Í fjarlægð

[cs_text]Mörg okkar sem fæddumst um miðbik aldarinnar sem leið ólumst upp í skugga berklanna. Árlega var gert berklapróf í skólanum. Stundum var sprautað í handlegg, stundum settur plástur á bringu. Svo tók biðin við. Hjá sumum „kom út“ eins og mig minnir það hafi verið kallað, rauður blettur eða bólga. Hjá öðrum ekki og aldrei hjá mér. Líklega komu ekki fram ný tilfelli í bekknum. Sum okkar voru einfaldlega með bakteríuna en önnur ekki. Ekkert okkar var smitandi eða veikt. Berklarnir voru því dularfullt fyrirbæri sem við lifðum með.

Dulin ættarsaga

Þannig var það ekki í tíð foreldra okkur. Í þeirra ungdæmi reið „hvíti dauðinn“ um héruð og hjó stór skörð og herjaði ekki síst á yngri kynslóðir. Ég er í föðurætt úr Saurbæjarhreppnum gamla í Eyjafirði. Hann var illræmdur á berklatímabilinu og skar sig í því efni frá hinum hreppunum framan Akureyrar. Fólkið hans pabba dó unnvörpum og áhrifin síuðust á milli kynslóða þótt ekki væri mikið sagt. Á heimilinu voru líka til myndir at tveimur föðurbræðrum mínum varla konum af barnsaldri. Þeir voru hvítklæddir, tærðir og lágu í sjúkrarúmmum. Annar var einn. Amma sat peysufataklædd á rúmstokknum hjá hinum. Ég huggaði mig við að auðvitað gat hún ekki verið á tveimur stöðum samtímis. Myndirnar voru þó ekki teknar á sama tíma . Svona ættarsaga blundar djúpt í sálafylgsnunum og fylgir okkur inn í fullorðinsárin. Mér stóð líka lengi stuggur af Kristneshæli þar sem vörn var þó snúið í sókn í baráttunni við berklana á sínum tíma.

Söguritun

Af þessum sökum fagna ég því að nú hafa verið gefin út tvö rit um Hælið. Annað og það sem er meira að vöxum er nýkomið út. Það fjallar um baráttuna fyrir að berklahæli risi fyrir norðan líkt og Vífilstaðir fyrir sunnan, söfnun í byggingarsjóð, undirbúning og uppbyggingu og loks lífið og starfið á Hælinu á berklatímanum eða frá opnun 1927 fram til 1960. Hitt ritið kom út í fyrra og segir frá lífinu í þorpinu sem myndaðist umhverfis Hælið og því merkilega starfi sem fólst í að finna þessari miklu byggingu nýtt hlutverk. Þar starfar nú endurhæfingadeild á vegum SAK (Sjúkrahússins á Akureyri) og í vændum er að þar verði brátt opnað safn um hina dramatísku fortíð staðarins. Því ber að fagna.

Nýja bókin Í fjarlægð; Saga berklasjúklinga á Kristneshæli gefur góða innsýn í líf fólksins sem dvaldi á Hælinu og byggir að verulegu leyti á frásögnum þess sjálfs. Höfundurinn, Brynjar Karl Óttarsson, hefur tekið viðtöl við nokkra fyrrum sjúklinga en byggir líka á sjálfsskrifum þeirra af ólíku tagi. Hæst ber þar dagbók Péturs Finnbogasonar kennara og skólastjóra sem var lagður inn á Hælið 28 ára gamall 1938 og dó nokkrum árum síðar. Fyrir vikið fáum við góða innsýn í lífið og dauðann á Hælinu.

Berklarnir

Berklar eru banvænn bakteríusjúkdómur sem fylgt hefur mannkyni um langan aldur. Hér voru þeir landlægir frá landnámsöld en urðu að faraldri um 1900 nokkru seinna en í nágrannalöndunum. Á 6. áratugi 20. aldar komu loks virk lyf til sögunnar og á skömmum tíma var veikinni útrýmt hér og skiptu bætt húsakynni þar einnig miklu máli. Fyrir þann tíma stóð fátt til boða, einangrun, betri aðbúnaður en hægt var að veita á venjulegum heimilum, útivera í hreinu lofti og svo hrossalækningar á borð við blástur, brennslu og höggningu, þegar 6–8 efstu rifbein sjúklingsins voru fjarlægð. Meðal einkenna voru vægur hiti og slappleiki án verulegra óþæginda langtímum saman. En svo gat allt farið á versta veg ef sár myndaðist í lungum sem olli blóðspýtingi. Þá gat sjúklininum hrakað hratt og hann látist eftir skamman tíma.

Lífi og dauðinn á Hælinu

Af þessum sökum gat það verið dauðadómur að greinast með berkla og mörgum þótti sem stigið væri niður til Helvítis með því að leggjast inn á Hælið. Maðurinn með ljáinn var líka alltaf á vakt og sjúklingarnir áttu stöðugt á bak vinum og samferðafólki að sjá. Stundum dó það í næsta rúmmi án þess að nokkuð yrði að gert. Aðrir náðu að útskrifast en því miður beið þeirra margra fátt annað en erfiðisvinna og kröpp kjör sem ollu því að þeir komu aftur og þá í enn verra ástandi en áður.

Á hælisdvölinni var þó allt önnur hlið. Flestir höfðu töluverða fótaferð og andlegt og líkamlegt þrek. Þeim gafst tækifæri til dægradvalar, samskipta og jafnvel styttri skemmtiferða. Félagsstarf af ýmsu tagi þróaðist, sambönd mynduðust og sumum gafst næði til lestrar og ritstarfa sem annars hefðu líklega ekki átt sömu þroskakosti. Síðan hefur það eitt að flytja inn á Hælið og dvelja þar mánuðum og jafnvel árum saman verið ákveðið ævintýri. Þetta var stór, hvít höll á hæð með vítt útsýni yfir héraðið það sem Eyjafjarðará streymdi milli blómlegra byggða. Það hafa verið umskipti frá kotunum frammi í Saurbæjarhreppi þar sem dalir eru þröngir og sólargangur skammur.

Í Sögu berklasjúkra á Kristneshæli segir frá þeim undarlegu örlögum sem fólkið okkar margra hreppti þar fyrir alls ekki svo löngu og okkur er hollt að minnast. Þar er brugðið upp persónulegum augnabilksmyndum en þær líka settar í stærra samhengi. Þar er líka að finna örsögur af ýmsu tagi eins og til dæmis frásöguna af því hvernig sönglag Karls O. Runólfssonar Í fjarlægð varð til við ljóð Valdimars Hólm Hallstaðs en hann dvaldi á Hælinu um leið og eiginkona tónskáldsins.

Mikilvægt rannsóknarefni

Í fjarlægð er gagnleg bók fyrir þá sem kynna vilja sér sögu berklasjúkra á Íslandi eða seint og um síðir kynnast hluta af ættarsögu sinni sem ekki var svo aðgengilegur á uppvaxtarárunum. Svo minnir bókin á að hér er um áhugavert félagssögulegt rannsóknarefni að ræða sem býður upp á fjölmörg áhugaverð viðfansefni.

Brynjar Karl Óttarsson, Í fjarlægð. Saga berklasjúklinga á Kristneshæli, Akureyri: Grenndargralið, 2017, 305 bls., myndir og skrár.

Brynjar Karl Óttarsson, Lífið í Kristnesþorpi. Frá uppvexti til blómaskeiðs og tilvistarkreppu, Akureyri: Grenndargralið, 2016, 217 bls., myndir og skrár.[/cs_text]

Um höfundinn
Hjalti Hugason

Hjalti Hugason

Hjalti Hugason er prófessor í kirkjusögu við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands. Hann hefur stundað rannsóknir á ýmsum sviðum íslenskrar kirkjusögu og kirkjuréttar en auk þess ritað um trú, samfélag og menningu á ýmsum vettvangi. Sjá nánar

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3