Skjöl Landsnefndarinnar

[cs_text]Landsnefndin fyrri V. Fundargerðir og bréf nefndarinnar. Ritstjórar Hrefna Róbertsdóttir og Jóhanna Þ. Guðmundsdóttir. Reykjavík: Þjóðskjalasafn Íslands 2020. 780 bls. og myndaörk 32 bls.

Það hefur verið magnað að fylgjast með þeim ævintýralega hraða sem er á útgáfu Þjóðskjalasafns Íslands, Sögufélags og Ríkisskjalasafns Danmerkur á skjölum Landsnefndarinnar fyrri sem starfaði hér á landi árin 1770–1771 og átti sér það háleita en vonlitla markmið að útfæra leiðir til að bæta hag innfæddra. Helsti afraksturinn var mikill skjalahaugur sem Bergsteinn Jónsson réðst til atlögu við á sjötta áratug síðustu aldar, með þeim árangri að tvö lítil bindi komu út árin 1958 og 1961. Undirritaður starfaði við það á vegum Sögufélags sumarið 1980 að vélrita álitsgerð Magnúsar Ketilssonar sýslumanns og sitthvað smálegt annað, en öll áform um framhald á útgáfunni runnu út í sandinn. Nú er öldin önnur og atgangurinn ógurlegur. Fyrstu tvö bindi glæsilegrar heildarútgáfu í stóru broti og góðu bandi voru kynnt með látum árið 2016 og með réttu lögð áhersla á að í því fyrsta væru bréf frá almúganum, það er hreppstjórum, bændum, jafnvel verkafólki og vinnufólki. Athygli vakti að skjöl á íslensku voru þýdd á dönsku og að inngangur með tengdu efni var á báðum tungumálum. Fyrir vikið var ljóst að verkið myndi nýtast jafnt íslenskum fræðimönnum og hinum sem aðeins eru læsir á dönsku, norsku eða sænsku – enda eru greinar slíkra höfunda byggðar á þessum textum þegar teknar að birtast. Hitt bindið féll í skuggann, aldeilis að ósekju því það er barmafullt af yndislegum og nánast skoplegum fordómum presta gagnvart almúganum. Allir voru þessir mætu menn fullvissir um að „að dygðin og sannur guðsótti“ væru „grundvöllur til stjórnarstandsins viðhalds, eflingar og besta í einu landi“, eins og séra Guðmundur Guðmundsson í Undirfelli og séra Jónas Benediktsson í Vesturhópshólum skrifuðu 5. maí 1771. Fyrsta skref í átti til umbóta, töldu þeir, var að þess yrði gætt að bændur borguðu vinnufólki ekki of há laun og að tekið yrði fyrir giftingar fátæks ungs fólks, enda myndi það áreiðanlega lenda á vonarvöl sem „betlarar og húsgangsfólk, sjálfum sér og sveitunum til stærstu þyngsla og vandræða sem allt of mörg dæmi daglega sanna“ (Landsnefndin fyrri II, bls. 409–410).

Í þriðja bindi árið 2018 voru einkum skýrslur sýslumanna og í því fjórða birtust ári síðar sendingar til nefndarinnar frá æðstu embættismönnum, svo sem biskupum, amtmanni og landfógeta. Verður ekki nánar sagt frá þeim bindum hér heldur vikið að því fimmta í röðinni sem var kynnt til sögunnar 27. október síðastliðinn með fyrirlestrum ritstjóranna, Hrefnu Róbertsdóttur og Jóhönnu Þ. Guðmundsdóttur (sjá Vef. www.youtube.com/watch?v=tV0IulFTV7Y). Síðasta erindið flutti Helga Hlín Bjarnadóttir sem einmitt á inngangskafla þessa bindis (bls. 31–63) um hugmyndir manna um húsaga og landsaga á 18. öld eins og þær birtast í tillögum Þorkels Fjeldsteds, eins þriggja nefndarmanna (hinir voru danskir). Þorkell var þá rétt orðinn þrítugur, fæddur að Kvíabekk í Ólafsfirði árið 1740 eða 1741. Hann lauk lögfræðiprófi við háskólann í Kaupmannahöfn sumarið 1766 og fékk þremur árum síðar lögmannsembætti í Færeyjum en átti að loknum landsnefndarstörfum glæstan feril í Noregi og Danmörku til dánardags 19. nóvember 1796. Uppkast hans að landsagatilskipun (d. politie- og landforordning) er hér á bls. 333–398 og drýpur íhaldssemi af hverju orði, eins og Helga Hlín útskýrir vandlega og setur í samhengi við fyrri tilhlaup að slíkum lagabálki sem aldrei varð neitt úr. Vart gætir upplýstra viðhorfa hjá lögmanninum í öðru en áherslu á vegagerð sem hreppstjórar á hverjum stað áttu að eiga frumkvæði að en bændur skyldu mæta með vinnumenn sína og verkfæri til að ryðja burt grjóti eða brúa keldur og mýrar sem víða tálmuðu för: „som paa mange stæder gjör overfarten særdeeles vanskelig“ (bls. 368). Athugasemdir sýslumanna, lögmanna og stiftamtmanns við tilskipunina fylgja (bls. 402–653). Sumum þeirra þótti Þorkell helsti langorður og vildu stytta skjalið eða jafnvel taka heilu greinarnar út. Aðrir vildu draga ögn úr sektum og öðrum refsingum, svo sem beitingu gapastokks, eða þeir andmæltu innflutningi svonefndra tréhesta þar sem þjófar og aðrir sakamenn voru festir á bak og jafnvel hýddir. Þorkell vildi hafa gapastokk við hverja kirkju og tréhest við þær helstu. Í gapastokkinn átti meðal annars að setja þá sem voguðu sér að koma kenndir til kirkju, svo sem í klukkustund eða tvær (bls. 339–340). Sveinn Sölvason lögmaður taldi tréhesta bara henta í hernum og vildi auka því við málsgreinina að bannað yrði að fólk hefði sísvanga hunda sína með til kirkju, en slíkt væri slæmur siður sem almenningur hefði vanið sig á: „som pöbelen har vedtaget i det, at eenhver lader sine hunde löbe med til kirken“ (bls. 512). Þess má geta að tréhestar voru bannaðir í Danmörku ekki löngu síðar eða árið 1787 (sjá Vef. denstoredanske.lex.dk/træhest).

Þarna fást og sjást á einu bretti ískyggileg viðhorf veraldlegra embættismanna til vinnumarkaðar og opinbers lífs, til viðbótar við það sem fram er komið í fyrri bindum. Annars eru eigin gögn landsnefndarinnar þungamiðja þessa bindis, með öðrum orðum skjöl sem hún tók með sér til landsins (bls. 111–150), bréfabók hennar sjálfrar (151–194), fundargerðarbækur (196–313) og loks bréf sem hún að mestu skrifaði rentukammeri (657–683), en það var sú stjórnardeild í Kaupmannahöfn sem annaðist fjárreiður ríkisins. Bréf nefndarinnar eru ekki ýkja bragðmikil, ef svo má að orði komast, en bráðnauðsynleg til skilnings á verkferlum og væntingum sem viðmælendur svo uppfylltu í mismiklum mæli í greinargerðum sínum. Fundargerðirnar eru miklum mun áhugaverðari aflestrar, allt frá fyrsta fundi með embættismönnum á Þingvöllum 20. júlí 1770 til hins síðasta sem stóð dagana 3.–14. ágúst í Reykjavík. Allt höfðu nefndarmenn þá lesið sem þeim hafði borist og tekið flest af því til umræðu, staðhæfa þeir, en luku sér svo af með því að árétta það sem almenningur helst hafði kvartað undan. Það var ánauð af leigukúgildum sem fylgdu jörðum og mannslánum í þágu jarðeigenda, að ógleymdum bágum verslunarkjörum og þeirri byrði sem greiðsla tíundar var. Þetta síðasta töldu þeir að mætti lagfæra um leið og búið yrði að koma skipan atvinnuvega og stjórnarháttum í betra horf: „paa bædre födder“ (bls. 312–313).

Í fundargerðunum kennir ýmissa grasa sem vert væri að staldra við en látið verður duga að nefna fáein atriði. Meðal þess sem nefndinni var falið í erindisbréfi dagsettu 22. maí 1770 var að meta þörf fyrir yfirsetukonur (bls. 100). Almennt álit manna á fundinum var að slíkra kvenna væri ekki þörf og frekar ætti að verja fjármunum í nauðsynlegri hluti: „til andre nödvendigere ting“ (bls. 199). Í framhaldinu var lagt til að Eystribyggðar í Grænlandi yrði leitað frá höfnum á Vesturlandi (bls. 201). Á fundi 4. mars 1771 var meðal annars rætt um fólksfjölda í landinu og hafði einmitt verið talið upp úr manntali ársins 1769, sem sýndi að landsmenn voru einungis 46.201 talsins. Það þótti nefndarmönnum lítið miðað við það hversu stórt og heilnæmt eylandið væri: „en saa stor og sund öe som Island er.“ Manntalið frá 1703 var reyndar óþekkt og nefndarmenn vissu ekki að þá höfðu íbúar verið rúmlega fjögur þúsund fleiri, en greining þeirra á gögnum leiddi í ljós að Íslendingum fór fjölgandi þrátt fyrir harðindi áranna 1755–1757 og bólusóttarfaraldur ársins 1762 (bls. 210–212). Þeirri niðurstöðu fylgja stórmerkilegar hugleiðingar um það hvernig mætti stuðla að fólksfjölgun og meðal atriða var bólusetning eða „inoculation“, sem væri nýlega uppfundin og hefði þegar bjargað hundruðum þúsunda mannslífa. Aðferðin væri svo einföld að jafnvel fátæk húsfreyja í sveit gæti beitt henni: „Og er det en höjst lykkelig sag, at de mest heldige i deres methode gaae saa simpel til verks, at en fattig bondekone ved nöye at benytte sig af de faae regler og midler, hvilke skal fölges og bruges, kommer ligesaavel til maalet som de saakaldede inoculister“ (bls. 214). Á fundi 1. júní spáðu menn í málma og surtarbrand en líka saltvinnslu úr sjó á jarðhitasvæðum við Reykhóla í Barðastrandarsýslu og á Reykjanesi við Ísafjarðardjúp sem Þorkell hafði einmitt kannað sérstaklega og fylgja skýrslur hans um það efni, með uppdráttum bæði í svarthvítu og í lit (bls. 279, 321–329, myndaörk xiii–xix).

Um útgáfu textans er vísað í greinargóðar verklagsreglur í fyrsta bindinu og stikkprufur benda ekki til annars en að vel sé vandað til verka – en myndir eru þegar komnar á vefslóð verkefnisins, landsnefndin.is (og textarnir kannski væntanlegir). Gervallt bindið er á dönsku fyrir utan nokkuð ítarlegar athugasemdir Vigfúsar Schevings sýslumanns í Skagafjarðarsýslu við landsagatilskipunartillögu Þorkels (bls. 572–578) og er þeim snarað á góða nútímadönsku sem þó virðir snúna setningaskipan og flóknar hugsanir (bls. 578–583). Meðal annars þótti Vigfúsi óráðlegt að vinnuhjú sem fyndu að mat á heimili sínu skyldu sett í gapastokk við kirkju, heldur ætti fremur að sekta þau, því örðugt gæti verið fyrir húsbónda þeirra að koma slíkum meinhornum á staðinn: „kynni það því gefa honum orðsök til heldur að umbera þess aðfyndni en líða þar af fljótandi ómak og vinnumissir“ (bls. 575). Þýðingin er snöggtum skýrari: „det kunne derfor give ham anledning til snarere at tolerere denne kritik end at lide konstant besvær og arbejdstab ved det“ (bls. 580). Að sama skapi eru hér neðanmáls sérlega góðar millivísanir í önnur skjöl í fyrri bindum þar sem við á. Ýmis hugtök og fyrirbæri sem fyrir koma í texta eru útlistuð jafnharðan og neðanmáls eru þar að auki athugasemdir um handritin, svo sem varðandi undirstrikanir og merkingar með rauðkrít. Þá eru karlar sem nefndir eru á nafn eða embætti þeirra útskýrðir hverju sinni, bæði á íslensku og dönsku, sumir jafnvel oftar en einu sinni og tvisvar – án þess að það komi að sök. Sérstök skrá með orðskýringum er í bókarlok, að nokkrum hluta sameiginleg fyrri bindum. Henni fylgja efnisorðaskrá, mannanafnaskrá og staðanafnaskrá. Allt ber þetta vitni um óþrjótandi elju aðstandenda því svona nokkuð er ekkert spaug. Sjötta bindi er nú væntanlegt og verður hið síðasta – því er nú verr – og óskandi væri að útgefendur hreinlega gleymdu sér og linntu ekki látum, heldur tækju rakleiðis að sér útgáfu á skjölum Landsnefndarinnar síðari sem starfaði árin 1785–1787, sem vart ætti að vefjast fyrir þeim þótt afrakstur hennar sé víst enn meiri að umfangi.[/cs_text]

Um höfundinn
Már Jónsson

Már Jónsson

Már Jónsson er prófessor í sagnfræði.

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3