Ferðalag á fjölunum

Umhverfis jörðina á 80 dögum
Leikgerð: Karl Ágúst Úlfsson og Sigurður Sigurjónsson
Þjóðleikhúsið, 2016

Flestir þekkja eitthvað til hins fræga franska rithöfundar Jules Verne sem skrifaði hið merka verk sem fjallar um 80 daga ferðalagið um jörðina. Ásamt því skrifaði hann einnig sögurnar Ferðin til tunglsins, Sæfarinn og Leyndardómar Snæfellsjökuls en sögusvið þess verks er hér á landi. Allt eru þetta bækur skrifaðar fyrir aldamótin 1900 en á einhvern ótrúlegan hátt tekst Verne oft að spá fyrir um framtíðina, farartæki og framþróun.

Verkið Umhverfis jörðina á 80 dögum var gefið út árið 1873 og fjallar það um Englendinginn Fílías Fogg sem er sannfærður um að vegna bættrar samgöngutækni sé hægt að ferðast umhverfis jörðina á aðeins 80 dögum. Til þess að sannreyna þetta leggur hann af stað ásamt þjóni sínum í ferðalag. Fara þeir um framandi staði á ýmsum farartækjum, allt í kappi við tímann. Bíða þeirra ævintýri og upplifanir sem breyta sýn þeirra á lífið og tilveruna.

Bókin hefur notið mikilla vinsælda og verið þýdd á fjölda tungumála. Upp úr henni hefur verið skrifaður fjöldi leikgerða og kvikmyndahandrita sem annað hvort segja beint frá eða byggja á sögunni. Karl Ágúst Úlfsson og Sigurður Sigurjónsson eru meðal þeirra sem tekist hafa á við það verkefni og eiga heiðurinn af þessari frábæru nýju leikgerð Þjóðleikhússins sem er uppfull af nýjum lögum og textum sem gera verkið að einstökum söngleik.

Tjöldin opnast og við manni blasir falleg og einföld leikmynd. Tvö timburklædd skilrúm, annað skreytt klukku og tannhjólum en hitt klætt með gömlu heimskorti sem gegnir stóru hlutverki í að staðsetja gesti í sögunni. Til hliðar eru hinir flinku tónlistarmenn Baldur Ragnarsson og Gunnar Ben með píanó og ýmis smærri hljóðfæri. Taka þeir virkan þátt í sýningunni sem leikarar og flytjendur. Á ótrúlega fágaðan og einfaldan hátt tekst leikstjóranum Ágústu Skúladóttur og leikmyndahönnuðinum Baldri Ragnarssyni að ferðast með leikhúsgesti um heiminn á nokkrum lausum trékössum. Einungis er framhluti Stóra sviðs leikhússins nýttur þar sem leikarar breyta aðstæðum jafnóðum með því að færa trékassana til og skapa þannig nýtt umhverfi.

Leikgerðin dansar oft á mörkum þess að vera leikrit, brúðuleikhús eða fjölleikahús þar sem búningar, brúður og skuggamyndir leika stórt hlutverk.

Leikgerðin dansar oft á mörkum þess að vera leikrit, brúðuleikhús eða fjölleikahús þar sem búningar, brúður og  skuggamyndir leika stórt hlutverk. Þessi skemmtilega samsetning, í bland við lýsingu og einfalda leikmuni, örvar ímyndunaraflið og fær gesti til þess að skapa sinn eigin hugarheim í sætum sínum. Var slíkt svo vel heppnað að í tvígang hlaut sá er hér ritar gæsahúð niður í tær. Undirritaður hefur séð flest allar stærstu barna- og fjölskyldusýningar atvinnuleikhúsanna á síðustu árum en telur þessa komast mjög ofarlega á lista þrátt fyrir að vera töluvert minni og einfaldari í sniðum en mörg önnur verk.

Þá sem verkið sjá ætti ekki að undra að Karl Ágúst hafi komið nálægt útfærslunni en flest þekkjum við færni hans í handrita- og textagerð í gegnum Spaugstofuna. Handritið sjálft er fullt af ódýru en frábæru orðagríni og einstaka prumpubröndurum sem virka alltaf fyrir yngstu leikhúsgestina. Þó svo að sagan sé einföld og skemmtileg í framsetningu er hún einnig mjög fræðandi. Höfundar reyna ekki að mæta áhorfendum með barnalegu orðalagi. Þess í stað er málfar nokkuð fágað og reyna þeir þannig að ýta undir orðaforða yngstu barnanna.

Við fáum innsýn í ólíka menningarheima og hittum á ferðalaginu þekktar persónur úr mannkynssögunni á aðeins tveimur klukkustundum. Um er að ræða persónur sem börn jafnvel þekkja fyrir eða kynnast nú í fyrsta sinn.

Við fáum innsýn í ólíka menningarheima og hittum á ferðalaginu þekktar persónur úr mannkynssögunni á aðeins tveimur klukkustundum. Um er að ræða persónur sem börn jafnvel þekkja fyrir eða kynnast nú í fyrsta sinn. Þar má nefna Viktoríu drottningu, listamanninn Van Gogh, sálfræðinginn Sigmund Freud, skáldið Strauss, hetjuna Gandhi og Lincoln forseta svo einhverjir séu nefndir. Auk þess að kynnast farartækjum eins og loftbelgnum og skipum með gufuvélar, ferðumst við með þeim á staði eins og París, Kaíró, Bombay, Hong Kong og New York. Verkið er því frábær vettvangur til þess að kynna börn fyrir umfangi jarðar. Þeir Spaugstofubræður hika ekki við að bæta inn bröndurum fyrir okkur fullorðna fólkið, til að mynda með ádeilu á karlaklúbba, grín um Rauðu mylluna og klúrar hugmyndir Sigmunds Freud. Einnig er tekin sú stefna í leikgerðinni að blanda saman við söguna annarri sögu Jules Verne; Sæfarinn: Ferðin kring um hnöttinn neðansjávar. Í stað þess að ferðast um Kyrrahafið á gufuskipi, eins og í upprunalegu útgáfunni af Umhverfis jörðina á 80 dögum, er tekinn kafbátur sem færir persónur á nýtt sögusvið og gerir framsetninguna mun ævintýralegri. Karl og Sigurður reyna ekki að fela þessa viðbót fyrir áhorfendum því persónur minnast óspart á að nú verði stokkið inn í aðra sögu um stund.

Leikarahópinn skipa þau Sigurður Sigurjónsson í hlutverki ferðalangsins Fílíasar Foggs, Örn Árnason sem hinn franski aðstoðarmaður Passepartout, Karl Ágúst Úlfsson sem rannsóknarlögreglumaðurinn Fix, sem einnig kemur fram í ýmsum öðrum hlutverkum á sambærilegan hátt og Ólafía Hrönn Jónsdóttir gerir í gegnum allt verkið. Þessi fjögur skipa kjarna hópsins en með þeim eru þau Jón Stefán Sigurðsson og Stella Björk Hilmarsdóttir í ýmsum hlutverkum og sviðskiptingum. Það var ekki við öðru að búast en að leikur þeirra Spaugstofumanna væri upp á tíu. Hafa þeir stillt strengi sína í um áratugaskeið og eru þeir allir sem ein fíngerð fiðla. Tímasetningar og samhæfing þeirra minnti oft á fimleikasirkus sem keyrði sýninguna áfram í leik og gleði. Hlutverkum skiptu þeir vel á milli sín og getur maður vart ímyndað sér persónurnar með öðrum hætti. Örn Árnason var án efa senuþjófurinn sem hinn klaufski og kjánalegi franski aðstoðarmaður. Örn hefur sýnt það og sannað fyrir þjóðinni að hann getur talað öll heimsins tungumál bara með því að nota réttan hreim, hraða og hrynjanda, þó orðin ein séu uppspuni. Uppskar hann tíð hlátrasköll allra aldurshópa.

Markaðssetning Þjóðleikhússins á verkinu á hins vegar last skilið. Síðastliðið haust skar leikhúsið mikið niður í bæklingaútgáfu sinni og var auglýsingapési þeirra með það litlu sniði að hann kynnti vart verkin. Ekki hefur farið mikið fyrir auglýsingum á verkinu Umhverfis jörðina en segja má um markaðssetninguna að hún hæfi ekki þessu verki. Plakat sýningarinnar þjónar verkinu ekki vel, það er full smábarnalegt og yfirbragð þess heldur kjánalegt. Þó er reynt að sækja í efnivið verksins með því að birta teikningu af fíl, járnbrautalest, skipi og fræga loftbelgnum sem einkennir verkið í hugum margra. Letrið á reyndar vel við uppruna og aldur verksins og minnir á franska bókarkápu þess tíma með nýju ívafi. Heilt yfir hefur kynningarefnið þó ekki það aðdráttarafl sem verk á fjölum Stóra sviðsins þarfnast. Varð þetta til þess að þessi reglulegi leikhúsgestur var hársbreidd frá því að sækja ekki sýninguna.

Leikhúsin hafa einnig fært sig inn í nútímann með aukinni rafrænni markaðssetningu og hafa reglulega sett kitlur úr verkum sínum á netið. Stikla sú er þessu verki fylgir gerir því heldur engin almennileg skil. Hún er róleg og væmin. Í henni er lítill gangur og atriði ekki spennandi. Auðveldlega hefði mátt klippa saman nokkra góða brandara í bland við fjörugri og meira einkennandi tónlist sýningarinnar. Myndi ég leggja til „lestarlagið“ í því samhengi sem óma mun í höfði gesta fram á vor. Sjaldan hef ég fundið fyrir jafn miklum samhug með húsgögnum og þegar krakkarnir hossuðust í sætum sínum af gleði í takt við lagið og leikarana í lestinni.

Sögunni fylgir fallegur boðskapur um virðingu og jöfnuð með undirliggjandi ádeilu á heimsveldakapphlaupið. Umhverfis jörðina á 80 dögum er stóra barnasýning Þjóðleikhússins í ár.

Heilt yfir er um frábæra sýningu að ræða sem enginn ætti að láta framhjá sér fara. Hún er bæði fræðandi og skemmtileg, bæði fyrir börn og fullorðna. Sögunni fylgir fallegur boðskapur um virðingu og jöfnuð með undirliggjandi ádeilu á heimsveldakapphlaupið. Umhverfis jörðina á 80 dögum er stóra barnasýning Þjóðleikhússins í ár. Þrátt fyrir umdeilanlegt markaðsefni er sýningin vel sótt, sem vert er að fagna. Hvet ég alla, sem tök hafa á, til að fjárfesta í tíma með börnum sínum og færa þeim þessa upplifun. Það er mikilvægt að kynna leikhúsið og töfra þess fyrir krökkum á öllum aldri. Það fylgir því ákveðinn agi og ný reynsla að fara í leikhús. Það er skapandi iðkun að sækja slíkar listir því áhorfandinn er í mörgum tilvikum mikill þátttakandi í sýningunni og þarf að fylla í eyðurnar með ímyndunaraflinu einu. Leikhúsin vanrækja oft að færa fullorðnum hina sönnu töfra leikhússins og almenna gleði í uppsetningum sínum. Því er þessi sýning gullið tækifæri fyrir alla aldurshópa til þess að upplifa slíkt. Foreldar fá nú kost á að gleyma dagsins amstri og vera börn um stund.

Grein þessi var unnin sem verkefni í námskeiðinu Gagnrýni og ritdómar við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands.

[fblike]