Ritið:1/2016

Ritstjóri: Guðni Elísson

Í fyrsta hefti Ritsins 2016 er þemað frásagnir af loftslagsbreytingum; sögurnar sem við segjum af mögulegum lausnum vandans og hugmyndafræðin sem mótar frásagnirnar. Ritstjóri er Guðni Elísson.

Í fyrstu þemagreininni af þremur, „‚Að kjósa að sleppa því‘. Olíuleit, aðgerðaleysi og hinsegin möguleikar“, setur Guðrún Elsa Bragadóttir olíuleit á Drekasvæðinu í samhengi við rökvísi kapítalisma og nýfrjálshyggju, kröfuna um endalausan efnahagsvöxt og athafnasemi. Guðrún Elsa gengur út frá frásögn bandaríska rithöfundarins Hermans Melville um ritarann Bartleby, er segir frá starfsmanni á lögfræðiskrifstofu á Wall Street sem hættir einn góðan veðurdag að hlýða fyrirmælum yfirmanns síns með orðunum „ég myndi kjósa að sleppa því“. Þögult aðgerðaleysi Bartlebys hefur truflandi áhrif á hina virku þátttakendur atvinnulífsins og Guðrún Elsa spyr sig hvernig hægt sé að miðla tilgangsríku aðgerðaleysi í stað kröfunnar um að dæla upp meiri olíu þegar ljóst sé hverjar afleiðingar þess yrðu. Guðrún Elsa sækir í skrif ítalska heimspekingsins Giorgio Agambens og í hinsegin fræði, jafnt til þess að varpa ljósi á hvernig hafa megi áhrif á heiminn með fræðilegri aðferð og til að hjálpa einstaklingum við að ganga ekki ríkjandi viðmiðum á hönd þegar mikið liggur við.

Andófið gegn neysluhyggju og kapítalisma er einnig ráðandi í greiningu Magnúsar Arnar Sigurðssonar, „„Ýttu á hnappinn. Bjargaðu hnettinum.“ Frásagnir, nýfrjálshyggja og villandi framsetning loftslagsbreytinga“. Magnús einblínir á stórsögu nýfrjálshyggjunnar í nokkrum bandarískum auglýsingum sem allar eiga það sameiginlegt að kalla eftir tæknilegum lausnum á loftslagsvandanum. Magnús sýnir í grein sinni hvernig þessar lausnarfrásagnir gefa villandi mynd af loftslagsvandanum og grafa þannig undan raunverulegum leiðum til þess að takast á við vandamálið. Með hliðsjón af bandarísku fræðikonunni Lauren Berlant greinir Magnús þessa afstöðu sem „grimmilega bjartsýni“, sem birtist „í endurteknum tilraunum fólks til þess að ná markmiðum sínum óháð líkunum á því að aðgerðirnar séu til bóta“. Í samhengi loftslagsumræðunnar telur Magnús þessa bjartsýni pólitískan ásetning, í raun aðeins birtingarmynd nýfrjálshyggjunnar í vestrænum samfélögum.

Þriðja greinin í þemahlutanum er eftir prófessor Sólveigu Önnu Bóasdóttur og ber nafnið „Trú og loftslagsbreytingar. Yfirlýsingar trúarleiðtoga og kirknasamtaka í aðdraganda COP21“. Sólveig Anna fjallar um nýlegar áskoranir kristinna trúarsamtaka sem settar voru fram í aðdraganda COP21 í París 2015, m.a. ýmis konar skrif á vegum Lútherska heimssambandsins, umburðarbréf Frans páfa Laudato si´(Lof sé þér) sem birt var í maí 2015 og yfirlýsingu kaþólskra biskupa frá öllum heimsálfum frá 26. október 2015. Eins og Sólveig Anna bendir á hefur kristin trú haft afgerandi hugmyndafræðileg áhrif á vestrænan skilning á manni, heimi og náttúru og orðræða yfirlýsinganna snýst í meginatriðum um endurskoðun hefðbundinnar kristinnar náttúrusýnar og mannskilnings, þar sem ráðandi miðlægni mannsins er umbreytt í líf- og guðsmiðaða umhverfissiðfræði.

Að auki eru í heftinu ljóð eftir tíu skáld um loftslagsbreytingar. Skáldin eru Alda Björk Valdimarsdóttir, Anton Helgi Jónsson, Gerður Kristný, Guðrún Hannesdóttir, Kári Tulinius, Sigurbjörg Þrastardóttir, Sjón, Steinunn Sigurðardóttir og bandarísku skáldkonurnar Teresa Cader og Natasja Trethewey, en ljóð þeirra tveggja síðastnefndu birtast í þýðingu ritstjórans, og snúast um áhrif veðurfarsöfga á mannlega tilveru.

Grein Gunnars Theodórs Eggertssonar, „Raunsæisdýr og náttúruvísindaskáldskapur: Dýrasagan í eftirmálum darwinismans“, er ekki hluti af þema heftisins. Þó eru fjölmargar tengingar milli greiningar Gunnars og þemagreinanna. Greinin er byggð á kafla í doktorsritgerð Gunnars sem hann hefur þegar lagt fram til varnar, og fjallar um raunsæislegu dýrasöguna sem hófst til vegs og virðingar í vestrænum samfélögum á síðari hluta nítjándu aldar, en slíkar sögur gera reynsluheim dýrsins að meginviðfangsefni. Gunnar telur dýrasöguna vera róttæka og boðandi bókmenntagrein sem sé mikilvægt að endurmeta og hefja á nýjan leik til vegs og virðingar í menningarumræðu samtímans. Rétt eins og í greiningu þemahöfundanna eru siðferðilegu spurningarnar fyrirferðarmiklar í lestri Gunnars.

Hin greinin sem er utan þema heftisins er eftir Kristjönu Kristinsdóttur og ber nafnið „Lénsreikningur reikningsárið 1647–1648“ og snýst um endurskoðun lénsreikninga í rentukammeri fyrir umrædd ár og uppgjör konunglegs fógeta. Reikningarnir veita innsýn í hvernig Ísland var stjórnsýslulega tengt Danmörku sem eitt af lénum konungs og sýna hvaða aðferðum var beitt við endurskoðun lénsreikninga og uppgjör lénsmanns.

[fblike]