Saumavél eða vélbátur? Smávegis um söguna og ömmur

[cs_text]Eitt meginmarkmið fyrirlestrarraðarinnar Margar myndir ömmu árið 2015, og  samnefndrar bókar, var að draga upp svipmyndir af konum á 20. öld þar sem í senn væri fjallað um hlut þeirra í mótun íslensks samfélags á breiðum grundvelli og farið niður á svið hins smáa og persónulega: Að sagðar yrðu sögur af raunverulegum lífum kvenna. Fyrir mörg okkar var það talsverð áskorun að fjalla um svo nákomna einstaklinga, hvort sem við þekktum ömmur okkar eða ekki. Þetta sést vel í köflum bókarinnar, æviþáttunum sem þar er fléttað saman við fræðilegar vangaveltur um aðferðir og túlkun og sögulega framvindu.[1]

Sú aðferð að segja sögu, skrifa sagnfræði, í gegnum ævisögur eða æviþætti er aldagömul og saga kvenna var einmitt lengi sögð í gegnum ævisögur og æviþætti. Kvenrithöfundar og svokallaðir amatörsagnfræðingar erlendis skrifuðu um ævir merkra kvenna á 19. öld og þegar kom fram á 20. öld bættust íslenskar konur í þennan hóp og skrifuðu æviþætti kvenna í blöð og tímarit, inn í sínar eigin sjálfsævisögur og gáfu jafnvel út bækur með æviþáttum kvenna. Einmitt til þess að sýna hlut kvenna í þróun samfélagsins á tímum nútímavæðingar, bæði þeirra kvenna sem stigu út fyrir hefðbundið hlutverk kvenna og létu til sín taka á opinberum vettvangi en einnig svokallaðar venjulegar konur sem helguðu sig heimili og börnum, mjólkuðu kýr, söltuðu síld og þurrkuðu fisk, stóðu daglangt við rakstur. Þetta var liður í því að auka sjálfsvirðingu kvenna og sjálfstraust því ekki fengu þær inni í sögubókum. Það hafa rannsóknir sýnt.[2]

Þótt þær kæmust ekki í sögubækur/sagnfræðirit var eftirspurn eftir sögum af konum. Fyrir utan verk sem konur gáfu út hafði árið 1949 verið gefin út bókin Móðir mín, með æviþáttum 26 kvenna (eiginlega allir skrifaðir af körlum) og viðtökurnar voru svo góðar að fáeinum árum síðar, 1958, kom út Móðir mín. Nýtt safn. Þar leggur ritstjórinn Pétur Ólafsson áherslu á þátt kvenna í sköpun íslensks samfélags. Hann hafði nefnilega veitt því athygli þegar hann las yfir æviþættina 23 sem birtust í þessu safni (og nær allir skrifaðir af körlum) að „undravert“ væri hve „hlutir, eins og t.d. ein lítil eldavél, fengu breytt miklu um hagi manna, sem bjuggu aðeins á næsta leiti við okkur. Að ekki sé talað um heila skilvindu og prjónavél.“ [3]

Á tímarit.is finnast má finna auglýsingar um saumavélar frá og með 1877. Þessi birtist í Þjóðólfi 18. maí árið 1878.

Þessar tækninýjungar, rétt eins og menntun kvenna og baráttu fyrir bættum húsakosti, sem skipti konur og velferð fjölskyldna miklu máli, setur Pétur í samhengi við efnahagsþróun landsins. Þetta efni, segir hann, er þráður sem rennur í gegnum alla kaflana. Sagnfræðingurinn Þorkell Jóhannesson sá þetta ekki alveg sömu augum því hann skrifaði í ritdómi að í þessum þáttum væri ekki greint frá neinum „stórskornum viðburðum“, heldur sé þarna á ferð „saga kvenna, sem fæstar tóku þátt í umsvifum þjóðmála.“ Það sé samband barns og móður sem þarna væri í fyrirrúmi (sem var svolítið hugmyndin í fyrri bókinni).[4] Skilningur Þorkels á því hvað telst til þjóðmála stangast því á við orð Péturs en eru lýsandi fyrir þær hugmyndir sem voru ríkjandi um verðug viðfangsefni í sögu og um hvaða þættir mannlífsins, samfélagsins, væru tannhjólin í gangvirki sögunnar. Hér mætti líkja spyrja um árekstur hins alþýðlega og fræða. Brot úr minningargrein sem birtist í Tímanum árið 1966 er líklega lýsandi fyrir óþol sem í vaxandi mæli má sjá gagnvart hefðbundinni karlasögu og upphafningu frægra karla:

„Og sú er trúa mín og þó reyndar vissa, að saga kvenna, slíkra, sem Guðfinnu Þórðardóttur sé sú, að hún marki miklu dýpri, varanlegri og giftumeiri spor í þjóðarsögunni en spor ýmissa þeirra manna, sem hafa verið meira á orði, meðal annars vegna þess, að þeir hafa göslazt í gegnum lífi ð með meiri hávaða og fyrirgangi.“[5]

Í kaflanum sem ég skrifaði í Margar myndir ömmu fléttaði ég saman frásögnum af ömmum mínum og langömmum og fræðilegri umræðu um sögulegt samhengi, sögulegt virði, þ.e. hverjir hefðu verið og væru þess virði að um þá væri skrifað í sagnfræði.

Alla 20. öld reyndu konur að skrifa sig inn í söguna, vildu að litið væri á þær sem fullgilda þegna og gerendur í íslensku samfélagi bæði að fornu og nýju. Eitt dæmi frá 1941, ekki um sagnaritun heldur vitund um skekkjuna, er í Nýju kvennablaði. Snemma það ár birtist athugasemd vegna þriggja erinda sem Jón Helgason fyrrverandi biskup hafði flutt í útvarp um Reykjavík æskuáranna. Þar minntist hann „margra mætra manna“, eins og segir í Nýju kvennablaði, „en láðist með öllu að geta kvenna að nokkru. Eða voru engir kvenkostir í Reykjavík í þann mund?“[6] Bók Jóns, Þeir, sem settu svip á bæinn kom út í árslok og þá var sérstakur kafli um húsmæðrastéttina! Hvort Jón hafði lagt drög að þeim kafla áður en skotið var á hann í Nýju kvennablaði er ómögulegt að segja en óneitanlega er freistandi að ætla að ábendingar kvenna hafi haft áhrif.

Titillinn sem valinn var á þennan pistil, saumavél eða vélbátur, snýst einmitt um það hvernig við metum sögulegt virði, hvað það er sem við teljum hreyfiafl sögunnar. Vélvæðing bátaflotans fól í sér meiriháttar breytingu fyrir íslenskt atvinnu- og efnahagslíf. Um það er fjallað í sögubókum.

Minna fer fyrir umræðu um áhrif tækninýjunga á borð við saumavélar og prjónavélar, einnig heimilistækja, svo sem þeirrar byltingar sem varð með eldavélum — hlóðaeldhús yfir í kolaeldavél, kolaeldavél yfir í rafmagnseldavél — höfðu á líf og kjör kvenna á nítjándu og tuttugustu öld hefur verið rannsóknarefni kvenna- og kynjasögufræðinga víða um lönd. Þótt tæpt hafi verið á þessu efni í fáeinum ritum eða greinum er þessi saga er enn að mestu órannsökuð hér á landi.[7]

Á ráðstefnu sem ég sótti nýlega í París, um verkalýðssögu, var einmitt fjöldi málstofa helgaðar heimilinu sem vinnustað, ekki þó vegna hefðbundinna heimilisstarfa heldur einmitt vegna m.a. nýrrar tækni á borð við saumavéla, sem gerði konum kleift að taka launavinnu inn á heimilið (því gátu reyndar fylgt ýmsir ókostir einnig) eða skapa sér aukatekjur. Saumavélin var jú miklu hraðvirkari en konuhöndin – á áðurnefndri ráðstefnu var t.d. nefnt að saumavél (líklega árið 1870 frekar en 1904 – eitthvað fer á milli mála í minnisbókinni minni hvort árið á við!) saumaði 60 spor á mínútu en kona 25! Það munar um það! (Svo voru líka auglýstar hljóðlátar saumavélar þar sem tekið var fram að kona gæti alveg saumað á nóttunni án þess að trufla sofandi eiginmann!).[8]

Þessa saumavél átti föðuramma mín, Anna Stefánsdóttir (1897-1967). Ég eignaðist hana eftir að ég fór á miðilsfund á Hornafirði uppúr 1990. Ekkert markvert kom þar fram nema að afi sagði mér (í gegnum miðilinn) að ég færi til náms í Kantaraborg en svo kom amma og hafði áhyggjur af saumavélinni sinni. Ég hef aldrei komið til Kantaraborgar en föðursystir mín gaf mér saumavélina um leið og hún frétti af þessum skilaboðum að handan.

En, það eru einmitt þessar tækninýjungar sem Pétur Ólafsson er með hugann við, kannski svolítið hissa, þegar hann skrifar formálann að bókinni Móðir mín af því hann hefur áttað sig á mikilvægi þeirra í þróun samfélags og efnahagslífs.

Konurnar sem lifðu þessa tæknibreytingu voru ömmur okkar og langömmur. Hvernig notuðu þær saumavélarnar sínar og prjónavélar? Hvaða áhrif hafði þessar vélar á efnahagslífið? Saumuðu þær bara og prjónuðu fyrir heimilið? (Amma Erla saumaði öll föt á börnin sín segir mamma, kjóla með blúndum og pífum til að nota spari). Eða gátu þær drýgt tekjur heimilisins með vinnu sinni? Í þessu samhengi má minna á rannsókn Gerðar Róbertsdóttur, einstaklingsverkefni í sagnfræði á „faldri“ launavinnu kvenna á tuttugustu öld en sýningin Hjáverkin á Árbæjarsafni byggir á þeirri rannsókn.[9] Og ógiftu konurnar: Voru saumavélarnar ekki þeirra vélbátar? Tækifæri til þess að skapa sér vinnu? Jafnvel hvar sem er – saumavél (og prjónavél er auðvelt að flytja milli staða), rétt eins og vélbátarnir á t.d. Austfjörðum sem fóru milli sjávarplássa og sóttu sjóinn þaðan sem skemmst var á gjöful miðin.

Þegar ég flutti fyrirlestur um ömmur mínar fyrir næstum þremur árum og skrifaði í kjölfarið um þær í bókina fannst mér svo mikilvægt að fá tækifæri til að fjalla um venjulegar konur og hlut þeirra í sögunni. Sú tilfinning hefur eflst ef eitthvað er, ekki síst af því ég hef eytt drjúgum tíma síðan þá í að skoða sagnaritun kvenna fyrir tíma akademískrar kvennasögu, bæði hér á Íslandi og lesið erlendar rannsóknir um efnið. Þá sé ég enn betur en áður hve mjög konur hafa þráð að heyra og sjá sögu sína sagða, að fá einhvern grundvöll til þess að standa á í samfélagi sem svo lengi jaðraði sögu þeirra og þaggaði raddir þeirra.

[1] Margar myndir ömmu. Konur og mótun íslensks samfélags á 20. öld. Fléttur IV. Ritstj. Irma Erlingsdóttir, Ragnheiður Kristjánsdóttir, Sigrún Alba Sigurðardóttir og Sólveig Anna Bóasdóttir (Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2016).

[2] Byggt á grein sem ég hef í smíðum: „Sögulegir gerendur og aukapersónur. Kyngervi og sagnaritun þjóða(r)“. Einnig má benda á Mary Spongberg, Writing Women‘s History since the Renaissance (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2002); Bonnie G. Smith, The Gender of History. Men, Women, and the Historical Practice (Cambridge Mass.: Harvard University Press, 2. pr. 2000); Storia della Storiografia nr. 46 (2004).

[3] Móðir mín. Nýtt safn. Pétur Ólafsson sá um útgáfuna. Reykjavík: Bókfellsútgáfan, 1958, bls. 7.

[4] Þorkell Jóhannesson, „Móðir mín – Nýtt safn“, Tíminn 17. desember 1958, bls. 7.

[5] Þorsteinn Magnússon, „Guðfinna Þórðardóttir húsfreyja á Hvoli í Borgarfirði eystra“, Tíminn 11. mars 1966, bls. 8 og 12.

[6] Nýtt kvennablað 1:5 (1941), bls. 3.

[7] Æsa Sigurjónsdóttir fjallar stuttlega um saumavélar, innflutning þeirra og nefnir nokkrar konur sem áttu saumavél þegar um 1870 í bók sini Til gagns og til fegurðar. Sjálfsmyndir í ljósmyndum og klæðnaður á Íslandi 1860-1960 (Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands, 2008), bls. 71-76. Tæpt er á sambandi tækni, nútímavæðingar og stöðu kvenna í Erla Hulda Halldórsdóttir, Nútímans konur. Menntun kvenna og mótun kyngervis á Íslandi 1850–1903 (Reykjavík: Sagnfræðistofnun / RIKK / Háskólaútgáfan, 2011), bls. 263-267.

[8] Ráðstefna European Labour History Network, París 2.-4.  nóvember 2017.

[9] Um sýninguna sjá sýningarbæklinginn: Hjáverkin. Atvinnusköpun kvenna í heimahúsum 1900-1970 (Reykjavík: Borgarsögusafn, 2015).[/cs_text]

Um höfundinn
Erla Hulda Halldórsdóttir

Erla Hulda Halldórsdóttir

Erla Hulda er dósent í kvenna- og kynjasögu við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands.

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3