Tregablær í Hestvík

Gerður Kristný
Hestvík
Mál og menning, 2016

Í Hestvík segir frá mæðginunum Elínu og Dóra sem leggja upp í hversdagslega ferð í sumarbústað í Grafningi. Í upphafi birtist mjög hefðbundin mynd úr bíl, 12 ára drengur situr aftur í sem hefur áhyggjur af því að hafa ekkert að gera í bústað þar sem er ekki sjónvarp og engin tölva en móðir hans lætur hugann reika aftur til æskudaga í þessum sama bústað. Á leiðinni keyra þau reyndar fram hjá rútuslysi en svo virðist sem það hafi ekki sérstök áhrif á ferð þeirra. Frásögnin í upphafi er þess eðlis að hún gæti hvort heldur gefið fyrirheit um rólega og fallega sögu af mæðginum, sem njóta náttúrunnar og gleyma nútímatækni um sinn í fallegu umhverfi síðsumars, eða verið lágstemmd byrjun á einhverju stærra og verra. Þeir sem þekkja form spennusögunnar eða jafnvel hryllingsmynda verða ef til vill varir um sig. Eitthvað er yfirvofandi.

Höfundi tekst að vekja þá tilfinningu smám saman að ef til vill kraumi meira undir yfirborðinu en lágstemmdur textinn gefur til kynna …

Gerður Kristný hefur undafarin ár helgað sig sérstaklega öðrum bókmenntaformum en skáldsögunni, skrifað fjölda vinsælla barnabóka og er auk þess meðal fremstu ljóðskálda landsins en hér kemur þriðja skáldsaga hennar fyrir fullorðna. Þessi nýjasta bók Gerðar er ekki löng, um 160 síður, en rúmar mun stærri sögu en blaðsíðurnar gefa til kynna. Stíllinn er fallegur og meitlaður; einkenni ljóða Gerðar þar sem margt er sagt í fáum orðum birtast vel í skáldsögunni. Bókin er fljótlesin en ekki aðeins vegna þess að hún er stutt heldur ekki síður vegna þess að það er erfitt að leggja hana frá sér. Það er ekki auðvelt að skýra hvers vegna sagan heldur manni föstum því að atburðarásin er ekki hröð eða drifin áfram af æsispennandi sögufléttu og í raun gerist ekki mikið fyrr en undir lokin. Hins vegar tekst höfundi að vekja þá tilfinningu smám saman að ef til vill kraumi meira undir yfirborðinu en lágstemmdur textinn gefur til kynna, eins og raunin verður – þó að risið verði kannski ekki jafn hátt og beðið var eftir. Ýmis snjöll tákn og bendingar, jafnvel fyrirboðar, vísa fram í tímann og leiða að lokapunkti en það er erfitt að fjalla nánar um þennan þátt án þess að spilla fyrir lesendum og verður það því látið vera hér.

Sagan er sögð frá sjónarhorni Elínar og frásögnin er fleyguð með minningum úr lífi hennar á ýmsum tíma. Bústaðurinn tilheyrði fjölskyldu hennar og þegar þangað er komið birtast lesendum litlar myndir úr æsku, frá því að hún kom með foreldrum sínum þangað á sumrin. Minningarnar eru fallegar en um leið tregafullar; öðrum þræði lýsa þær góðum stundum Elínar og foreldra hennar sem heimsóttu bústaðinn títt yfir sumartímann og nutu góðra stunda í einni helstu náttúruperlu Íslands. Æskuminningar Elínar eru um margt hefðbundnar og margir kannast við slíkar minningar. Alltaf var gott veður á sumrin; berin voru ómótstæðileg og ísbíltúrinn spennandi. Mamma var glöð og pabbi dyttaði að bátnum. Um leið eru þessar minningar fullar fortíðarþrár, eða ef til vill lýsa þær fremur söknuði eftir öðrum og hamingjuríkari tíma þó að aldrei verði að fullu ljóst hvers vegna nútíðin er Elínu svo erfið. Þá blandast saman nýlegri og ljúfsárari minningar sem gefa skýrari mynd af lífshlaupi Elínar. Tíð skipti milli fortíðar og nútíðar eru ótrúlega áreynslulaus og þannig úr garði gerð að flæði textans er hnökralaust og ruglar lesanda ekki í ríminu. Minningarnar falla þannig alveg óþvingað að framvindunni.

Í þessu er galdur bókarinnar fólginn, höfundur nær fram þessum áhrifum með listilega hófstilltum texta sem rennur mjúklega en skilur mikið eftir sig.

Inn í frásögnina fléttast nokkrar utanaðkomandi persónur sem eru misjafnlega kunnugar aðalpersónunni; sumar alveg ókunnugar. Persónusköpunin er í heild vel heppnuð og verður sérstaklega að nefna börn og ungmenni, bæði í nútíð og fortíð sem spretta upp úr sögunni eins og fullsköpuð og gefa sögunni aðra vídd. Tvíburarnir á næsta bæ minna á ótuktir úr barnabókum og eru einkennilega áhugaverðir en um leið óviðkunnanlegir. Í næsta bústað eru síðan tvö pör sem birtast eins og fullkomnar andstæður við Elínu og bústaðinn hennar. Bústaðurinn er í eigu fyrrverandi bekkjarfélaga hennar sem hún hafði ekki séð síðan í skóla. Sá bústaður er nýtískulegur og stór, með „álmum“ – ólíkt bústað foreldra hennar sem er pínulítill og farinn að láta á sjá, hefur raunar verið óbreyttur frá því að hún var barn. Bekkjarbróðirinn og kona hans virðast ekki öll þar sem þau eru séð og hjónin sem eru í heimsókn í næsta bústað eru týpur sem flestir kannast við, yfirborðsleg með efnishyggju að leiðarljósi. Ef til vill hefði mátt skerpa aðeins samskipti þessara para og Elínar en ljóst er að hún á litla samleið með þeim.

Sem fyrr segir eykst sú tilfinning smám saman að sagan leyni á sér og má líkja henni við vatn í potti sem tekur lengi að ná upp suðu. Í síðasta þriðjungi sögunnar verður hún nánast andhverfa við upphafið. Hin hversdagslega bílferð síðsumars snýst upp í harmrænan óhugnað sem er þó svo fínlega ofinn að hann verður aldrei líkamlegur eða gróteskur heldur verkar aðeins á hugsunina. Í þessu er galdur bókarinnar fólginn, höfundur nær fram þessum áhrifum með listilega hófstilltum texta sem rennur mjúklega en skilur mikið eftir sig. Nokkrum dögum eftir lestur virðist sögunni takast að hafa áfram áhrif, hugurinn reikar til mæðginanna í bústaðnum, náttúrufegurðarinnar við Þingvallavatn og myrkursins sem verður ekki flúið þegar sumri hallar.

[fblike]