Myndavél – og þú brosir

Eigandi auglýsingastofu sem er á fallanda fæti (Theodór Júlíusson) segist geta gert auglýsingu um hvað sem er og biður dóttur sína (Elmu Stefaníu Ágústsdóttur) að nefna orð og hann komi með auglýsingu. Hún nefnir orðið „myndavél“ og hann bætir tilgerðarlega við „… og þú brosir!“ Auglýsingin hans gerir ekki ráð fyrir að neinn spyrji: Af hverju? Af hverju í ósköpunum ætti ég að brosa til þessarar myndavélar? Gagnrýnar spurningar eru lagðar til hliðar í þeim (hliðar)heimi sem áhorfandinn er kynntur fyrir í sýningu Borgarleikhússins á Auglýsingu ársins eftir Tyrfing Tyrfingsson í leikstjórn Bergs Þórs Ingólfssonar.

Neyslusamfélagið alltumlykjandi

Auglýsingastofan hefur lýst metnaði sínum þannig fyrir kúnnanum að hún vinni allt upp á líf og dauða og nú spyr kúnninn hvort hún vilji standa við það, hve langt menn séu reiðubúnir til að ganga fyrir peningana. Svarið er: alla leið.

Starfsmenn auglýsingastofunnar eru Leikstjórinn (Björn Thors) og Listamaðurinn María (Kristín Þóra Haraldsdóttir) en á milli þeirra er mikil spenna. Listamaðurinn vill helst ekki leggja sig niður við auglýsingar en ef þörf krefur vill hún nota Leikkonuna, ástkonu sína, (Ólafíu Hrönn Jónsdóttur) til að leika í þeim. Þessi átök leysast úr læðingi þegar ungur maður (Hjörtur Jóhann Jónsson) kemur á vettvang sem fulltrúi moldríks kaupanda í leit að samhentu fjölskyldufyrirtæki sem getur búið til verðlaunaauglýsingu sem má kosta hvað sem er. Og það vilja allir á stofunni gera en menn greinir á um hvernig auglýsingin á að vera, enda fæst það ekki upp gefið hvað eigi að auglýsa.

Listamaðurinn gerir eina auglýsingu, leikstjórinn aðra, kúnninn er ánægður með hvoruga og pantar þá þriðju sem verður að vera sú besta. Auglýsingastofan hefur lýst metnaði sínum þannig fyrir kúnnanum að hún vinni allt upp á líf og dauða og nú spyr kúnninn hvort hún vilji standa við það, hve langt menn séu reiðubúnir til að ganga fyrir peningana. Svarið er: alla leið.

Póst-dramatík

Í Auglýsingu ársins er ekki lögð áhersla á sögu eða boðskap og þar af leiðandi ekki söguþráð eða framvindu og ekki persónur sem eftirlíkingar af raunverulegu fólki og það er ekki markmiðið að skrifa leikrit í hefðbundnum skilningi þess orðs. Þvert á móti. Meiningin er trúlega að búa til sýningu, sameiginlega reynslu leikara og áhorfenda, þar sem hver og einn leitar síns sannleika um það sem listamennirnir sem standa að sýningunni vilja vísa til. Í þessu tilviki er það neyslusamfélagið og hugmyndafræðilegt tæki þess númer eitt, þ.e. vald auglýsinganna. Tyrfingur Tyrfingsson lætur til sín taka í texta sem er bæði djúphugsaður og grimmur, tilfinningaríkur, fullur af ást eða ástarþrá en líka reiði og mannfyrirlitningu. Af nógu er að taka í þessu verki!

Konur

Leikmynd og búninga gerði Eva Signý Berger og leikgervi Árdís Bjarnþórsdóttir og Elín S. Gísladóttir. Um allt þeirra verk, tónlist og lýsingu mætti skrifa langt mál.

Auglýsingastofan var Ísland í hnotskurn …

Auglýsingastofan var Ísland í hnotskurn; afgreiðsluborðið var úr viði, stórt fundaborð (og leiksvið) var klætt gæru og tilkomumiklir skrifborðsstólar voru stílfærðir hreindýrshausar. Íslenskum landslagsmyndum í skærum litum var varpað á stóran skjá og meira að segja var miklum turni sem gat verið ísjaki rennt inn á sviðið og kallaðist á við Titanic skipið sem lék stórt hlutverk í Njálu. Til þeirrar sýningar var raunar oft vísað og í hana potað í þessari sýningu. Hin gróteska sölumennska á íslenskri náttúru sem „kitch“ eða listlíki náði hámarki í auglýsingu Maríu. Þar var raðað saman flekum með skærlitaðri íslenskri náttúru þar sem fossum og giljum og fjöllum og hverum og regnbogum og norðurljósum var hrúgað saman í réttri röð. Fyrir framan þá flögraði dóttirin Elma Stefanía, tággrönn og barnsleg og undurfalleg með slegið hárið í vindinum fylgt eftir af (fjölþreifnum) smala og undir var lesinn texti úr fyrir-hruns-landkynningu, heyrðist mér. Fullkomið! Sagði Listamaðurinn eftir fyrstu töku. „Klámútgáfa af íslenskri náttúru“ hvíslaði sessunautur minn.

Kristín Þóra Haraldsdóttir getur leikið hvað sem er en hin ískalda, eigingjarna og reiða Listakona, María, sem heldur að hún sé Mary Poppins var ekki þakklátt hlutverk. Sérstaklega af því að mótleikari hennar Leikkonan var eftirminnileg í túlkun Ólafíu Hrannar. Hún var bókstaflega eins og segull á sviðinu frá fyrstu innkomu. Hún var dívan sem hefur séð allt og upplifað allt og langar ekki til neins nema elska og vera elskuð en er fallin á tíma í því verkefni. Gervið var samsafn af tilvitnunum í ljóshærðar stjörnur og  kynbombur allra tíma, frá Shirley Temple, Marlene Dietrich, Anitu Ekmann, Gitu Nörby – svo nokkrar séu nefndar. Hún er hæfileikarík primadonna og eina persónan sem sér í gegnum ógeðið og hótar að hætta leiknum en um leið er það eðli þessa leiktexta að áhorfandinn getur ekki vitað hvort hún er bara að hóta því til að styrkja stöðu sína eða meinar það. Þær María yfirgefa sviðið í einni eftirminnilegustu útgöngu allra tíma …

Karlar

Næsta auglýsing var gerð af hinum unga Leikstjóra (Birni Thors) sem henti eldri konunum strax út úr sinni útgáfu og gerði ofsafengna auglýsingu með íslenska náttúru sem óljósan bakgrunn en erótíska barnunga stúlkuna (Elmu Stefaníu) í forgrunni og endaði í lostafullri senu þar sem hann var kominn upp á hana með myndavélina og sprautaði úr gosdós yfir andlitið á henni hræddri og reiðri við gríðarlegt crescendo í tónlistinni. Það fannst kúnnanum góð auglýsing. En hann vildi meira.

Kúnninn hefur alltaf rétt fyrir sér.

Leikstjórinn í túlkun Björns Thors byrjaði sem kjáni sem framkallaði miklar hlátursgusur en afhjúpast smám saman sem stækur kvenhatari og átti eina hroðalega einræðu sem slíkur í seinni hlutanum.  Hjörtur Jóhann villir á sér heimildir þegar hann kemur fyrst inn og segist vera umboðsmaður kúnnans, talandi afskaplega vandaða íslensku eins og í gömlum, þýddum útvarpsleikritum eða barnabókum. Hann klofnar svo í tvo „menn“, föður og son, kúnnann og senditík hans, sem hata hvor annan.  Tilþrif hans í geðklofanum minntu á Gollri í Hringadróttinsssögu og fallegt að sjá hvernig auglýsingstofufólkið var á augabragði tilbúið til að kaupa það að hann yrði annar maður ef hann breytti röddinni. Kúnninn hefur alltaf rétt fyrir sér.

Kynstur

Eins og í Shakespearetragedíu eru aðeins tveir uppistandandi á sviðinu í lokin, faðir og dóttir, og það er hún, tvíkynja, melankólísk og melódramtísk sem á bæði upphafs- og lokaorðin. Hún hefur smogið milli leikenda og brúað senur allan tímann, enginn tekur eftir henni eða tekur mark á henni því hún er fleyguð samtenging, hvorki – né eða bæði – og, utan við átökin – sjáandinn eða sögumaðurinn. Sumt af því sem hún segir er með því eftirminnilegasta í verkinu.

Allir sem hafa þegar skrifað um Auglýsingu ársins segja að sýningin sé of löng og teygður lopinn í síðasta þriðjungnum en það er ekki lengdin heldur ofgnóttin sem tekur á áhorfandann. Til hans eru gerðar miklar kröfur en þá verður líka að virða þolmörk hans. „Allir drepa ástina sína“ í þessu verki og leikstjórinn hefði mátt gera það líka og stytta það.

Eitt er þó víst að þetta er mest ögrandi sýning vetrarins.

Takk fyrir það.[line]Borgarleikhúsið: Auglýsing ársins
Höfundur: Tyrfingur Tyrfingsson
Leikstjóri: Bergur Þór Ingólfsson
Leikmynd og búningar: Eva Signý Berger
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson
Tónlist og hljóðmynd: Garðar Borgþórsson
Leikgervi: Árdís Bjarnþórsdóttir og Elín S. Gísladóttir
Leikarar: Ólafía Hrönn Jónsdóttir, Kristín Þóra Haraldsdóttir, Elma Stefanía Ágústsdóttir, Theodór Júlíusson, Hjörtur Jóhann Jónsson, Björn Thors.

[Myndir eru af vefsíðu Borgarleikhússins.]

[fblike]