Ástin og Davíð Oddsson

„Ástin á Íslandi er innst í hjarta okkar“.  Davíð Oddsson. [1]

Dagur Hjartarson
Síðasta ástarjátningin
JPV, 2016

Síðasta Ástarjátningin er kannski í grunninn ástarsaga en ástarsagan er þó lítið annað en striginn þar sem hvert orð er pensilrák, hver setning  litbrigði og hver málsgrein birtir okkur brot af margbrotnu  ljóðrænu listaverki Dags Hjartarsonar.

Síðasta Ástarjátningin er fyrsta skáldsaga Dags. Hún ber það ríkulega með sér að hann er ljóðskáld enda uppfull af ljóðrænu myndmáli. Dagur er nýtt nafn í ritlistaheiminum sem hefur aldeilis látið að sér kveða síðustu misseri. Hann vann Ljóðstaf Jóns úr Vör árið 2016 fyrir ljóð sitt Haustlægð ásamt því að hafa unnið bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar árið 2012 fyrir ljóðahandritið Þar sem vindarnir hvílast og fleiri einlæg ljóð. Hann er einnig einn af stofnendum útgáfunnar Tunglið sem hefur verið sönn innspýting í íslenskar bókmenntir á síðustu árum með ljóðakvöldum  og sérstökum útgáfum sínum.

Áður en vikið er að sögunni sjálfri er vert að nefna kápu bókarinnar. Á kápunni er mynd af ísbirni að framan og öðrum að aftan,  yfir blaðsíður bókarinnar teygjast og tengjast hrammar þeirra og mynda þrjár svartar rákir á hverri blaðsíðu. Þetta er ákaflega skemmtileg hönnun eftir Emilíu Ragnarsdóttur, hönnuð hjá Forlaginu. Þessar myndir vísa til ísbjarnanna sem námu hérna land fyrir nokkrum árum og gegna þeir sínu hlutverki í sögunni á sérstakan en skemmtilegan hátt.

Þó Dagur nefni aldrei hrunið sjálft þá er þetta „hrunkafli“, hann fjallar um hrun sambandsins en lesendur eru mjög meðvitaðir um sögutímann.

Sagan byrjar um haust, árið 2007, ár sem hefur rist sig í sögubækur framtíðarinar sem hátindur hins margumrædda góðæris.  Þetta ár er einnig góðæri nafnlausu söguhetjunnar sem kynnist ástinni, Kristínu sem er lögfræðinemi og mikill umhverfisverndunarsinni.  Í byrjun sambandsins er persónan saklaus og hamingjusöm eins og íslenska þjóðin en eftir því sem líður á söguna og árið 2008 verður textinn óreiðukenndari og dekkri, eins konar fyrirboði um að eitthvað óreiðukennt og dökkt er að skella á. Enda heitir síðast kafli bókarinnar „Haust“ og gerist hann árið 2008. Þó Dagur nefni aldrei hrunið sjálft þá er þetta „hrunkafli“, hann fjallar um hrun sambandsins en lesendur eru mjög meðvitaðir um sögutímann.

Eini vinur nafnlausu söguhetjunnar er Trausti, sem er mikill draumóramaður og saman vinna þeir að „Stóra verkefninu“  sem er ætlað að rífa niður Kapítalismann. Hluti af þessu stóra verkefni er styttugerð sem heltekur Trausta algjörlega.  Styttuna kalla þeir „andrúmsloft aldarinnar“ og er hún af Davíð Oddsyni sem, að mati vinanna tveggja,  er eins og skuggi sem vofir yfir öllu landinu. Hann gegnir veigamiklu hlutverki í bókinni, þó sem umræðuefni frekar en sem sögupersóna, og tengir þannig söguframvinduna við pólitískt og efnahagslegt landslag sögutímans.

Samtölin milli nafnlausu söguhetjunnar og Trausta fjalla að mestu um listina, ástina, pólitík og heiminn. Tal þeirra endurspeglar listamennina í þeim og vísa þeir í ýmis skáld, aðra listamenn eða heimspekinga, eins og Jón Kalmann, Óskar Kokoschka og Nietzsche, máli sínu til stuðnings og sýna þannig fram þekkingu á hinum listræna heimi.  Aðrar persónur eru  líka heimspekilegar og  ljóðrænar í tali sínu. Kristín er þó  jarðbundnari en vinirnir tveir. Einnig er leigusali nafnlausu söguhetjunnar,  sem einnig er nafnlaus, fremur heimspekilegur. „Erum við ekki öll á einn eða annan hátt […] tvífarar Davíðs Oddssonar?“ svarar leigusalinn þegar sögumaður spyr hann hvort honum finnist hann líkjast Davíð Oddsyni. Það að allar persónur eru fremur djúpar og heimspekilegar gerir þær ögn ýktar og óraunverulegar.

Davíð Oddsson hefur óneitanlega haft gífurleg áhrif á íslenskt samfélag síðustu áratugi. Persónur bókarinnar vita það og hafa sínar skoðanir á manninum, rétt eins og flestir Íslendingar. Ónefnda söguhetjan og Kristín hafa hvor um sig sterkar pólitískar skoðanir sem lita samband þeirra. Fyrsta rifrildi þeirra fjallar einmitt um Davíð Oddsson. Skoðanir Kristínar og vina hennar valda söguhetjunni miklu hugarangri og veltir maður fyrir sér hvort samband tveggja einstaklinga með svo ólíkar pólitískar skoðanir geti enst.

Ástarsagan og pólitíkin eru næstum aukaatriði, það er ferðalagið sem heillar.

Það eru lýsingarnar sem gæða bókina lífi. Ástarsagan og pólitíkin eru næstum aukaatriði, það er ferðalagið sem heillar. Maður dáist að myndmálinu sem á köflum er kannski súrt og klikkað, sögupersónan líkir til dæmis tengdaforeldrum sínum við ryðgað reiðhjól, en á öðrum köflum er það undurfagurt. Hann hefur líka húmor fyrir sjálfum sér og skýtur inn setningum sem gera lesandann meðvitaðan um að hann sért að lesa skáldsögu, „Þetta hafði verið yfirlið númer tvö. Sem þýddi að ég átti aðeins eitt yfirlið eftir í þessari skáldsögu. Það myndi ég nota vel.“

Dagur notar letrið sjálft til þess að miðla hugmyndum sínum. Hann notar það til dæmis sem myndlíkingar „Tímabil. Það var það sem nóttin var í höfði mínu – tveir svigar sem hafna hvor öðrum, á milli þeirra hafði ég ferðast í nótt: Nóttin)ég(nóttin“. Eða til að sýna blæbrigði, þegar nafnlausa söguhetjan leitar að kærustunni sinni notar Dagur minnkandi letur til að sýna hvernig kallið hverfur inn í nóttina: „Kriiiiistín“.

Síðasta Ástarjátningin er falleg skáldsaga um ástina, pólitík og Davíð Odsson.  Hún er lýrískt sveinsstykki Dags í skáldsögunni og við ættum öll að hlakka til að lesa næstu verk hans.

Grein þessi var unnin sem verkefni í námskeiðinu Gagnrýni og ritdómar við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands.

[line]

[1] “Ástin á íslandi er innst í hjarta okkar. Þjóðhátíðarræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra”, Morgunblaðið, 19. júní 1993, bls. 22-23.

[fblike]