð, frá bernsku til fullorðinsára, persónulegar sumar og ‚aldarfarslegar‘ aðrar. Spurning er hvort lesandi eigi að eltast við að leita að heildarmynd, finna þræði, munstur í þáttunum? Eða dýfa sér ofan í einn og einn og láta þá koma sér á óvart, enda ekki tíma-, þema-, eða formröð fyrir að fara. Og þó, við lesturinn myndast einhvers konar uppsöfnuð tilfinning fyrir myndum, tilsvörum, persónum og nærveru höfundar sem er meira seðjandi að gleypa í sig í heilu lagi en að smakka bara á stöku mola.

Það er ekki laust við að þetta safn hafi minnt mig á eitt verka Guðjóns Ketilssonar, sem um þessar mundir má sjá á yfirlitssýningu listamannsins á Kjarvalsstöðum. Við fyrstu sýn virðist verkið vera haganlega samsett bókahilla með mjög svo áþekkum bókakjölum að stærð og lögun. Þegar nánar er að gáð þá eru ekki bækur í hillunum, heldur spýtur; brot úr fjölum og trékubbar héðan og þaðan sem listamaðurinn hefur sankað að sér í gegnum tíðina. Við hlið verksins er svo nákvæmt registur yfir allt safnið, þar sem skráð er samviskusamlega hvaðan hver spýta kemur – „fannst á Bergstaðastræti“ o.s.frv. Þegar öllu er saman raðað verður til ómótstæðileg heild.

Spýturnar hans Guðjóns eru afskorningar hversdagslegra framkvæmda og smíði af ýmsu tagi sem gefið er nýtt líf eða framhaldslíf í fögrum grip. Þættirnir, sögurnar, smælkið hans Þórarins gefur nasasjón af hversdegi, eða kannski öllu heldur því sem er að einhverju leyti á skjön við hversdaginn. Hér er verið að safna sögum, skrá þær niður, varðveita, og deila með okkur hinum. Eins og áður segir geta allir fundið þarna eitthvað við sitt hæfi, þótt sumt sé auðvitað léttvægara en annað. Margt svo smágert að það er allt að því brothætt og borgar sig ekki að reyna að endursegja eða endurskapa í ritdómi, því úr yrði tóm flatneskja og húmorinn hyrfi út í buskann. Stystu þættina mætti kalla grínsmælki, þar sem varðveitt eru tilsvör frá alls konar fólki – forfeðrum, afkomendum, kunningjum, þekktum og óþekktum. Í smælkinu en einnig í lengri sögum felst glensið í orðheppni og ýmsum klassískum aðstæðum, eins og þegar hið háa mætir því lága, til dæmis þegar teflt er saman Sturlu Þórðarsyni og klósettviðgerðum í „Snorralaug í Helgadal“ eða þegar atburðarásin um hvernig það vildi til að sögumaður samdi drápur fyrir kóngafólk á Norðurlöndum er rakin í „Hirðskáldinu“. Oft á tíðum er svo sögumaðurinn sjálfur skotspónninn, einhvern veginn svolítið ankanalegur, áhyggjufullur, velviljaður en ögn klaufalegur, sem er auðvitað sérstakur kostur í þessari tegund af frásögnum. Þá er hinn sígildi árekstur drauma og veruleika vel útfærður í sögunum af listamannferlunum sem hefðu getað orðið í „Skakkur ansats“ og „Leiklistarferill“.

Að lesa skemmti- og minningasögur af þessu tagi getur orðið til þess að lesandinn fer ósjálfrátt að skiptast á sögum, ‚minnast á,‘ við höfundinn (auðvitað fyrst og fremst í eigin kolli, maður fer ekkert endilega að hringja í höfundinn til að segja honum sögurnar sem leituðu á mann við lesturinn) og því ég ætla að leyfa mér slíkt í þessari umfjöllun – einkum þó sjálfri mér til gamans.

Nokkrar sagnanna tengjast því frekar óvenjulega hlutskipti að vera sonur Þjóðminjavarðar og síðar forseta landsins. Að vera sonurinn í þessu samhengi, standa í þessum sporum fyrir eintóma genetíska tilviljun, gefur þessum sögum skemmtilegt sjónarhorn, að vera óvænt og án eigin atbeina staddur inn í nokkuð formlegum en furðulegum aðstæðum – eins og í matarboði í nýstofnuðu kínversku sendiráði eða að vera leitaður uppi af norður-kóreskum sendiráðsmönnum í Svíþjóð.

Pabbi minn var hvorki forseti né þjóðminjavörður en vann þó á nokkuð sértækri ríkisstofnun, Tilraunastöð Háskólans í meinafræði, Keldum, svo ég kannast við að vera stödd vegna fjölskyldutengsla í aðstæðum sem gátu verið nokkuð undirfurðulegar. Þegar ég fékk bílpróf mætti ég til dæmis með læknisvottorð á bréfsefni Keldna sem var örlítið sérkennilegt (meinafræðingar eru læknar „sem koma eftir á“, eins og pabbi sagði. Það þýðir yfirleitt ekki að leita til þeirra fyrr en maður er dauður). Svo var ýmislegt sem ég fékkst við þegar ég fékk að fara með á Keldur, dundaði mér til dæmis barn að aldri við að sneiða sýni úr kindaheilum og setja á smásjárgler og fékk af og til að gefa tilraunadýrunum.

Í sögunum sem er safnað saman undir heitinu „Nokkrar Bessastaðasögur“ er einatt það háa og lága sem mætist – eins og þegar forsetinn lítur eftir hrossum Stórvals. Ýmsar sögur mála svo mynd af staðnum og aldarfarinu á þeim tíma eins og þegar segir af innbroti á Bessastaði: „Að vera með þjófavarnarkerfi á þessum stað á þessum tíma hefði ugglaust þótt mikil ókurteisi og algjört vantraust á þjóðinni“ (47). Aftur er það sjónarhornið á embættið, staðinn og atburðina sem mætti kalla eins konar hliðarsýn, sem lyftir frásögninni, og skín í gegn þörf fyrir að varðveita – og í sumum tilvikum leiðrétta – sögur, tilsvör, aðstæður og atburði.

Við Þórarinn erum ekki af sömu kynslóð en miðað við hve lítið breyttist í Reykjavík frá sjötta áratugnum til loka þess níunda þá gætum við allt eins verið það. Þannig komu minningabrotin alls konar sögum í kollinn á mér – og í raun þarf ekki að hafa upplifað svipað umhverfi eða tíma til þess að það gerist – það eru meira svona almenn áhrif frásagnarformsins, eins og fyrr segir.

Ekki síst er það lokakaflinn sem hefur þessi áhrif, en þá fer sögumaður í huganum inn í húsakynni Þjóðminjasafnsins og rekur sig horna á milli eftir íbúð Þjóðminjavarðar þar sem hann ólst upp. Að færa sig til bernskunnar á þennan máta má sjá víðsvegar í bókmenntunum, Þórbergur Þórðarson lýsir húsakynnum á Hala með ofurnákvæmni í Steinarnir tala og Jakobína Sigurðardóttir gerir slíkt hið sama á áhrifaríkan hátt í Í barndómi, sem Þórarinn nefnir einmitt í viðtali að hafi verið kveikjan að sinni sögu. (Þannig eru minningar sem festar eru á blað bæði búnar til úr atburðum úr fortíð og öðrum bókmenntatextum.) Þessi nána tenging milli minni og staðar er heillandi og lesandinn fer umsvifalaust að rifja upp eigið bernskuheimili. Ég læt stundum nemendur mína gera þetta þegar við ræðum um minni og staði og segi þeim að sjá fyrir sér herbergið sitt þegar þau voru sjö ára og umsvifalaust kvikna ótal minnisþræðir. Það ‚hríslaðist um mig endurfinning‘ eins og sögumaður segir (172). Í lokaorðum kaflans lýsir hann hvernig safnið sé ávallt heimilið í draumum hans: „Þegar mig dreymir foreldra mína á lífi og endurfundir verða, á ýmsum aldri þeirra reyndar, þá erum við alltaf í safninu“ (180). Og þótt ég hafi ekki alist upp á Þjóðminjasafninu heldur bara í raðhúsi í Vogunum er tilfinningin (og draumarnir) á sama veg.

Undir lok síðustu aldar hlýddi ég á Peter Foot, miðaldafræðing með meiru, halda heiðursfyrirlestur hjá Víkingafélaginu í London. Hann var orðinn nokkuð við aldur og hóf fyrirlesturinn á að afsaka þennan samtýning (svona eins og íslensk húsfreyja í sveit) og sagði af því tilefni sögu af skoskum presti sem var orðinn illa haldinn af neftóbaksleysi því birgðir höfðu ekki borist um hríð á afskekkt prestssetrið. Kirkjuvörðurinn kemur til hans með eitthvert samsafn í skjóðu og presturinn spyr hann hvar hann í ósköpunum hefði fundið þetta, en kirkjuvörðurinn svaraði að bragði: „I swooped the pulpit“ (og hér ber að kveða að hverju atkvæði og hafa íslensk/skoskan framburð á u-inu). Fyrirlestur Foots heitins var svo auðvitað glimrandi skemmtilegur, byggður á víðfeðmri reynslu og kunnáttu og vel samansettur og langt frá því að vera tómt ‚uppsóp‘. Titillinn Tættir þættir gæti á sama hátt gefið slíkan samtýning til kynna, en í öruggum höndum Þórarins verður úr fjölbreytt og líflegt safn sem gaman er að þræða sig eftir. Bókin mun svo sóma sér vel í mengjamyndinni sem ég sá fyrir mér í upphafi, en kannski væri betra að fá Guðjón til að setja saman hillu, því varðveislan – hugmyndin um safnið (í fleiri en einni merkingu) – er sú sem er að lokum ráðandi.

Gunnþórunn Guðmundsdóttir, prófessor við Íslensku- og bókmenntadeild Háskóla Íslands.

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3