Þjálfun í kynhlutverkum

„Maður fæðist ekki kona, heldur verður maður kona.“ – Simone de Beauvoir

Fyrsta kvikmynd belgíska leikstjórans Lukas Dhont, Girl, fylgir hinni fimmtán ára unglingsstúlku, Láru í gegnum kynleiðréttingarferli hennar. Samhliða þessu er Lára nýflutt í ókunnugt umhverfi ásamt litla bróður og föður sínum. Lára leggur stund á ballett og kemst inn í einn besta ballettskóla Belgíu þar sem hún stendur sig vel en fyrir það þarf líkaminn að gjalda. Girl vekur upp spurningar um kyn og kynhlutverk. Hvað þýðir það að vera stelpa og hvenær verður maður að stelpu?

Kynleiðréttingarferli Láru er bæði andlegt og líkamlegt. Hvað varðar andlegu hliðina stendur Lára sig afar vel en líkamlega hliðin er vandasamari. Þetta sést hvað best í ballettnum er ballettkennarinn bendir Láru á að hún muni eiga erfitt með að verða hæf ballerína þar sem hún lærði upprunalega ballett í líkama stráks. Frá unga aldri eru áherslur í ballett ólíkar hjá strákum og stelpum. Vandinn felst þá í því að Lára hefur ekki grunninn sem hinar stelpurnar í bekknum hennar hafa. Hún þarf að „aflæra“ stóran hluta af því sem hún kann og læra frá grunni að vera ballerína í kvenlíkama. Í sífellu er Lára að ofreyna og misþyrma líkama sínum til þess að uppfylla þetta nýja hlutverk. Hún blóðgar tær sínar og bælir líkamann niður með því að teipa kynfæri sitt. Lára pyntar líkama sinn af því hún vill að hann sé samferða hennar kyni.

Dhont notar með þessum hætti ballettiðkun Láru til að sviðsetja samfélagslega þjálfun okkar í kynjahlutverkum og draga fram hið flókna og erfiða ferli sem kynleiðrétting er. Valið er áhugavert þar sem ballett er gjarnan álitin fremur „kvenleg“ iðja og spurningin sem vaknar í kjölfarið er hvort það sé nauðsynlegt að vera kvenleg transkona? Finnur transfólk fyrir þrýstingi til þess að „sanna“ fyrir skeptískum almenningi að það tilheyri í raun öðru kyni með því að gangast inn á bókstaflegustu birtingarmyndir kynhlutverksins? Þarf Lára að vera hin „fullkomna“ kona til þess að hún fái að vera kona? Í þessu sambandi er áhugavert að þegar líður á myndina fer Lára jafnframt að leika hlutverk húsmóðurinnar. Í staðinn fyrir kraftmiklar ballettsenur fáum við að sjá hana elda og vaska upp, líkt og hún gangist upp í steríótýpum kvenleikans. Ekki fæst einfalt svar við því hvort þessi hegðun hennar komi til af hennar eigin frumkvæði eða hvort aðrar ástæður liggi að baki.

Inn á milli sjáum við Láru ferðast inni í litlum millirýmum sem brúa bilið á milli heimilis hennar og ballettskólans. Áhorfendur sjá Láru nokkrum sinnum um borð í lest þar sem hún stendur sjálfsörugg innan um annað fólk og ber höfuðið hátt. Þetta eru stuttar en mikilvægar senur þar sem þær veita innsýn í andlega líðan Láru. Markmiðið er að fá áhorfendur til þess að bera Láru saman við aðra farþega lestarinnar og sjá að hún er eins og þeir.

Samband Láru við bekkjarsystur sínar virðist vera gott. Þær sýna henni virðingu og eru ekki of uppteknar af því að hún sé „öðruvísi“. Á þetta reynir hins vegar í gistipartýi þar sem hinar stelpurnar skora á kyn hennar á hátt sem kemur Láru í uppnám. Hún fer niðurlút heim og í lestinni sjáum við Láru í fyrsta sinn sitjandi, niðurbrotin eftir atvikið. Lestin er einnig í fyrsta sinn stopp enda er líf Láru það líka.

Lára þarf að ganga í gegnum margt í kynleiðréttingarferlinu og eins og hvert barn með vandamál sem virðist óyfirstíganlegt læðist Lára upp í rúm til föður síns um miðja nótt í von um að hann hafi lausnina. Lára óttast að hormónanir reynist ekki skipta sköpum þegar að kynleiðréttingunni kemur. Pabbi hennar hughreystir hana og hvetur hana til að vera þolinmóð. Orð Simone de Beauvoir bergmála í gegnum pabba Láru er hann spyr hana hvort hún haldi að hann hafi orðið að karlmanni um leið og hann fæddist. Því þó að hann hafi fæðst með karlkyns kynfæri þýðir það ekki endilega að hann sé karlmaður. Maður verður að kyni, maður fæðist ekki sem kyn.

Lára fagnar sextán ára afmæli sínu með vinum og ættingum. Þetta er gleðistund af því hún er loksins byrjuð á hormónalyfjum sem faðir hennar tilkynnir gestunum með stolti. Frænka hennar hefur einnig fréttir, hún er ólétt af dreng! Það hvernig þessi tilkynning frænkunnar birtist í myndinni gefur til kynna að áhorfendum sé ætlað að velta fyrir sér hugmyndinni um fyrirframgefin kynhlutverk. Þarna er móðirin skýrlega búin að festa niður kyn hins ófædda barns. Þegar barnið fæðist í heiminn neyðist það svo til að taka þátt í hlutverkaleiknum, fylgja handritinu í tengslum við það kyn sem samfélagið telur það tilheyra. Síðar spyr Lára konuna, „hvernig líður barninu?“. Lára kyngerir ekki barnið, því hún veit af persónulegri reynslu að lífið er flóknara. Í upphafi myndarinnar ber geðlæknir upp eftirfarandi spurningu: „Sérðu konu þegar þú lítur í spegil?“. Lára svarar neitandi en geðlæknir hennar segist sjá unga fallega konu sem er það sem áhorfendur sjá. Lára bíður þess að líkami hennar falli að kynverund hennar og líður eins og hún geti ekki byrjað að lifa að fullu þangað til svo sé. Hún telur sig ekki getað elskað né verið elskuð, sem er ekki satt.

Þegar dregur að lokum kvikmyndarinnar tekur Lára ákvörðun sem gæti reynst henni banvæn. Þrátt fyrir stuðninginn ber þrýstingurinn sem fylgir kynleiðréttingarferlinu Láru ofviða og í óþolinmæði sinni framkvæmir hún hið óhugsanlega. Um leið og faðir hennar fréttir af því sem hefur gerst sjáum við hann hlaupa upp hringstigann á heimili þeirra á meðan myndavélin fylgir honum og snýst hring eftir hring líkt og ballerína.

Girl hefur verið gagnrýndi fyrir að hafa karlkyns leikara, Victor Polster, í hlutverki Láru í stað transkonu. Það að hafa karlmann í hlutverkinu ýtir undir þær ranghugmyndir að transkonur séu í raun og veru karlmenn. Kvikmyndir eins og þessi sem fjallar um málefni transfólks er frábært tækifæri fyrir transfólk til þess að leika hlutverk sem þeim stæði mjög nærri. Hægt væri að benda á að sögupersónan Lára væri líkleg til þess að vera ósátt með leikaravalið á sinni eigin persónu. Þrátt fyrir að birta með skilningsríkum hætti mynd af kynleiðréttingarferli staðfestir myndin því miður með leikaravali þá staðreynd að transfólk fær ekki sömu tækifæri og aðrir leikarar.

Að því sögðu er Girl samt sem áður fallega einföld kvikmynd sem segir kraftmikla sögu um málefni sem loksins má ræða og fjalla um af alvöru. Kvikmyndin knýr áhorfendur til að ígrunda hugmyndir sínar um kyn og kynhlutverk, jafnvel taka þær til gagnrýnnar endurskoðunar. Líkt og hæfir mynd sem setur ballett í forgrunn er frásögnin sjálf fim og kvik og kallar fram tilfinningalegan dans í brjósti áhorfanda.

Hrafnkell Úlfur Ragnarsson er nemandi í heimspeki við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands og meðlimur í Engum stjörnum.

Jóna Gréta Hilmarsdóttir er nemandi í kvikmyndafræði við Íslensku– og menningardeild Háskóla Íslands og meðlimur í Engum stjörnum.

Vefsvæði Engra stjarna er hér.[/cs_text]