[container] Yrsa Roca Fannberg var óþekkt nafn í íslenskri kvikmyndagerð þar til heimildarmynd hennar, Salóme, var frumsýnd á Skjaldborg síðastliðið sumar og vann þar til aðalverðlauna. Það var upphafið að sigurgöngu myndarinnar því að í september hlaut hún aðalverðlaun í flokki heimildarmynda á Nordisk Panorama í Malmö. Þetta er í fyrsta skipti sem íslensk heimildarmynd hlýtur verðlaun á þeirri rótgrónu hátíð. Nú síðast var myndin kosin „Most moving movie“ á evrópsku kvikmyndahátíðinni Szczecin í Póllandi. Það er því óhætt að segja að Yrsa sé búin stimpla sig vel inn með sinni fyrstu mynd.
Aðspurð hvers vegna hún hafi viljað gera mynd um móður sína, Salóme Fannberg, segir Yrsa að upphaflega hafi hana langað að gera mynd um verkin hennar en hún er listamaður sem hefur að mestu fengist við vefnað.
„Upphaflega hugmyndin var að taka sex verk eftir hana og að hvert verk stæði fyrir ákveðið tímabil í lífi hennar. En það breyttist í ferlinu og það segir manni að maður þarf bara að læra að hlusta á efnið. Hvað segir efnið mér? Það getur verið flókið. Það var sumt sem mamma vildi ekkert tala um þannig að myndin varð fljótt um okkur tvær og okkar samband og um það að gera heimildarmynd.“
Yrsa stundaði myndlistarsnám í London en fór síðar í meistaranám í skapandi heimildarmyndagerð í Barcelona. Á meðan að tökum stóð bjó Yrsa á hæðinni fyrir ofan móður sína og bróður en kom niður með myndavélina á hverjum degi, nema á sunnudögum, í sjö mánuði.
En var Salóme alveg til í þetta frá upphafi?
„Hún segir að ég hafi bara ætlað að gera lítið verkefni fyrir skólann. En ég held að hún sé að rugla þessu saman við treilerinn. Við þurftum að kynna hugmyndina fyrir skólann með „treiler“ en ég get varla hafa platað hana í sjö mánuði á hverjum degi. Hún segir að hún hafi ekki verið til í þetta. En ég man einu sinni þegar ég var orðin snarklikkuð á henni og sagðist vera búin að gefast upp á henni og ætlaði að hætta þessu, þá sagði hún: „Ef þú kemur ekki niður að filma núna þá tala ég aldrei við þig aftur!“ Þannig að ég fór náttúrlega bara niður með myndavélina. En hún var lengi mjög reið út í mig fyrir að hafa gert þetta. „Ég á ekki eftir að geta labbað niður Laugaveginn það eiga allir eftir að hata mig,“ sagði hún.“
Nei, mér þykir vænt um hana eftir þessa mynd.
„Já, ég held að hún sýni kannski bara breyskleikann í manneskjunni og þeim sem hafa þurft að ganga í gegnum margt. Og svo það að vera listamaður en líka sex barna móðir og hafa kannski átt sambönd sem hafa ekki gengið upp. Ég var náttúrlega mjög ýtin og oft að biðja hana um að gera hluti sem hún vildi ekkert gera. Sittu svona, gerðu svona … En hún er mjög skörp manneskja og það sem ég fattaði fljótt var að þó að ég væri próvókerandi þá tekst henni alltaf að standa á sínu. Hún lætur mig ekkert fara með sig og það fannst mér alltaf mjög gott.“
Maður finnur að hún vill ekki gera neitt tilgerðarlegt eða leika neitt. Henni finnst það greinilega hallærislegt. En stundum eru tilsvörin hennar svo brilljant að það er næstum eins og þau séu ákveðin fyrir fram. En hún er bara svona spontant?
„Já, hún er það en samt veit maður ekki hvað myndavélin gerir. Stundum er eins og hún horfi á mig og stundum beint í vélina. Þetta er ekkert leikið en ef maður vill finna veikleika á myndinni þá má kannski segja að við gerum okkur aldrei alveg allsberar. Ég er líka með rosa front í þessari mynd og kannski bara sem peróna er ég með front eða skel. Ég geri mig ekki mjög viðkvæma og ekki hún heldur. Kannski hef ég ekki verið nógu berskjölduð og auðmjúk. En svo virkar hún á einhvern annan hátt – við sýnum eitthvað. Þetta er allavega eitthvað sem fólk ætti að tengja við, venjulegt fólk.“
Já, viðtökurnar hingað til hafa staðfest það. Það hlýtur að hafa verið svolítið stressandi að horfa á myndina með áhorfendum í fyrsta skipti? Ekki aðeins vegna þess að þetta var þín fyrsta mynd heldur líka vegna efnisins.
„Þegar ég sýndi hana á Skjaldborg var bara þögn fyrstu tíu mínúturnar. Algjör dauði í salnum. Og ég hugsaði bara: „Guð minn góður!“ Ég vissi alveg að þetta væri vel gerð mynd og allt það en ég hugsaði með mér að það væri greinilega eitthvað ekki að ná í gegn. Og þá allt í einu duttu áhorfendur inn og ég fann að þeir voru með. Það var ótrúlega tilfinning, þetta er svo fýsískt í svona sal, þetta er eins og í leikhúsi.“
En tökur á hverjum degi nema á sunnudögum í sjö mánuði, þú hlýtur að hafa átt mörg hundruð klukkustundir af efni fyrir þessa tæplega klukkustundar löngu mynd?
„Nei, ég á nú bara 120 klukkustundir sem er samt rosalega mikið. Svo á ég marga klukkutíma af efni sem er tekið út um gluggann, af trjánum og þess háttar. Það voru svona pásur sem mér fannst langskemmtilegast að mynda. Hitt var svo erfitt. Svo bjó bróðir minn með mömmu en það sést ekki, það er bara eins og við búum einar. Það var of flókið að fara inn í einhverja fjölskyldusögu.“
Já, maður fær bara örfá púsl og það er einhvern veginn alveg nóg.
„Á tímabili var miklu meira af því en ég held að myndin hafi orðið þéttari. Það var auðvitað mjög erfitt að vinna úr þessum 120 klukkustundum. Ég fór á kvikmyndavinnustofu á Spáni og sýndi þrjár klukkustundir af efni úr myndinni sem ég hafði klippt saman og það komu allir út eins og þeir hefðu verið settir inn í einhvern rússíbana. Þá settist ég niður og var hjálpað að skala þetta niður.“
Og Salóme er væntanlega búin að sjá myndina?
„Hún ætlaði ekki að sjá hana, sagðist myndi flytja til Grænlands og ekki mæta á frumsýningu. Hún kallaði myndina lengi „the bitch movie“. Henni fannst bara eins og ég hefði dregið fram allar hennar verstu hliðar. Hún treysti mér ekki fyrir efninu fyrir fimmaur af því að ég hafði verið svo ýtin í tökunum. Ég sagði henni bara að horfa á myndina áður en hún færi á Skjaldborg og eftir það hefur hún slakað á. Hún horfði á hana með mér og bróður mínum og tveimur vinkonum sínum. Þegar myndin var búin sagði vinkona hennar: „Mikið djöfull var mamma þín þolinmóð við þig.“ Og ég held að henni hafi þótt gott að heyra það. Að fá þá staðfestingu. Þegar við unnum Skjaldborg sendi Helga Rakel, framleiðandi, henni sms: „Þú vannst!“ og mamma svaraði „Vann hvað? Ég spila ekki í happdrætti.“ En hún var auðvitað mjög ánægð og sérstaklega með Nordisk Panorama því þar sáu börnin hennar og fyrrverandi eiginmaður myndina en hún bjó í Svíþjóð í 23 ár.“
Sjálf hefur Yrsa meira og minna búið erlendis allt sitt líf, á Spáni, í Danmörku, Svíþjóð og Bretlandi en flutti fyrir fáeinum árum aftur til Íslands. Það var því nokkuð snúið ferli fyrir hana að tala inn á myndina en Yrsa er sögumaður.
„Lengi framan af var það vandamál hvernig ég fór með textann, ég var bara alveg glötuð og íhugaði að fá aðra manneskju til að lesa í staðinn fyrir mig. Ég las bara upp eins og dauðinn. En svo föttuðum við að ég þyrfti bara að segja frá eins og ég er að segja þér frá núna. Bara með vitlausri íslensku – eða auðvitað eins réttri íslensku og ég get – en ég er náttúrlega hálfur útlendingur. Við ákváðum að í stað þess að hafa skrifaðan texta að hafa bara punkta og tala út frá þeim og leyfa hikum og þess háttar að vera. Þannig að þegar við tókum þetta upp sat ég og sagði leiðbeinandanum mínum á Spáni frá. Hún skildi náttúrlega ekki neitt. Það átti að senda mig í magadans til þess að láta mig slappa af fyrir talsetninguna en ég byrjaði í staðinn í jóga og lærði að anda. Það hefði tekið allan trúverðugleika í burtu ef einhver annar hefði lesið þetta. Þetta gekk semsagt upp þegar við föttuðum að ég þurfti ekki að vera fullkomin og mætti bara segja frá og tala eins og ég tala.“
Aðspurð segist Yrsa ekki vera byrjuð að vinna að annarri mynd þó að hún sé komin með hugmynd að einni. Hún starfar á dvalar- og hjúkrunarheimilinu Grund en mun reyna að fylgja myndinni eftir á einhverja af þeim kvikmyndahátíðum sem framundan eru. Næsta stopp er til að mynda í Teheran í Íran.
Sýningar á Salóme standa til 20. nóvember.
Margrét Bjarnadóttir, meistaranemi í ritlist.
[/container]
Leave a Reply