Kvikmyndin Brexitannia (Timothy George Kelly, 2017) er sýnd á RIFF (Reykjavík International Film Festival) um þessar mundir, og dregur upp mynd af Bretlandi í kjölfar sögulegrar atkvæðagreiðslu þann 23. júní 2016 um það hvort veru þjóðarinnar í Evrópusambandinu skuli haldið áfram. Eftir að niðurstaðan varð ljós – en Evrópusambandinu var hafnað eins og allir vita – hefur atburðarásin sem í hönd fór verið kennd við „Brexit“, og dregur myndin nafn sitt af því, þ.e. Brexitannia er útúrsnúningur á sögulegu bresk–rómversku nafngiftinni Britannia.
Óhætt er að segja að Brexitannia sé portrett af þjóð sem eftir atkvæðagreiðsluna er sundruð sem aldrei fyrr. Halda má því fram að ómögulegt sé í raun, ef finna á rót ágreiningsins er leiddi til hinnar örlagaríku atkvæðagreiðslu, að horfa fram hjá þeim mörgu, mismunandi hópum sem þjóðin samanstendur af. Skýr tengsl reynast vera á milli félagslegrar stöðu, menntunar, atvinnu, litarháttar og lífsskoðana og atkvæða kjósenda, ef niðurstöður kosninganna eru skoðaðar með lýðfræðilegar upplýsingar til hliðsjónar. Brexitannia leitar aftur á móti ekki tölfræðilega skýringa, sem er líklega einn helsti styrkleiki myndarinnar.
Myndin er eins fjarlæg æsilegum fréttaskýringaþætti og hugsast getur, og hefur heldur ekki áhuga á að etja hópum saman í einhverskonar hugmyndafræðilegri baráttu sem útkljáð væri þá með gífuryrðum og látum. Þess í stað reynist myndin vera opinn umræðuvettvangur þar sem mismunandi skoðunum er gefið andrými og þeim leyft að koma fram á yfirborðið. Jafn óvinsælar og sumar af þeim eru.
Brexitannia er skipt í tvo hluta. Fyrsti kaflinn snýr að fjöldanum öllum af örviðtölum við ýmisskonar fólk sem á það allt sameiginlegt að búa í Bretlandi. Annar kaflinn tekur mið af viðtölum við þekkta hugsuði á borð við Noam Chomsky, Guy Standing, Saskia Sassen, Heidi Mirza, Nick Srnicek og Federico Campagna. Þrátt fyrir ágæti þessara hugsuða reynast viðtölin við þá ekki endilega standa upp úr þegar allt kemur til alls. Heldur er það almenningurinn sem stelur senunni. Það felst nefnilega ákveðin rökleysa í því að reyna útskýra rökleysu með rökum, og segja má að einmitt það sé gildra sem sérfræðingar og ýmist frótt fólk fellur gjarnan í.
Myndin er öll tekin upp í svarthvítu sem ljær útliti myndarinnar tímalausan brag en kann jafnframt að endurspegla fábreytilega valkosti atkvæðagreiðslunnar. Hægt var að kjósa milli tveggja valmöguleika, að vera áfram eða fara – „Stay“ eða „Leave“ á ensku. Það verður vart svarthvítara en það. Aðstandendur Brexitannia koma ekki fram í myndinni sem reynir eftir megni að standa utan við umræðuefnið. Viðmælendur í fyrsta hluta myndarinnar fá að standa í sviðsljósinu og segja sínar skoðanir á „Brexit“ atkvæðagreiðslunni og ýmsu öðru aðkallandi. Hlutleysi seinni hluta myndarinnar geldur aftur á móti að einhverju leyti fyrir val sitt á viðmælendum. Fáir myndu til að mynda halda því fram að Noam Chomsky taki hlutlausa afstöðu hvað varðar þjóðfélagsmál.
Frekar en að fjalla um útgöngu Breta úr Evrópu opnar Brexitannia mjög skemmtilega á umræðu almennings um merkingu þess að vera breskur og afhjúpar, eins og áður segir, þjóð í ákafri tilvistarkreppu. Það er bersýnilegt að fólk er ekki á einu máli um hvaða þjóð það tilheyri, í þeim skilningi að viðmælendur í myndinni hafa mjög ólíkar hugmyndir um merkingu þjóðarhugtaksins. Hugmyndirnar sem viðraðar eru í myndinni byggja til að mynda sumar á nostalgískri fortíðarþrá eftir einfaldari og hjarðsælli tímum. En um leið einsleitari tíma, jafnvel „svarthvítari“ tíma. Sumir kjósa að líta nokkra áratugi til baka með ylhýrum augum á meðan aðrir fara beina leið í gamalgóðu heimsveldisrómantíkina – Make Britain Great Again.
Stór hluti viðmælenda Brexitannia virðist hafa nær goðsagnakenndar hugmyndir um fortíð „Stóra Bretlands“. Stórveldinu sem átti lönd heimsálfanna á milli. Upplifun þessara viðmælenda af nútímanum ber því keim af nær stanslausum vonbrigðum. Að þurfa að umbera fólk frá öðrum menningarheimum og miðla málum á svæðum sem þau álíta sín. Auðvelt er í þessu samhengi að gera ráðamenn í Brussel að blórabögglum fyrir áhrifa– og valdleysinu sem fólk finnur fyrir gagnvart þjóðfélagsbreytingum.
Hræðsla við hið óþekkta virðist landlæg. Erlent vinnuafl er að hrifsa störf af breskum ríkisborgurum í krafti Evrópusambandsins og jafnvel atvinnuleysisbæturnar ofan í kaupið – er það ekki annars? Er þetta ekki eitt stórt samsæri til að gelda breska bolabítinn? Nokkrum viðmælendum myndarinnar virðist í það minnsta finnast það trúlegasti kosturinn. Svona frá þeirra bæjardyrum séð – en það hversu skammsýnt er frá bæjardyrunum kjarnar einhvernveginn vandamálið sem myndin glímir við.
Um höfundinn
[fblike]
Deila