Varúð: Umfjöllun inniheldur spilliefni
Eyðilegging jarðarinnar af hálfu mannkyns er óumflýjanleg. Raunveruleikinn sem blasir við er sá að græðgi okkar, sinnuleysi og sjálfselska hafa valdið óafturkræfum breytingum á vistkerfi jarðar, og að endatafl mannkyns sé hafið. Áratugum saman höfum við sópað grafalvarlegum vandamálum undir teppið og vonast til að þau leysist af sjálfu sér, allt vegna skammtímahagsmuna. Kvikmynd Paul Schrader, First Reformed(2017), beinir sjónum að áleitnum spurningum varðandi loftslagsvánna og hlutverk trúarbragða í þessum hægláta hryllingi sem raunveruleiki okkar er orðinn. Vill Guð okkur dauð?
First Reformed er drekkhlaðin kristilegri táknfræði og boðskap án þess þó að gerast sek um trúboð. Hin ókennilega spurning um tilgang lífsins og skyldur okkar gagnvart komandi kynslóðunum óma eins og háværar kirkjuklukkur í gegnum myndina þar sem við fylgjum prestinum Ernst Toller (Ethan Hawke) á persónulegri vegferð um brestina í eigin trúarlegu sannfæringu.
Toller er meinlætamaður og nær upphafin táknmynd fyrir hinn fullkomna guðsmann. Rætur hans liggja í herþjónustu, aga og íhaldsömum kristnum gildum. Presturinn sinnir starfi sínu af alúð í lítilli, hvítmálaðri kirkju horfins nýlendutíma og við fyrstu sín virðast dagar hans taka hver við af öðrum með átakalausum og tilbreytingarsnauðum hætti. Brátt kemur þó í ljós að líf Tollers felur í sér almennari og um margt ógnvænlegar skírskotanir. Hliðstæður við sjálfseyðingarhvöt mannsins birtast í áfengissýki hans og tregðu til að leita sér læknisaðstoðar þegar löngu er orðið ljóst að hann glímir við alvarlegan sjúkdóm. Það er hans og hann, líkt og íbúar velmegunarlandanna, séu á valdi dauðahvatarinnar. Þegar myndin tekur að draga athygli áhorfenda að mengunarvöldum og loftslagsvánni verður ofbeldið sem hann beitir sjálfan sig óumflýjanlega að myndlíkingu fyrir meðferð mannkyns á jörðinni.
Í óttablandinni uppljómun sinni leitar Toller svara í trú sinni en finnur engin. Eyðileggingin er yfirvofandi, hangir yfir vötnum eins og grá vofa. Toller verður æ vissari að það sé guðs vilji að mannkynið bjargi jörðinni en bíði ekki tortímingar tegundarinnar. Sinnuleysi mannsins er orðið að stærstu ógninni sem við okkur blasir. Hjartað slær örar er Toller reynir að sannfæra söfnuð sinn og kirkjunnar menn um að taka sig saman í andlitinu og bjarga því sem bjargað verður. Orð prestsins og gjörðir falla þó í grýttan jarðveg því svo gráðugir og blindir eru forsvarsmenn kirkjunnar orðnir að þeir trúa að eyðileggingin kunni að vera guðs vilji.
Mannkynið verður því að ókennilegri ófreskju sem stendur andspænis hugsjónarmönnum á borð við Toller. Ófreskjan er óheiðarleg, sjálfselsk og svo forheimsk og sérhlífin að í siðleysi sínu varðar það hana engu hvað verður á vegi eyðileggingar hennar. Stóriðjan og skammvinnir seðlar í bankabókina skipta meira máli er óspilltur Eden-garður fyrir framtíðar kynslóðir guðsbarna. Það er þetta ófreskjulega sinnuleysi sem séra Joel Jeffers (Cedric Kyles) eigandi risakirkjunnar Abundant Life sýnir Toller og hans sárbænum um að kirkjan taki afstöðu, sem nístir áhorfendur inn að beinum. Eigum við að trúa því að þetta sé guðs vilji?
Tilhugsunin um að skapari okkar vilji okkur feig er guðsmanni skiljanlega erfið og í vaxandi vonleysi sínu og volæði myndar Toller náið samband við konu látins umhverfisaðgerðarsinna, Mary (Amanda Seyfried), og sér í henni vonarglætu. Mary, snoppufríð og saklaus, ber barn undir belti og er táknræn ímynd þess sem bjarga verður. Hún, eins og nafna hennar mey, er göfug og falleg, sveipuð æskunnar óléttuljóma. Hlutskipti hennar og ófædds drengsins verður að þráhyggju fyrir Toller, þrátt fyrir að hann steypist sjálfur æ lengra niður veg viskíþambandi sjálfseyðileggingar.
Niðurlæging og hnignun Tollers, þjóns guðs og fagurrar, óspilltrar jarðar, er eins og stingandi þyrnir í augum áhorfenda og sársaukinn eykst með hverju viskíglasinu sem á fætur öðru rennur mjúklega niður kverkar prestsins. Samhverfan milli séra Tollers og sjálfseyðingarhvatar mannsins nær ákveðnu hámarki þegar hann gutlar ógeðfelldri skærbleikri magamixtúru ofan í gullið viskíglasið. Nærmyndin af freyðandi bleikri mixtúrunni, þykkvellandi í hunangsgylltum spíranum, fær hárin til að rísa því skyndilega erum við minnt á kraumandi kjarnorkuúrganginn í vatnsbólum okkar. Við erum að sama skapi minnt á það að það er okkar eigin sök.
Kvikmyndir sem fara ekki leynt með samfélagslegar og pólitískar skírskotanir sínar eins og First Reformed eiga alltaf á hættu að verða eigin boðun að bráð og enda í áróðri. Schrader tekst hins vegar að galdra fram heimspekilega kvikmynd sem vekur áhorfandann frekar upp af vondum draumi heldur en að ásækja hann með skræku ávarpi og endalausum ímyndum mengunar í þeim ásetningi að vekja sektarkennd. Fremur en að þruma yfir hausamótum áhorfenda og lesa þeim pistilinn, beinir Schrader speglinum að okkur sjálfum og tekst að hrista upp í bandarískri, strangkristinni þjóðarsálinni.
Óræð endalok myndarinnar verða því að enn einni táknmyndinni í symbólískum frásagnarhala Schraders. Síðasta stúlkan, full dyggðar og hreinskilni, hefur sigrast á ófreskjunni og brosmild í bragði og með von í hjarta er það hennar hlutverk að koma í veg fyrir gjöreyðingu mannkyns. Líkt og Toller ber okkur að umfaðma sannleikann og þennan kyndilbera síðustu vonarglætunnar, Maríu meyjar og ófædds sonar hennar, Kristni endurbornum.
Um höfundinn
[fblike]
Deila