Kvikmyndin Capernaum (2018) eftir Nadine Labaki fjallar um Zain El Hajj (Zain Al Rafeea), tólf ára dreng er ákveður að kæra foreldra sína fyrir að hafa fætt sig inn í þennan heim, í von um það komi í veg fyrir að þau eignist fleiri börn. Honum þykir lífið sem hann neyðist til að lifa grimmt og óréttlátt gagnvart sér og öðrum börnum í áþekkri stöðu. Þjáning barna í óréttlátum heimi fullorðinna er þannig eitt helsta viðfangsefni myndarinnar.
Capernaum sýnir þá atburði er leiddu til málssóknar Zain gegn foreldrum sínum. Zain býr í fyrstu með þeim og fjölda systkina við mikla fátækt í örsmárri íbúð í fátækrahverfi í Beirút. Í stað skólagöngu er Zain alla daga í ýmsum íhlaupastörfum fyrir smápening, til að hjálpa fjölskyldu sinni. Þá aðstoðar hann móður sína við að smygla eiturlyfjum inn í fangelsi en það er ein helsta tekjulind fjölskyldunnar. Hvorki Zain né foreldrar hans vita hversu gamall hann er, og fæðingarvottorð virðist aldrei hafa verið til fyrir hann. Í mynd sem snýst að umtalsverðu leyti um persónuskilríki og það að geta sannað hver maður sé fyrir stofnunum og yfirvöldum er þetta þýðingarmikið atriði.
Helsta uppspretta hamingju Zain er Sahar (Haita ‘Cedra’ Izzam) yngri systir hans en saman fela þau fyrir foreldrum sínum að hún sé byrjuð á blæðingum svo hún verði ekki „send burt” af heimilinu. Þegar upp kemst um það selja foreldrarnir Sahar í hjónaband til miðaldra götusölumanns, sem jafnframt er leigusalinn þeirra. Í reiði sinni fer Zain um borð í rútu og flýr heimili sitt í von um betri líf.
Í rútunni hittir Zain aldraðan mann klæddan í ofurhetjubúning sem svipar til þekkts útlits Köngulóarmannsins. Undrandi byrjar Zain að spjalla við sessunaut sinn, sem kynnir sig sem Kakkalakkamanninn, frænda Köngulóamannsins. Zain ákveður að fylgja honum í niðurbrotið tívólí. Fram að þessu kunna áhorfendur að hafa verið byrjaðir að gleyma því að Zain er barn, enda axlar hann ábyrgð fullorðinna. Áhugi hans á ofurhetjunni dregur fram ungan aldur Zain sem skellur skyndilega á áhorfendum og þungi aðstæðna hans verður öllum ljós.
Á ráfi sínu um skemmtigarðinn hittir Zain Rahil (Yordanos Shiferaw) sem er ólöglegur innflytjandi frá Eþíópíu og vinnur við ræstingar í tívolíinu. Rahil endar á að taka Zain að sér í bárujárnskofa sinn í enn ömurlegra fátækrahverfi en því sem áhorfendur kynnast í upphafi. Á meðan hún vinnur á daginn í ótal störfum sér Zain um ungabarn hennar, Yonas (Boluwatife Treasure Bankole), sem Rahil elskar óendanlega mikið. En rétt eins og Zain og Rahil er barnið Yonas skilríkjalaust og á því á hættu, líkt og móðirin, að vera vísað úr landi. Lífið virðist ganga einhvern veginn upp hjá fjölskyldunni, þangað til Rahil kemur ekki heim kvöld eitt og þá sitja þeir Zain og Yonas eftir einir.
Capernaum er hrá kvikmynd sem sýnir líf persónanna með raunsæjum hætti. Kvikmyndin hefur heimildarmyndablæ og setningafræðilega séð leitar hún mikið í smiðju ítalska raunsæisins. Margar þeirra rauna sem persónurnar lenda í eru byggðar á raunverulegum atburðum raunverulegs fólks. Þá eru margir leikaranna óreyndir, einfaldlega fólk með svipaðan bakgrunn og persónurnar sem þau leika. Zain Al Rafeea, sem túlkar stórkostlega hinn unga Zain, er til að mynda flóttamaður frá Sýrlandi. Yordanos Shiferaw, leikkonan sem leikur Rahil, er frá Erítreu og var ólöglegur innflytjandi í Líbanon. Ekki er sjálfgefið að notkun á „venjulegu fólki“ heppnist ævinlega í kvikmyndum en í þessu tilviki gengur bragðið upp með stórbrotnum hætti; framvindan öll er magnþrungin og það er ekki síst leikurunum að þakka.
Vegabréfaleysi og skilríkjaskortur er eitt helsta leiðarminni Capernaum. Vandræði og valdaleysi Zain, Rahil og Yonas spretta af félagslegri stöðu sem tákngerist í vegabréfaskortinum. Það er eins og hjálpin sé handan við hornið og það eina sem standi í vegi sé skortur á skilríkjum; þeim fylgir hreyfanleiki og von um betra líf í öðrum löndum. Áhorfandi upplifir valdleysið og rótleysið sem fylgir fallvaltri stöðu réttindalausra persónanna, og fljótt verður beinlínis óþolandi að horfa uppá skriffinnsku hindra einstaklinga frá því að fá þá hjálp sem þeim er nauðsynleg.
Í upphafi Capernaum má sjá hóp af ólöglegum farandsverkakonum í varðhaldi. Í þeim hóp er ein aðalpersóna myndarinnar, Rahil, en við greinum hana ekki í fyrstu frá hinum í hópnum. Áhorfandi fær því á tilfinninguna að saga Rahil sé á vissan hátt ekki aðeins saga hennar heldur allra kvennanna. Saga Zain er heldur ekki aðeins saga hans heldur allra barna sem búa ástlaus og í örbirgð.
Capernaum lætur áhorfendurnar horfast í augu við fólk sem velmegandi stéttir leiða hjá sér og hugsa helst ekki til. Fólks sem er afgreitt (alltof auðveldlega) sem hvert annað kerfisvandamál. Myndin ljær þannig máls á áríðandi viðfangsefnum og hún gerir það með beinskeyttum hætti. Þetta er mynd sem tekur púlsinn á samtímanum, en þá eins og læknir sem er að skoða sjúkling, allt sem myndin fjallar um má túlka sem sjúkdómseinkenni og vísbendingar um misheppnaða samfélagsgerð. Eða hvernig á öðruvísi að lýsa samfélagi sem skilur börn á borð við Zain, Sahar og Yonas eftir í eymd og volæði, og fullkomnu vonleysi? Börnin eru valdalaus andspænis kerfi sem þau samþykktu aldrei, en gerir þau umfram aðra að varnarlausum fórnarlömbum.
Ég gekk út úr hinum sterka poppilmi bíósins og út í ískalt haglélið sleginn af íslenskri velmegun. Ég hef aldrei hugsað út í þau forréttindi er fylgja vegabréfinu mínu og skilríkjum. Er máttur þeirra slíkur að einungis þau geta sannað tilvist þína á þessari jörðu?
Um höfundinn
[fblike]
Deila