Jólasýning Þjóðleikhússins er Sporvagninn Girnd eftir Tennessee Williams í leikstjórn Stefáns Baldurssonar. Þetta er bæði fáguð og sterk sýning, gríðarlega vel leikin og nær að varpa nýju ljósi á þetta fræga verk.
Fágun og fagmennska
Vinstra megin á framsviðinu er pallur með ódýrum sólstól, hægra megin er hlið rammað inn af ljósum og hallandi inngangur eins og inn í einhvers konar skemmtiþátt. Á sviðinu sjálfu er einfölduð leikmynd, frumstætt eldhús og stórt óumbúið rúm. Rusl er útum allt. Sturtuklefi eða baðherbergi er aftast á sviðinu og snýr hornið að áhorfendum og myndar þannig þríhyrnt rými. Þetta þríhyrnda rými með hálfgegnsæja glerveggi er vettvangur girndar og geðveiki, átaka og innilokunar og að því beinist athygli okkar í lokamynd sýningarinnar. Sláandi neonlitir eru í bakgrunni en sviðsmyndin er verk Þórunnar Sigríðar Þorgeirsdóttur.
Ljós og skuggar leika stórt hlutverk í sýningunni því að hin fölnandi fegurð Blance DeBois þolir ekki ljósið og lýsing sýningarinnar er hönnuð af Magnúsi Erni Sigurðssyni. Filippía I. Elísdóttir sér um búningana sem eru kostulegir og frábærir. Íbúar hússins og vinir Kowalski hjónanna eru verkafólk í New Orleans, nálægt því að vera „white trash“ og búningarnir eru skræpóttir, kjólar flegnir, hælar háir á konunum þegar þær búa sig upp fyrir krána eða keiluhöllina. Þó kjólar Blance séu skrautlegir eru þeir ódýrir og fylgihlutirnir úr gleri og plasti. Þetta er fagurfræði fátæks fólks en það er ekki verið að hæðast að henni. Tattúin eru mikilfengleg og gervin stundum groddaleg á körlunum, nema Mitch sem er mjög millistéttarlega klæddur.
Peningar og girnd
Leikritið segir frá systrunum Blanche DeBois og Stellu áður DeBois, nú Kowalski. Þær hafa alist upp á plantekru og herragarði sem Blanche hefur endanlega misst ofan í skuldahítina, langvarandi sukk forfeðra og eigin fáfræði um fjármál. Hún kemur til yngri systur sinnar í New Orleans og sest upp í eins herbergis íbúð hennar og Stanleys, pólskættaða bílahlutasalans sem hún er gift, af því að hún á ekki í önnur hús að venda. Frá fyrstu stund kviknar andúð, erótísk spenna og valdabarátta milli þeirra Stanleys. Peningar leika þar stórt hlutverk í upphafi. Stanley heldur að Blanche hafi stolið eða sukkað burtu arfi systurinnar og þar með hans peningum. Hann hefur ekkert vit á fjármálum frekar en systurnar en hann þykist hafa það. Enginn skal fá neitt sem er hans. Sýndarmennskan er honum ekki síður töm en henni.
Stanley Kowalski – fylgir hlutunum eftir …
Stanley Kowalski er verkamaður, hefur verið liðsforingi í hernum í stríðinu. Utan vinnu drekkur hann og spilar póker og keilu. Hann er mikið karlmenni og karlremba og húsbóndi á sínu heimili (eða kannski húsbóndi í sínu herbergi). Hann er leikinn af Baltasar Breka Samper sem er nýútskrifaður leikari. Hlutverkið er ekki einfalt því að Stanley er ekki bara kynþokkafullur hrotti, hann er líka greindur og hefur lúmskan húmor, nýtur álits hjá félögunum og er hrifinn af Stellu sinni. En hann er narsissisti. Hver einasta heppnuð atlaga að upphafinni sjálfsmynd hans kallar fram ofsareiði og kröfu um hefnd, líkamlega eða andlega eða bæði. Baltasar Breki lék hann á sannfærandi hátt. Hann er glæsilegur maður, hefur mjög fallegar, kattmjúkar hreyfingar og var verulega ógnandi í ofbeldisatriðunum. Oftar hefði þó mátt glitta í þá djúprættu illsku sem fær hann til að fylgja eftir lokaatlögu sinni að Blanche á jafn auðmýkjandi hátt og raun ber vitni; það er ekki bara hvað hann gerir sem er ofbjóðanlegt heldur hvernig hann gerir það.
Blanche DeBois ….. suðurríkjadísin
Blanche DeBois er leikin af Nínu Dögg Filippusdóttur. Blanche er „southern belle“ eða suðurríkja-fegurðardís, kennaramenntuð og fögur, sem býr yfir „þungum harmi“ og reynir að gleyma tóminu í sálinni í skyndikynnum með karlmönnum sem fyrirlíta hana. Hún er alki, melódramatísk og sviðsetur sig stöðugt enda komin upp að vegg í lífi sínu. Hún er á fertugsaldri, rosalega upptekin af útliti sínu og fölnandi fegurð enda ógift og veit vel að annað hvort eru konur kynverur eða ekkert í augum bæði karla og kvenna. Hún vonast til að geta náð í mann í borginni.
Nína Dögg túlkaði hana afburða vel. Hún er falleg og vel vaxin en náði að miðla óöryggi konu sem í þessu samfélagi er eins og vara, komin yfir síðasta söludag. Hún tjáir vel einhvers konar blöndu af varnarleysi og tillitsleysi, einlægni og lygum í bland við stolt og stéttarhroka. Persónan er full af andstæðum sem gera Blanche DeBois eina af mest krefjandi kvenpersónum í leikritum eftirstríðsáranna, og Blanche Nínu er bæði ómótstæðileg og óþolandi.
Einn besti vinur Stanleys, Mitch, er leikinn af Guðjóni Davíð Karlssyni. Mitch er mun siðmenntaðri en hinir pókerfélagarnir, hann fellur fyrir Blanche og hún vonast til að verða konan hans, en það stöðvar Stanley Kowalski af mikilli grimmd. Gói býr til mjög skýra persónu úr Mitch sem er jafn bugaður og Blanche eftir þeirra sameiginlega skipbrot og jafnvel pókerfélögum Stanleys og bestu vinum þeirra á efri hæðinni, Eunice sem leikin er af Eddu Arnljótsdóttur og Steve, leiknum af Pálma Gestssyni, blöskrar hvernig Stanley fer með mágkonu sína í lokin.
Sporvagninn Grimmd
Að einhverju leyti snúast átök Stanleys og Blanche um athygli og ást yngri systurinnar Stellu sem Lára Jóhanna Jónsdóttir leikur. Stellu þykir mjög vænt um systur sína og er því vön að standa í skugga hennar. Fljótlega má þó sjá að hún ætlar ekki að láta Blanche ráðskast með sig. Hún er ung og mjög hrifin af manni sínum, samband þeirra er afar líkamlegt og náið og hún á von á barni. Lára Jóhanna er ung og heillandi Stella og bæði atkvæðameiri, kátari og ástfangnari stelpa en ég hef áður séð leika þetta hlutverk. Hún er alls ekki enn farin að skilja hvað það þýðir að vera gift ofbeldismanni en hún byrjar kannski að skilja það í lok verksins. Kannski er hún sú persóna verksins sem mestu tapar þegar upp er staðið?
Þó Sporvagninn Girnd sé næstum 70 ára gamalt suðurríkjadrama er það svo marglaga að það á fullt erindi á svið dagsins í dag. Ástarþríhyrningarnir eru mjög flóknir og margt „campy“ við verkið sem hefur oft verið sett upp af hinsegin leikhópum. Valdabarátta stétta, karla innbyrðis, karla og kvenna, hefur ekki breyst mikið, ekki heldur æskudýrkunin og útlitsskrúfstykkið sem sett er á konur, að maður tali nú ekki um kvennaofbeldið og kynferðisglæpinn sem fórnarlambið er lokað inni fyrir í lokin! En öll þessi efni fá nýja skírskotun og nýtt líf í þessari sýningu og fyrir hana á Stefán Baldursson skilið rós í hnappagat.
Leikarar
Baldur Trausti Hreinsson, Baltasar Breki Samper, Edda Arnljótsdóttir, Guðjón Davíð Karlsson, Hallgrímur Ólafsson, Ísak Hinriksson, Lára Jóhanna Jónsdóttir, Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir, Nína Dögg Filippusdóttir, Pálmi Gestsson
Leikstjórn
Stefán Baldursson
Hljóðmynd
Elvar Geir Sævarsson
Leikmynd
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir
Búningar
Filippía I. Elísdóttir
Lýsing
Magnús Arnar Sigurðarson
Höfundur
Tennessee Williams
Þýðing
Karl Ágúst Úlfsson
Sýningastjórn
Kristín Hauksdóttir
Búningadeild
Berglind Einarsdóttir
Ljósadeild
Hermann Karl Björnsson, Magnús Arnar Sigurðarson
Sviðsdeild
Axel Cortes, Haraldur Levi Jónsson, Jón Stefán Sigurðsson, Reynir Þorsteinsson, Stella Björk Hilmarsdóttir
Leikgervi, hár og grímur
Guðrún Erla Sigurbjarnadóttir, Ingibjörg G. Huldarsdóttir
Um höfundinn
[fblike]
Deila